[zaloguj się]

POBACZYĆ (74) vb pf

o jasne; w inf -å- (9), -a- (6); -å- ForCnR, BibRadz (2), Mącz, BiałKat (2), BialKaz; -a- OpecŻyw, MurzNT, MurzHist, Oczko; -å- : -a- BielKron (1:1), SienLek (1:1). ◊ W pozostałych formach -å- (34), -a- (1) [part praet act]; -å- : -a- Leop (2:1).

Fleksja
inf pobåczyć
praet
sg pl
1 m pobåczyłem, -m pobåczył m pers pobaczylismy
3 m pobåczył m pers pobåczyli
f pobåczyła m an
n subst pobåczyły
conditionalis
sg pl
1 m bych pobåczył m pers
2 m byś pobåczył, by pobåczył m pers
3 m m pers by pobåczyli

inf pobåczyć (20).fut 1 sg pobåczę (2).2 sg pobåczysz (8).3 sg pobåczy (10).1 pl pobåczymy (1) BielŻyw, pobåcz(e)my (1) ConPiotr, pobåczym (1) BielSpr, pobåczem (1) MurzNT.3 pl pobåczą (3).praet 1 sg m pobåczyłem, -m pobåczył (3).3 sg m pobåczył (8). f pobåczyła (1).[1 pl m pers pobaczylismy.]3 pl m pers pobåczyli (2). subst pobåczyły (1).con [1 sg m bych pobåczył.]2 sg m byś pobåczył (1) HistLan, by pobåczył (1) BierRozm.3 pl m pers by pobåczyli (1).part praet act pobåczywszy (9).

stp notuje, Cn brak, Linde XVIXVII w.

1. Stwierdzić za pomocą wzroku [co] (4): BierEz H3; Samicza [pawia] aż po trzecim roku dzieci miewa/ ktorey iaycza gdy ſamiecz naydzie/ wypija/ y dzieci też ſwych znać nie chcze/ aże czudnoſć pierza ſwego na nich pobacży, tho dla zawiſci á wzgardzenia działa. FalZioł IV 21d, IV 36a; SienLek 178.
2. Stwierdzić, poznać, dowiedzieć się; cognoscere PolAnt, Vulg, Modrz; videre HistAl, PolAnt; sentire HistAl, Mącz; intelligeve Vulg, Modrz; colligere Miech; advertere, (coniectura) assequi, olfacere Mącz (70):

pobaczyć co [= to, co się sądzi] (29): Mądry łatwie chytrość pobacży. BierEz K3v, K3; FalZioł V 41; To pobacżywſzy krol Alexander vprzedził go w oney prozbie y rzekł BielŻyw 154; GlabGad L8v; MiechGlab *2; BierRozm 4; HistAl K8v; GliczKsiąż O; Leop Matth 22/18; zaden tak głupi y ſproſny nie ieſt/ ktoryby ſnadnie they ich nikcżemnoſći pobacżyć nie mogł BibRadz *4v, *4v; BielKron 10, 371; Mącz 261d, 385a, 486d; HistHel C4v; ModrzBaz 11v; GDy kilkánaśćie głow w Polſcze rządziło, Krzywd y niefortun ách wſzelkich zázyło To cne Sármátckie páńſtwo: [...] Co pobaczywſzy oni cni Lechowie, Wzgárdzili nimi, á o iedney głowie Z trzaſkiem myślili KlonKr A2. Cf pobacżyć co u kogo; co nad kim; co po czym; co w kim, w czym; co jakiego; Ze zdaniem dopełnieniowym.

pobaczyć co [= to, o czym się sądzi] (6): Ktorego [piskorza] tamo [tj. w kapitulum 98] naturę oglądaſz. Y pożywanie iego pobocżyſz [!] FalZioł IV 44a; BielŻywGlab nlb 11; Wſzakoż od tego ſluſza pocżątek vcżynić, czo ſie około nas dzieie, cżego kto nie wie iakoż może rzeci inſze pobacżyć ktore okrom nas ſą, albo nad nami. GlabGad A5; A kiedy by chciał policzyć, A całą prawdę pobacżyć, Nalazłby więcej ucisku Niżli sławy, albo zysku. BierRozm 11; KłosAlg A4; A ſkoro czo pewnego o ych do naſ wthargnieniu pobaczemy wtoremy wyeziami ktore mocz trzeczich bendą mieć mieſcze oznaczić. ConPiotr 31v.

