[zaloguj się]
[pdf]

PŁOCHOŚĆ (38) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N płochość
G płochości
D płochości
A płochość płochości
I płochością
L płochości
V płochości

sg N płochość (11). ◊ G płochości (12). ◊ D płochości (1). ◊ A płochość (5). ◊ I płochością (3). ◊ L płochości (3). ◊ V płochości (1). ◊ pl A płochości (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Lekkomyślność, pochopność, brak powagi albo rozwagi, niestałość; levitas, vanitas Mącz, Modrz, Cn; inconstantia Calag, Cn; praecipitantia Mącz; improbitas, pravitas, temeritas Modrz; instabilitas, licentia, lubricum, mobilitas, petulantia, vernilitas, volubilitas Cn (30): Praecipitantia, Płochość/ kwápliwość by wiátr. Mącz 317a, 438c, 475b; w młodym páchołku/ chwalą ludzie ſtátecżność/ á poſtánowienie/ bo ſie zda iż iuż one dymy młode/ oná płochość w nim vſtáłá GórnDworz K4v; A práwie niewiem ieſli zbytecżnicy/ złodźieie/ gwałtownicy ludźi/ ták dalece ſzkodzą dobrym obycżáiom/ iáko łgarze/ ktorzi y w żyćiu y w mowie płochość okázuią ModrzBaz 60, 26v, 61v, 81v; Calag 522b; Dobry [...] ſłowá ſwé ták miárkuie/ Ze w nich płochość nie pánuie. KochPs 172; GrabowSet N3.

płochość czego (6): [Anaksagoras] piſał o odmiennośći młodośći cżłowiecżey/ á o płochośći rozumu młodego RejWiz 32v; RejZwierc 124v; Tá lepak wádá [kochanie się w pochlebstwach] znieuznánia ſámego ſiebie á z płochośći obycżáiow pochodźi ModrzBaz 17v, 10v, 50. Cf Wyrażenie.

płochość czyja [w tym: G pron (3), pron poss (2), ai poss (1)] (6): BielKom E3; mądrzy oycowie głupim ſynom á nie zwycżáynym/ ich płochośći folguiąc/ práwá ſwego vſtępuią BielKron 108; ModrzBaz 57, 57v. Cf Zwrot.

W połączeniu szeregowym (1): Ale te rzecży [mszczenie doznanej obrazy] pełne ſą płochośći/ chłuby y nádętośći. ModrzBaz 62.

W przeciwstawieniach: »płochość ... stała stateczność, stateczna siwizna, stateczne uważenie« (3): Dziwną twoię [świecie] znam w ludziech ćwicżyznę Widząc w młodych ſtátecżną śiwiznę/ Stárym záſię dopuſzcżaſz płochośći BielKom D5v; záwżdy ná wielkiey piecży ty ſzedziwe látá były v Páná tego/ á zwłaſzcżá ty ktore nie w płochośći żywotá ſwego/ ále w ſtałey ſtátecżnośći á ſkromney pobożnośći záwżdy go vżywáli. RejZwierc 124v; [dostojeństwa i sława] cżęſtokroć więcey zá życżliwośćią/ álbo zá płochośćią Páńſką/ niż zá ſtátecżnym vważeniem bywáią dáne. ModrzBaz 57.

W charakterystycznych połączeniach: płochość pańska; płochość rozsądku, rozumu, żywota (ludzkiego) (2); płochość w mowie; płochość panuje, rozpuszcza [kogo], ustała [w kim]; płochości być pełnym, dopuszczać; płochości folgować; płochość łajać, ochylić i osłodzić [komu], okazować [w czym], wzburzyć.

Zwrot: »(u)krocić płochość [czyją]« [szyk zmienny] (2): to wſzythko młodź byłá/ iey płochośći nie mogłem vkroćić. BielKron 416v, 203.
Wyrażenie: »głupia płochość [czego]« (1): á ná oſtátek rośćie znich [znaków udawanej przychylności] nieiáka głupia żywotá ludzkiego płochość [quandam vanitatem vitae hominum]. ModrzBaz 60.
Szereg: »płochość i nikczemność« (1): ktorzi ſię z niecnoty chłubią/ oni o ſwey płochośći y oſtátecżney nikcżemnośći [improbitatem et extremam nequitiam] świádcżą ModrzBaz 57v.

Personifikacja (1):

W przeciwstawieniu: »baczność ... płochość« (1): Bácżność miernie pocżyna/ ále płochość ſkocżnie. BielKom B8.

W przen (1):
Wyrażenie: »płochość języka« (1): Szcżebietliwość wnich [rodzice w synach swoich] niechay hámuią/ z ktorey rośćie wielomowność zbytnia/ y płochość ięzyká [vanitas linguae] ModrzBaz 10v.
a. Lekkomyślny postępek (4): Vmorzywſzy cieleſne buynośći/ Opuſzcżę iuż dziećinne płochośći. Przijmę ná ſię poſtawę ſtátecżną BielKom D8v; [Gieszla, żona św. Stefana] kazáła potáiemnie Wazulowi wyłupić ocży/ ktory był w więźieniu od Stefaná/ prze niekthorą płochość młodą/ w Nitri. BielKron 300; BielSpr 26.
Zwrot: »stanowić płochość [czyją]« (1): Boś ty ſam Pánie [...] mię wźiął wkluby ſwoie/ Stánowiąc płochośći moie. CzahTr H3v.
2. Niegodziwość, nieprawość; procacitas Mącz; levitas, pravitas Modrz (5): Procacitas, Wſzeteczność/ płochość/ yurzność/ roſpuſtá. Mącz 324b.

płochość czyja (1): Przyſtępuie do tego złego wielka wiela ludźi złość y niepráwość/ ktorzi [...] pobudzáią á roſzcżą drugich niezgody/ y ſámi przez ſię/ y przez inſze płochośći ſwey pomocniki ModrzBaz 66v.

W przen (1):
Zwrot: »płochość serca« (1): O rozſądki popſowáne: o oſobliwa płochośći ſercá tákiego [o animi singularem pravitatem]. ModrzBaz 50v.
a. Niemoralne postępki, złe czyny (2):

płochość czyja (1): [Jan Slejdan] gdy niemógł iego [Lutra] płochośći ochylić y oſłodźić ludźiom/ wneth go prorokiem vczynił BiałKat 163v.

Szereg: »złorzeczeństwo i płochość« (1): [Sertoryjus] záwſze ſwoie nápominał/ áby od wſzelákiego złorzecżeńſtwá y płochośći wſtrzymawáli ſie. Phil M.
3. Strachliwość, bojaźliwość; dzikość; fugacitas, mobilitas, pedum Cn (3): Pulli deponunt ingenia Sylvestria, Zrzebiętá/ zrzebce pozoſtáyą dźikich obyczáyów/ to yeſt przeſtáyą płochośći. Mącz 310c.
W przen (2):
Wyrażenie: »płochość zajęcza« (2): BielSpr 49v; [Bolesław Krzywousty wojewodzie, który] z bitwy vćiekł/ záięczy kożuch/ y kądziel z wrzećionem w podárek posłał/ nikczemność iego á płochość záięczą/ y ſpráwy niewieśćie nie mężkie tym znácząc StryjKron 220.

Synonimy: 1. lekkomyślność, lekkość, niepewność, nierozmyślność, niestałość, niestatek, nieustawiczność; 2. nieprawość, wszeteczność; 3. dzikość.

Cf [PŁOCHOTA]

MC