[zaloguj się]
[pdf]

ROZPUKNĄĆ SIĘ (13)vb pf

sie (8), się (5).

Zawsze: roſ-.

W formach praet i con: -pukł(-), [-pukli] (7), [-puknął, -puknęli].

o jasne.

Fleksja
inf rozpuknąć się
praet
sg
3 m rozpukł się
f rozpukła się
n rozpukło się
conditionalis
sg pl
1 m bym się rozpukł m pers
2 m byś się rozpuknął m pers byście się rozpukli, byście się rozpuknęli
3 m by się rozpukł m pers

inf rozpuknąć się (1). ◊ fut [2 sg rozpukniesz się.] ◊ 3 sg rozpuknie się (4). ◊ praet 3 sg m rozpukł się (7). [f rozpukła się. n rozpukło się. ◊ con 1 sg m bym się rozpukł. ◊ 2 sg m byś się rozpuknął. ◊ 3 sg m by się rozpukł. ◊ 2 pl m pers byście się rozpukli, byście się rozpuknęli.] ◊ part praet act rozpukwszy się (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. rozpuknąć.

Pęknąć, rozerwać się; rozbić się, roztrzaskać się; rozpaść się; crepare PolAnt, Vulg, Cn; di(s)rumpi Vulg, Mącz, Cn; dehiscere, dissilire, rumpi Cn (13):
Przen: O gwałtownych emocjach (złości, żalu), spotęgowanych cechach ludzkich (2): I wiem otym/ iż wſzelkie podnieſienie w pychę/ tym ſie rychlej roſpuknie/ im ſie nawięcey nádmie. KrowObr 6v.

rozpuknąć się od czego (1): Dolore dirumpi, Od żáłośći ſie roſpuknąć. Mącz 361a.

[Fraza: »[komu] serce dobrze się nie rozpuknie«: Bóg mię mój nie opuści, aleć mi się serce dobrze nie rozpuknie, że nas uprzedzili do rzeczy, a iż my na nie, a nie oni na nas musim się oględać. [List J. Secygniowskiego z 1 II 1576 r. w:] DudEpist V 111.]
a. O człowieku i zwierzęciu (10): gdi pry woda s korzenia chrzanowego będzie wpuſzcżona na niedzwiadka, wnetki go vcżini nieruſzaiączym á pothym nadąwſzy ſie roſpuknie. FalZioł I 117d; Wziął thedy Dániel Smoły/ y Sádłá/ y ſſerśći/ á zwárzył ie ſpołu: y nácżynił gałek/ á dał w vſtá Smokowi: Y roſpukł ſie ſmok Leop Dan 14/26 [przekład tego samego tekstu RejZwierc]; W Greckim ſtoi iż ſię Iudaſz ſam z gory zrzućił/ á zádawiwſzy ſię roſpukł ſię ták iáko ſię y onym ſtáło/ o ktorych cżytay 2. Kron.25.v.12. BibRadz II 64d marg; BielKron 340v; BiałKat 168v; RejZwierc 202v; Mimo ktorj [św. Medarda] grob idąc Biſkup on/ á vkłonić ſię chcąc: wnetże zniego trzewá wſzytkie wypádły/ y roſpukwſzy ſię ſromotnie y nagle vmárł. SkarŻyw 529; [[kapłan wypowiada nad kobietą posądzoną o niewierność wobec męża formułę przekleństwa:] Niechay dopuſzczi [Bóg]/ aby ſgnyl brzvch tvoy/ ledzvie thvoie/ et tumens uterus tuus disrumpatur/ agdycz ſze nadmye zyvoth thvoy aby ſze roſpvkl TomZbrudzBrul Num 5/21; á ten [Judasz] otrzymał rolą zá zapłátę niepráwośći/ á gdy ſie obieśił/ roſpukł ſie/ thák że wypádły s niego trzewá wſzythki álbo wnętrznośći [Vulg Act 1/18]. GilPos 248; iedno iákoby oná żábá/ ktora gdy chćiáłá być wołowi rowna/ á gdy ſię wielce y nád miárę nádymáłá/ tedy ſię roſpukłá. WerReguła 84].

rozpuknąć się od czego (1): Tákżeć też cżłowiek/ co naſkrytſzego w ſobie ma/ to ná ſię vpiwſzy ſię wywoła: á ieſli mu oddechu w tym nie vcżyniſz/ iż mowę iego hámowáć zechceſz/ wnet ſię od iádu ledwie nie roſpuknie. WerGośc 260; [Słyſſałeś ſlowo przećiwko blizniemu twemu/ niech w tobie będzie vmorzono: wierząc iż ſie od niego nie roſpuknieſz [quoniam non te dirumpet]. Leop Eccli 19/10 (Linde s.v. rozpuknąć)].

[Fraza: »bym (a. byś, a. byście) się rozpuk(ną)ł (a. rozpuk(nę)li)« = choćbym(-byś(cie)) się najbardziej wysilił(-ili), tj. nigdy, w żadnym wypadku: Abo pokaſzćie wy też kędy táka wiecżerza/ iáką wy teraz maćie bywáła? vkaſzćie onego wieku áby iednego Miniſtrá/ áby iednę cháłupkę/ gdźie tá wáſzá wiecżerza bjłá? Byśćię [!] ſię roſpukli nigdźiey nie vkażećie. ŁaszczOkulary C; ŚmiglAbsurda [44]; gdyż w wielkim pánſtwie wiele ſpraw á ſobie róznych: któré gdy ná iednégo włożą/ iedná drugiéy przeſzkadza/ iedná drugą zátrudnia/ zkąd ſie rodzą owé gniewliwé ſłowá: Bym ſie roſpukł/ temu doſyć nie vczynię: áni wiém/ czego ſie piérwéy iąć. CerGór 45; Tak też i ty, z domu nigdy nie wyjeżdżając, możesz podobno nieco o dobroci i cnocie jako we śnie słyszeć, ale żebyś miał umieć, co to za sprawa dobra a cnotliwa jest, byś sie ty, legarcie, rozpuknął, rozumieć tego nie będziesz OrzŻyw 220.]
Zwrot: »rozpuknąć się na poły« = crepare medius PolAnt, Vulg (2):BibRadz Act 1/18; á [Judasz] obieśiwſzy ſię roſpukł ſię ná poły/ y wypłynęły wſzytkie wnętrznośći iego. WujNT Act 1/18.
α. O wrzodzie (1): Albo náwierć liśćia bzowégo/ z gorczycą/ á z czárnuchą przyłoż ná iáki guz chceſz/ tedyć ſye zbierze y roſpuknie. SienLek 129v.
b. [O naczyniu: Gdy tego dniá Mſzą miał Ludgerus/ ná onym ołtarzu/ á modlitwę záczął/ nacżynie ſię z onym miodem roſpukło/ y wſzyćiek miod zniego wyćiekł. SkarŻyw 233 (Linde s.v. rozpuknąć).]

Synonimy: rozpaść się, rozsieść się, rozskoczyć się.

Formacje współrdzenne cf PUKAĆ.

Cf [ROZPĘKNĄĆ SIĘ], ROZPUKŁY, ROZPUKNIENIE

MPi, SBu