[zaloguj się]
[pdf]

PIJANICA (141) sb m i f

m (140), f (1) GórnDworz [w znacz. 2.].

pijanica (141), [pijańca].

W pijanica pierwsze a jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie), w pijańca pierwsze a pochylone; końcowe a pochylone.

Fleksja
sg pl
N pijanica pijanice, pijanicy
G pijanice pijanic, pijanic(o)w
D pijanicy pijanic(o)m
A pijanicę pijanice, pijanic(o)w, pijåńc(o)w
I pijanicą pijanicami
L pijanicach
V pijanice
inne sg G a. D - pijanicy

sg N pijanica (42). ◊ G pijanice (1). ◊ D pijanicy (3). ◊ G a. D pijanicy (1). ◊ A pijanicę (8). ◊ I pijanicą (9). ◊ pl N pijanice (35), pijanicy (1); -e : -y WujNT (2:1). ◊ G pijanic (9), pijanic(o)w (3); pijanic RejRozpr, Mącz, RejPosWstaw, ModrzBaz (2), KochFr, KochPieś; -(o)w WerGośc; pijanic : -(o)w RejWiz (2:2). ◊ D pijanic(o)m (4). ◊ A pijanice (17), pijanic(o)w (1), [pijåńc(o)w]; -e : -(o)w PowodPr (1:1). ◊ I pijanicami (4). ◊ L pijanicach (1). ◊ V pijanice (2).

Sł stp: pijanica, pijenica, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Mężczyzna, który nałogowo pije napoje alkoholowe, upijający się; potator Mącz, Calep, Vulg, Cn; vinarius Calep, Cn; ebriosus Modrz, Vulg Cn; temulentus PolAnt; multo vino dedidi Vulg; amator vini, bibax, meribibulus, multibibulus, philoenus, plenus vini, vinipotor Mącz; meribibus, vinosus Cn (139): LibLeg 11/60v; TarDuch B4v; GlabGad O3; obłudy á ſtrachi cżartowſkie zrzuczaią ludzie ſpiące z ław albo z łoż, drugie z domow wynoſzą zwłaſzca pijanicze albo ludzie bydlęcich obycżaiow. MiechGlab *5v; BielKom D2v marg; GroicPorz mm; I iako ma wierny ſlugá Boży/ názwáć złodzieiá/ iedno złodzieiem? [...] iáko pijánicę/ iedno pijánicą? KrowObr C2v; RejWiz 30v marg, 168, 169 marg, 174v marg, 175 marg (8); RejFig Aa3, Aa8v, Ee [2 r.]; Iáko ćiernie ktore przebija rękę pijánicy/ ták przypowieſć ieſt w vſćiech ſzalonego. BibRadz Prov 26/9; Meribibulus, Piyánicá który w wino wody nie przimieſzawa. Mącz 219a; Diversorium potatorium et libidinum, Kárczmá/ ſchadzká piyánic y wſzech nierządów. Mącz 487d, 98d, 236b, 304c, 316b, 411a, 498a [2 r.]; SienLek 11; Ieſli pan [...] pijánicá/ áliż iuż s kuflmi hárcuią około niego RejPos 245v; RejZwierc A6v, 17v, 60v, 61v, 97v, 134, 241v; BietSpr 3; Nie dla piyánic ten dziw Pan vcżynić racżył/ że wino z wody vcżynił RejPosWstaw 44, 44 marg; BudNT Matth 24/49; CzechRozm 242v; Záiſte oćiec pijánicá niedokaże tego/ áby miał w ſynu trzeźwośći miłość wzbudźićModrzBaz 11v; StryjKron 512; KochFr 24, 78; Robotnik pijánicá [Vulg Eccli 19/1]/ ten nigdy nie wſkora. WerGośc 215; áni woł/ áni świniá/ áni żadne bydlę/ nigdy nie pije nád potrzebę ſwoię/ [...] á pijánice dwá kroć y trzy kroć więcey piją niżli ieſt potrzebá WerGośc 241, 212, 213 [3 r.], 224, 225, 231 (15); KochPieś 21, 28; Calep 828a; WujNT Matth 24/49, Aaaaaa4; [między szlacheckimi ludźmi] nikt nie bywa rozumiány zá walecżnego/ poki nie będźie pijánicą. PowodPr 73; Ieſli ma piiánicá mozg y rozum zdrowy? KlonWor 69, 51, 68; [á gdy pijány ná pijańcow tráfił/ powádził ſię z nimi StryjKron 675].