pobaczyć co u kogo (1): Co v pánów pobacży/ ten lud ſczebietliwy/ Wnet ſie onégóż chwići GosłCast 32.

pobaczyć co nad kim („nad sobą”) (1): A hoynie będę náſycon z miłoſierdzya twego/ Kyedy nád ſobą pobacżę chwałę Páná mego LubPs D4.

pobaczyć co po czym [= według czego] (1): rzece mu lekarz Nędza: Miły młodźieńcże poſtáẃ wodę [= mocz]/ abych poznáł ieſtlićz też wnątrz nietzo ſzkodźi. Ogłędáwſzy potym wodę/ poznął iż w żywocie miáł śilné ſuchoty. Ale ij vyirv cego po wodźie niemogł pobácżyćz/ aliż zmierzywſzy/ vźrzáł iż mu daleko miary niedoſtáwało ForCnR D2v.

pobaczyć co w kim („w sobie”), w czym (2): BibRadz *5; to też przypomináiąc/ iż dźiwno pan Bog/ w [...] człowiecze: wſzyſtki ty świáty zgromádźił: ktore/ kożdy pilny w ſobie może pobáczyć. SienLek 28.

pobaczyć co (żywotne) jakiego (1): Alexander tedy pobacżywſzy go [Bazyliszka] zdechłego [sentiens ipsum mortuum] wſtąpił nań HistAl L.

pobaczyć z czego [= na podstawie obserwacji] (2): CZęſto kroć bywa bolenie w żywocie v dzieci, ktore pobacżiſz z żymania/ z płacżu / y z przewraczania dziecinnego/ na ten y na ow bocżek FalZioł V 41; Oczko 27; [Ex ipſa re coniecturam fecimus. Z rzetzy ſámey pobaczyliſmy. TerentMatKęt G4v].

pobaczyć z czego [= z źródła wiedzy] (4): MurzNT 148v; Thu możem pobacżyć ták z Hiſtoriy iáko s piſmá ſwiętego rychłe ſkońcżenie ſwiátá. BielKron 10; BielSpr c2. Cf pobacżyć z czego o czym.

pobaczyć z czego o czym (1): A tak też y o poznawaniu rozmagitych niemoczy człowieczych/ przez vriny łączno z tey nauki pobaczyſz. FalZioł V 2.

pobaczyć po kim (2): Co máyą cżynić rodzicy/ gdy po ſynie pobacżą że yuż nyeyáko w náuce poſtąpił. GliczKsiąż O, O.

pobaczyć jakiego [= że jest jaki] (1): Vmieyze Ludzy rozeznać Iako komu mas zaczeniać. Bo gdie traphys na proſtego Tedy rychley zedrzes ſniego. [...] A gdy pobacżys chytrego Vczinze ſię za proſtego. RejKup e3.

cum A cum infbyćjakie(go) (2): Kterey [!] ſie ią łaſzcze poruczam, na potim więtſze rzeci przyrzekaiąc ieſtli tę małą pobacżę być wdzięcżną. GlabGad A4; Bo y od nieprzyiaćielá łácniey otrzymamy co będźiemy chćieli/ gdy pobacży nas być z ſtrony wſzytkich rzecży gotowe [si nos rebus omnibus instructos intellexerit] ModrzBaz 104.

