Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NOWOTNOŚĆ]

Następne hasło: NOWOUK »

NOWOTNY (34) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	nowotny	f	N	nowotnå	n	N	nowotn(e)
	G	nowotn(e)go		G			G
	A	nowotn(e)go		A			A
	L	nowotnym		L			L

pl
N	m pers	nowotni
G		nowotnych
D		nowotnym
A	m pers	nowotn(e)
I	m	nowotnymi, nowotnémi

sg m N nowotny (6). ◊ G nowotn(e)go (4). ◊ A nowotn(e)go (8). ◊ L nowotnym (1). ◊ f N nowotnå (1). ◊ n N nowotn(e) (1). ◊ pl N m pers nowotni (3). ◊ G nowotnych (2). ◊ D nowotnym (4). ◊ A m pers nowotn(e) (1). ◊ I m nowotnymi (1) ModrzBaz, nowotnémi (2) ActReg, SarnStat; ~ -émi (1), -(e)mi (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. nowak, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Taki, którego dotychczas nie było, który dopiero nastał; inny niż przedtym; niesłychany (11)
- W przen (1)
2. Nowoprzybyły (6)
3. Początkujący, będący nowicjuszem w jakimś zawodzie lub stanie (16)
- α. W funkcji rzeczownika (5)
  - αα. Nowozaciężny żołnierz (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Taki, którego dotychczas nie było, który dopiero nastał; inny niż przedtym; niesłychany (11): Rádzić to głupi dziáłáią/ Iż śię w nowinách kocháią. Nie pátrząc ieſli nowotna/ Ma im rzecż być pożytecżna BierEz O4v; kthorzy [Papistowie] nowotnego Bogá ſobie vkowáli/ gdy od właſnych oycow ſwoich odpádli. GrzegRóżn [K4], Jv; Mącz 471c; HistHel Bv; Z więtſzą pilnośćią niż przed tym wyrobione/ z przydániem Pieśni niektorych/ y Pſálmow nowotnych. ArtKanc kt; A ty Firleiu/ bądź życzliwy moim Nowotnym rymóm/ ábych przodkóm twoim Tym ſnádniéy ſłużył KochFrag 30.

W przeciwstawieniach: »dawny, stary (2) ... nowotny« (3): práwie od ſtworzenia świátá/ ile o tey máterij/ żadne iáko od dawnych ták y od nowotnych piſárzow nie ſą do tego cżáſu wypuſzcżone ModrzBazBud ¶6v; Stárego ſługi z iedną winą nie gárdźić/ áby nowotnego ze dwiemá nie doſtał. GostGosp 1, 1.

W charakterystycznych połączeniach: nowotny(-i, -e) bog (3), pisarze, psalmy, rymy, sługa (2).

W przen (1): NIe dáyże ſie vwodzić tym nowotnym á wymyſlnym rozumkom/ ktorym podobno tego potrzebá/ áby imi ſzyrmowáli/ áby ten Bog żadney iſtnośći nie miał/ bo powiedáią iż iey w piſmie nie máſz. RejZwierc 9.

2. Nowoprzybyły (6): Ktorzy iuż vſtáwicżnie tu ná to cżekáią/ Iż kto idzye nowotny pilnie ſie pytáią. Cżego ſzuka/ gdzye idzye/ y o cżyni ſie pyta RejWiz 23; Ale tu v was widzę kogoś nowotnego/ A pewnie to muśi być nie s kráiu náſzego. RejWiz 75; Xenos, Latine hospes, Gość/ nowotny przichodzień. Mącz 512b.

W połączeniu szeregowym (1): Stároſtowie mieyſc będąc przychodniámi álbo nowotnémi/ álbo nieośiádłémi [aut quia novitii vel impossessionati JanStat 1046] á praw y zwyczáiów mieyſc niewiedząc/ nowé wwodzą zwyczáie SarnStat 929.

Szereg: »nowotny a (albo) nieznajomy« (2): áby ſie wywiádowáli miedzy towárzyſzmi y ſłużebniki/ ſwemi wſzyſthkiemi ieſli kogo nowothnego álbo nieznáiomego miedzy nimi niemáſz BielSpr 27v, 36v.

3. Początkujący, będący nowicjuszem w jakimś zawodzie lub stanie; futurus Modrz; neophytus Vulg (16): KSiądz ná rezurekcią żaká nowotnego/ Vbrał miáſto Anyołá RejFig Dd6v; RejZwierz 138; popioł miáſto świątośći nośili/ á náſypawſzy go w wino/ nowotnym kápłáńcom dawáli pić/ tákież tym ktorzy ná ich ſektę przyſtawáli. BielKron 185, 212 [2 r.], 260; ModrzBaz 139v; ieſli kto nieumie domu ſwego rządźić: iákoż pieczą będźie mogł mieć o kośćiele Bożym? Nie nowotny: áby ſpyſzniawſzy/ nie wpadł w potępienie dyabelſkie. WujNT 1.Tim 3/6; A złodźieiek nowotny/ naprzod więc w rynſztoku Gmerze: potym ſię imie dłubáć y w tłomoku. KlonWor 36.

W charakterystycznych połączeniach: nowotni(-y) kapłańce, mnich (2), papież, starosta, uczeń, złodziejek, żak.

Wyrażenie: »nowotny żołnierz« = novitius, tiro, tirunculus Cn (1): Wiele ich ieſt/ ktorym tákowe vrzędy dawáią tylko względem rodu á bogactw/ ludźiom niećwicżonym/ nigdy miedzy nowotnymi żołnierzmi niebywáłym [nunquam inter tyrones versati]/ á ledwie w żołnierſki reieſtr w piſánym ModrzBaz 115.

Szereg: »nowotny a jeszcze nie ćwiczony« (1): Tyro ac rudis in re aliqua, Nowotny á yeſzcze nie ćwiczony vczeń. Mącz 471b.

α. W funkcji rzeczownika (5): Zaczym Ludzie pierszy, oglądaiąc się na czas sposobny Gospodarstwa swego ochranialiby się Posły bydz aznowotnemi niesiadamymy, iakaby Pracabyła to IchMPP ActReg 138.

Wyrażenie: »nowotny w wierze« (2): Rzekł náſz wodz żeſmy Mámáluchowie: przethoć/ przetoć/ iżeśćie ieſzcże nie zupełney wiáry iáko nowotni w wierze. BielKron 456v; GrabowSet P4.

Szeregi: »nowotny a jeszcze błędliwy« (1): Nowotne w wierze vtwierdź/ á ieſzcże: błędliwe GrabowSet P4.

»nowotny a jeszcze też słaby« (1): Bo tymi ſłowy nic co inſzego pokázował Chriſtus Pan/ [...] y nas też ſámych tego vcżąc żebyſmy nowotnym á ieſzcże też ſłábym folgowáć vmieli CzechEp 169.

αα. Nowozaciężny żołnierz (1): nowothni poimáni wypuſzcżáni byli wolno/ bo ći zá muſzenim walcżyć muſieli. BielKron 384v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): New. Nowy. Nowotny. Novus. Calag 364b.

Synonimy: 1. dzisiejszy, inszy, iny, niezwykły, teraźniejszy; 3. nieznajomy; α. nowouk.

Cf [NOWACKI], NOWAK, NOWY