W połączeniach szeregowych (42): GlabGad O2; RejRozpr I; BielKom D2v; Perſony záſye nie ośiádłe/ lekkie/ iáko ſą gracze/ koſterowie/ pijánice/ márnotrawcy/ y ktorych by dobrá długu nie wynośiły/ máią być Areſtowáne GroicPorz dd4, b3v, xv; KrowObr 64v; RejWiz 163 [2 r.], Dd4v; Włádźiſław Krol Polſki [...] dał Swidrygałowi kſięſtwo Litewſkie cżłowiekowi pirzchliwemu á nieuſtáwicżnemu y pijanicy. BielKron 386v, 136; Liguritor et abliguritor, Strawcá/ Vtrátny żárłok/ Piyánicá/ brzuch/ bęben. Mącz 193c,245d, 255c; vſtháwicżnie trefnowáć nieprzyſtoi dworzáninowi: áni też tym kſtałtem/ iáko ſzaleni/ ábo pijánicze/ ábo błaznowie GórnDworz O3, N2v; RejPos 145; RejZwierc 5v, 36; BielSpr 2v; Strum R3v; BudNT 1.Cor 5/12[11]; CzechRozm 220v; TAk ieſt wielkie ná wſzytkich mieyſcách proznuiących/ pijánic/ y hułtáiow mnoſtwo/ iż [...] trzebá żeby był ná to poſtánowiony oſobliwy Vrzędnik ModrzBaz 36, 76; Tám [w piekle] iáko ktory grzeſzył/ ták karan będzie: inacżey cudzołożnik/ inacżey porobnik/ inacżey złodziey/ inacżey mężoboycá/ inacżey pijánicá/ inácżey mátácż/ inácżey krzywoprzyśięſzca. SkarŻyw 121; StryjKron 568; CzechEp 63, 79; KochMRot B2; WerGośc 212 [2 r.], 267, 268; Obieráią ná táki vrżąd/ gdźie ieſt rżąd/ nie pijánicę/ nie máchlerżá/ nie ták nędznego żeby z płomieniá chlebá chwytał/ ále obieráią człowieká bogoboynego/ cnotliwego/ dobrey ſławy GórnRozm G2; WujNT 51, 1.Cor 5/11, 6/10, 1.Tim 3/8; PowodPr 53; SkarKaz 351b; [ArtTanat D7].

W porównaniach (5):

~ Jako comparatum (4): pijánice ſą nád beſtye dáleko nierozumnieyſzy y ſproſnieyſzy. WerGośc 241, 241 marg; PowodPr 72; máło od martwego piiánicá rozny: Bacżenia przyſtoynego y rozſądku próżny KlonWor 69.

Jako comparandum (1): ieſt lepſzy y zacnieyſzy ośieł/ niżeli pijánicá káżdy WerGośc 214. ~

Tytuł (1): Piſał też [Rej] dla dobrych towárzyſzow diálogi rozlicżne/ Koſterę s pijánicą/ Wárwáſá z Dikáſem RejZwierc [275]v.

W charakterystycznych połączeniach: pijanica marnotrawny, mierziony, miły, nędzny, nieustawiczny, plugawy, rozpustny, sprosny, swowolny, wielki (2), wszeteczny; pijanica winny [= pijący wino].