Z przysłówkiem lub zaimkiem liczebnym pełniącym funkcję dopełnienia bliższego (3): Tu rozmyſlay z iaką żaloſcią dieciątko [!] budzi ſpiącé/ a polutuy matki ij ſyna ij Iozefa ſwiętego/ możeſſ tu wielé pobacżytz. OpecŻyw [27]v; Mącz 338b; Lepiey tedy do tych [książek] ſie przypytywáć mamy/ Ze s nich śiłá pobacżym/ ſámi to poznamy. BielSpr c2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); (e), że (21), zaimek względny (6), (nie) abyże’ (1), iżebyże’ (1) jesliczy’ (1)] (30): Bo w ten czas gdy pobácżyla iże iéy ſyn iuż vmarl/ poruſſyly ſie w niéy wſſytki wnętrznoſci OpecŻyw 150v; FalZioł V 20b; MiechGlab 50, 51; awſchakoſch tho za kriwayancz abi nyepobaczily abi tho sroſkazanya naſchego mowycz myal. LibLeg 11/175; HistAl A2; MurzHist R2v; A na oſtatek pobaczem ktoré ieſt prawé a właſné ſłów pańſkich wyrozumienié. MurzNT 91, Matth 21/45, k. 148v marg; GliczKsiąż O; Leop Iudic 19/28, 1.Mach 10/80; A pobaczył Bog że świátłość byłá dobra BibRadz Gen 1/4; BielKron 23v, 181, 274v; Mącz 382d; KIedy ſye przyda iż ſye komu głowá ſtłucze álbo mu kijem zbiją á rány niemáſz/ ma lékarz pobacżyć/ ieſli mu ſye kość ſpádáłá álbo nie SienLek 145v, 46, 92; A gdyż pobacżył iżeby był w wodzie/ wołał ná rybitwá rzekąc. HistRzym 81; BiałKat 3v, 283v; HistLan D2v; BiałKaz Mv; Oczko 27; Pobacży Piotr ktory ie dobrze znał/ iſz otym ſzeptáć pocżynáią. SkarŻyw 99, 183; GrabowSet D.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego (1): Aby jeszcze to pobaczył [...]: Morskie prace rzekomo ciężkie Długi zwyczaj czyni lekkie BierRozm 4.

[W połączeniu szeregowym: Przeźrzałem wſſytki rzeczy rozumem moim/ ábych vmiał y pobacził y nálazł mądroſć á rozum HierWielEccle 10.]

W charakterystycznych połączeniach: chwałę pobaczyć, chytrość, co pewnego, dowcip, łeż, naukę (nieco nauki) (3), nikczemność, obłudność, pożytek, pożywanie, prawdę, rozum, skłonność, stałość; z choroby pobaczyć, z historyi, z nauki, z pisma, z płaczu, z przewracania, z żymania; po synie pobaczyć, po wodzie (2); chytrego pobaczyć, zdechłego; siła pobaczyć, wiele; łacno pobaczyć (2), łatwie, snadnie (2), szyrzej.

Frazy: »każdy (kożdy), wszelki może pobacżyć (pobacżyć może)« (2:1): Tu więc wſzelki moze pobacżyc pożytek przychodząci z nauki á z vmieiętnoſci tego poznawania GlabGad L8v; SienLek 28; prze to z choroby/ ieſli wielka á do porátowánia nie łatwia/ káżdy pobaczyć/ wielé iéy wód tych potrzebá/ może. Oczko 27.

»stąd(że) możesz (a. możem, możecie), masz pobaczyć« (3:1): Stąd że też maſz pobacić iż Słowienſki ięzik barzo ſziroko á daleko idzie po rozmaitich narodach MiechGlab 51; BielKron 274v; Ztąd tedy możeſz pobacżyć: że záwżdy piſmo nierozdźielnie mówi o Pánu Bogu BiałKat 3v; BiałKaz Mv.

Zwrot: »dobrze pobaczyć« (4): FalZioł V 20b; Tamżem ią dobrze pobacżił wielką ſkłonnoſć miłoſci twey ku ludziom vcżonym MiechGlab *2; powiada iż żaden ku vznawaniu ani Boskich ani ludzkich rzecży nie ma przyſtępować aż pirwey naukę licżby dobrze pobacżi. KłosAlg A4; Mącz 486d.
Szeregi: »pobaczyć, poścignąć« (1): Quantum assequi potui, Ilem pobaczić/ Pośćignąć mógł. Mącz 338b.

»pobaczyć, (a) wyrozumieć« (3): Scribe quod coniectura assequare, Piſz mi więc coć ſie zda/ co pobaczyſz/ co wyrozumieſz. Mącz 385a, 26 ld; ModrzBaz 11v.

Przen [co = to, co się sądzi] (1): A gdy ſie on poruſſył wezdrżáłá ziemiá á pod gorámi mocnemi łámáły ſie fundámenty gdy kolwiek pobaczyły rozgniewánie iego RejPs 24.

Synonimy: 1. oględać, ujrzeć; 2. dowiedzieć się, poznać, wyrozumieć.

Formacje współrdzenne cf BACZYĆ.

Cf POBACZENIE, POBACZON

KW