[zaloguj się]
[pdf]

PIERZCHLIWOŚĆ (31) sb f

pierzchliwość (25), pirzchliwość (5), pirchliwość (1); pierzchliwość Mącz, GórnDworz, HistRzym, SkarJedn, BielSjem, LatHar, KmitaSpit; pirzchliwość HistAl, BielKron (2); pirchliwość BielŻyw; pierzchliwość : pirzchliwość Leop (18:2).

e jasne z Mącz (Cn e pochylone); o prawdopodobnie jasne (tak w -ość).

Fleksja
sg
N pierzchliwość
G pierzchliwości
A pierzchliwość
I pierzchliwością
L pierzchliwości

sg N pierzchliwość (12). ◊ G pierzchliwości (7). ◊ A pierzchliwość (6). ◊ I pierzchliwością (1). ◊ L pierzchliwości (5).

Sł stp: pirzchliwość, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Złość, zapalczywość, gniew; furor Vulg (26): Smiechu wielkiego nie miłuy, ani ſłow ſrogich kſobie przypuſzcżay, bo iedno zaiſte błazenſtwo á drugi pirchliwoſć znamionuie. BielŻyw 43; Cżekałem cżego dobrego/ álić przypádło wſſyſthko złe: [...] Struchláłym chadzał/ bez wſſelákiey pierzchliwośći Leop Iob 30/28, Dan 3/19; LatHar 262.

pierzchliwość czyja [w tym: pron poss (9), G pron i sb (8), ai (2)] (19): Do ludu zdradliwego poſlę go/ á przećiwko ludu pierzchliwośći moiey/ dam mu porucżeńſtwo/ by pobrał łupy Leop Is 10/6; Dla imieniá moiego/ przenioſę dáleko pierzchliwość ſwą Leop Is 48/9, Is 10/5; Symeon á Lewi bráćia/ [...] zabili męże/ ſwowolnie pokopawſzy mury [...] złorzecżoná pirzchliwość ich/ bo vporna [Vulg Gen 49/7] BielKron 18v; KmitaSpit B3v. Cf Frazy, Wyrażenie, Wyrażenie przyimkowe.

Frazy: »nie odwrociła się pierzchliwość [czyja]« = non est aversus furor Vulg (4): We wſzyſtkich tych rzecżach/ nie odwroćiłá ſie pierzchliwość iego [Pana]/ ále ieſzcże ręká iego wyćiągniona ieſt Leop Is 9/12 [idem (3)], Is 9/17, 21, 10/4.

»poruszyła się ku gniewu, rozgniewała się, zruszyła się gniewem pierzchliwość [czyja]« = addidit furor irasci, iratus est furor Vulg (2:1:1): Zruſſyłá ſie ieſſcze gniewem pierzchliwość Páńſka ná lud Iſráelſki Leop 2.Reg 24/1; Rozgniewáłá ſie przećiwko mnie pierzchliwość iego/ y thák mię ſobie miał/ iáko nieprzyiaćiełá [!] ſwoiego. Leop Iob 19/11, Deut 6/15, 1.Reg 11/6.

Zwroty: »hamować, uskramiać pierzchliwość« = avertere furorem Vulg (1:1): Ludzie złoſlywi rozſypuią miáſtho: ále mądrzy vzkramiáią pierzchliwość. Leop Prov 29/8; Nieſzcżęſny ktory vfał názbyt tęgiey zbroiey/ A nieumiał hámowáć pierzchliwośći ſwoiey. KmitaSpit B3v.

[»wzbudzać pierzchliwość«: ODpowiedz łagodna/ przełamuie gniew: ále mowá przykra wzbudza pierzchliwość. Leop Prov 15/1 (Linde).]

Wyrażenie: »gniew pirzchliwości [czyjej]« (1): Nád thym przepáſſćie ſie włoſienmi/ łkayćie/ y nárzekayćie: bo ſie nieodwroćił gniew pirzchliwośći Páńſkiey od nas. Leop Ier 4/8.
Szereg: »gniew i ([a]) pierzchliwość« (1): Gniew y pierzchliwość [ira et furor] oboie ſą przeklęte Leop Eccli 27/33, [Leop Iudith 8/12 (Linde)].
Wyrażenia przyimkowe: »z pierzchliwością« (1): Vſlyſzawſzy głos iego [cesarza Jowinijana] puſtelnik/ otworzył okienko. A gdyż go vyzrzał/ niepoznał go/ ále s pierzchliwośćią predko [!] okienko záwárł rzekac [!]: Odeydźi precz przeklęty y zły duchu HistRzym 45.

»w pirzchliwości [swojej (a. twojej, a. mojej)]« = in furore Vulg (5): Cżemuż tráćiſz duſzę twoię w pierzchliwoſći twoiej? Leop Iob 18/4, Iob 9/5, Ier 15/14, 33/5; nie wſtępuy do ich rády duſzo moiá/ á w zebrániu ich nie bądź ſławá ma/ abowiem w pirzchliwośći ſwoiey zabili męże BielKron 18v.

W przen (1): Biádá Aſſurowi/ rozga pierzchliwośći moiey [virga furoris Mei]/ y kiy moy ieſth/ w ręku ich rozgniewánie moie. Leop Is 10/5.
2. Brak rozwagi, lekkomyślność, pochopność, płochość; velocitas HistAl; ventosa mens Cn (4): niechay będzie przyſtoyny vbior [białogłowy]/ áby pierzchliwośći żadney w nim znáć niebyło. GórnDworz X3v; BielSjem 32.

pierzchliwość czyja (1): HistAl B5 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »poważność ... pirzchliwość« (1): Odpowiedział Alexander ſtarym rycerzom/ daleko wolę mieć ſtarſzych poważnoſć opatrzną/ nizli młodych pirzchliwoſć nie opatrzną [Malo eligere senum gravitatem provisam quam iuvenum velocitatem improvisam] HistAl B5.

Szereg: »pierzchliwość i nieustawiczność« (1): GRekom [w zjednoczeniu z kościołem bożym] przeſkadzáłá naprzod buyność rozumow/ á wrodzona iákaś pierzchliwość y nie vſtáwicżność SkarJedn 373.
3. Prędkość; fugacitas Mącz, Cn; mobilitas pedum Cn (1): Fugacitas, Pierzchliwośc/ Prętkość. Mącz 138d.

Synonimy: 1. gniew, popędliwość, zapalczywość; 2. lekkość, płochość; 3. prętkość.

MN