Szeregi: »pijanica a hultaj« (1): Iáko wiele piiánic/ á proznuiących hułtáiow [Quantum ebriosorum, quantum ociosorum et maleferiatorum] po miáſtách fie włocży? ModrzBaz 142. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»łotr, pijanica« (1): [Pan może] ſpołu zebrawſzy łotry pijánice/ Wyſłáć ie [...] gdzye we grzbiet pukáią [= na wojnę] RejWiz 70. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pijanica a marnotrawca« (1): Tego [nędzy i głodu] też pijánice wſzyścy roſpuſtni/ á nikcżemni márnotrawcy niech ſię nádźiewáią WerGośc 222. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niemierny a pijanica« (1): cżemu [...] ná lepſzey pámięći nie máią/ [...] mieyſc onych piſmá ſwiętego/ kthore niemierne á pipjánice potąpiáią? RejPosWstaw 44.

»obżerca i (a) pijanica« [szyk 2:1] (3): RejPosWstaw 44; CzechEp 72; Przyſzedł Syn człowieczy iedząc y pijąc/ y mowią; Oto człowiek obżercá y pijánicá [vorax et potator vini] WujNT Matth 11/19. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pijanica i pijaństwo« (1): v náſzych miłych Chrześćijan/ pijánicow y piańſtwá plugáwego wſzędźie doſyć WerGośc 10.

»proznujący i pijanica« (1): Wſzytcy proznuiący y pijánice [Ociosi ... et ebrii] ſrodze máią być karáni. ModrzBaz 36.

»pijanica i rozpustny« (1): Wencław Ceſarz [...] był ták wielki pijánicá/ y roſpuſtny/ iż gdy mu powiedziano o zgorzeniu iednego Zamku [...]/ tylko ſię o piwnicę winną [...] pytał. StryjKron 512.

»trzeźwy a pijanica« (2): Trzeźwy á pijánicá RejZwierc B3, 217v.

»utratnik albo pijanica« (1): ieſli vthrátnik álbo pijánicá ſłyſzy iż to ludzie gánią/ [...] iuż mu ſie bárzo ony rozmowy nie podobáią RejZwierc 91.

»pijanica a wszetecznik« (1): Pijániczá á wſzetecżnik ten [...] oſtátká żywotá ſwego záſpi RejZwierc 142. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»żarłok, (i) pijanica« = edax, bibax Mącz [szyk 2:1] (3): niegodnem go [Chrystusa] aby był Meſzjaſzem rozumieli/ iakoto (ich mnięmaniem) żarłoka i pjianicę MurzNT 48v; Philoenus, amator vini, Piyánicá/ żarłok. Mącz 297d, 23b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Przen (1):
Wyrażenie: »pijanica wina omylnego« = ten, kto dał się zwieść pokusom tego świata (1): O nędzni ſzynkarze y nędzni pijánice tego winá omylnego cżemu ſie nie vznacie RejAp 124.
Szereg: »szynkarz i pijanica« (1): RejAp 124 cf Wyrażenie.
a. W funkcji wyzwiska (1):
Wyrażenie: »sascy pijanice« [o luteranach] (1): Azażby ſię to dla miłego Boga/ z oną obietnicą Páńſką [...] zgadzáło/ gdyby dopiero po pułtorá tyſiącá lat náuká Páná Chryſtuſowa/ miáłá przez te Sáſkie pijánice być obiáwioná? ReszPrz 98.
2. Kobieta, która nałogowo pije napoje alkoholowe (1): Mowią też więc owo o białychgłowach ſmętnych á ſtrapionych: Y tá go práwi niebogá/ ſucho nie zye: Toż też drugi mogł by rzec chcąc dáć znáć/ iż ieſt wielką pijániczą. GórnDworz O3v; [Sam dobrze i przystojnie żywie, ale żonę ma pijanicę AktaSynod III 59].
3. Ten, kto może wypić dużo płynu (1): [woda ciepliczna] niema być [wypita] záraz/ ále po kieliſzku [...] gdyż y nawpráwnieyſzy pijánicá gárniec/ álbo kwart pięć/ ták nieſmácznégo trunku/ záraz wypić/ [...] ledwié zmoże Oczko 20.

Synonimy cf PIJAK.

Cf NIEPIJANICA, PIJAK, PIJANY

ES