Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POCHYBIAJĄCY]

Następne hasło: [POCHYBIĆ SIĘ] »

POCHYBIĆ (25) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	pochybić

praet
	sg		pl
3	m	pochybił	m pers	pochybili
3	f	pochybiła	m an

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych pochybił	m pers
3	m	by pochybił	m pers	by pochybili
3	f	by pochybiła	m an

impersonalis
praet		pochybiło się
fut		pochybi się
con		by się pochybiło

inf pochybić (4). ◊ fut [1 sg pochybię.] ◊ 3 sg pochybi (3). ◊ praet 3 sg m pochybił (4). [f pochybiła.] ◊ 3 pl m pers pochybili (1). ◊ con 1 sg m bych pochybił (1). ◊ 3 sg m by pochybił (4). f by pochybiła (1). ◊ 3 pl m pers by pochybili (2). ◊ impers fut pochybi się (1). ◊ praet pochybiło się (2). ◊ con by się pochybiło (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Zboczyć; przen: zboczyć z właściwej drogi postępowania (1)
2. Popełnić błąd, niewłaściwie postąpić (11)
3. Popełnić omyłkę (5)
4. Odstąpić, nie dostosować się, postąpić inaczej (1)
5. Opuścić, pominąć (1)
6. Zawieść (6)
7. [Nie osiągnąć zamierzonego celu]

1. Zboczyć; przen: zboczyć z właściwej drogi postępowania (1):

Zwrot: »drogi pochybić« (1): Przeto ſie iuż nie trzebá wierzącym ná co innego oględáć: Bo to pewna/ kto tey drogi Krolewſkiey/ dobrze vtorowáney pochybi/ ábo porzući/ ten ſie tám y ſám nátuławſzy/ ná wiecżne zátrácenie zábieży. CzechRozm 97.

Szereg: »pochybić abo porzucić« (1): CzechRozm 97 cf Zwrot.

2. Popełnić błąd, niewłaściwie postąpić (11):

pochybić około czego (1): Lecż po nich inni wſtepuiąc [!] Biſkupi/ ktorzy ták doſkonáłego Duchá nie mieli/ [...] tym więcey páſterſtwá y rządu Piotrowego potrzebowáli. áby około wyznánia wiáry y náuki/ bez tey opoki nie pochybili SkarJedn 80.

pochybić w czym [w tym: „w czym”, „ni w czym” (8)] (10): Semiramis Ninuſowá żoná bacżąc wiek młody ſyná ſwoiego/ áby on w cżym nie pochybił/ wzyąwſzy ná ſię odzyenie iego táiemnie/ ſpráwowáłá kroleſtwo BielKron 10; Ten ácżkolwiek w wielkich niebeſpiecżnoſciach y walkach w Rzymie był/ wſzákże ſwego vrzędu nie opuſzcżał/ ták iż ni w cżym nie pochybił. BielKron 161, 149, 150, 157v, 272; BielSpr 4; Dokąd te trzy powinnośći porządkiem ſwym idą/ tedy też Nawá bywa beſpiecżna y pożytecżna: Gdy ſie w nich pochybi: ſzkodźie á zgubie podlega. PowodPr 2, 85; Wielkiey mądrośći [...] ſtáwienie Praw/ y opátrzenie exekucyey ich potrzebuie: áby ſię w ſpráwiedliwośći/ y w pożytkách poſpolitych/ y w dochowániu cáłośći Rzeczypoſp: nie pochybiło. SkarKazSej 699b.

3. Popełnić omyłkę (5): pewieném tego, że ſie nie nie pochybiło, o cobych et publicam diſputationem ſuſtinere nie ſrómał ſie. Ieſli téż gdźie nieco ſie pochybiło, wſzák to może ieſcze popráwić SarnStat 314.

pochybić co (1): w ktorych kśiążkách (iáko Polſkiego nie vmieiętny) ácz kilká ziół pochybił/ á kilká ſeth niedołożył: niewidzę áby ſye zá thę ſześć lat/ ktory Polak vczony obudźił/ á iego chybę nápráwił SienLek 194.

pochybić w czym (3): IEſliżeby ſie w Herbyech/ gdzye co pochybiło/ Albo miáſto twoiego/ iny położyło/ Nie miey zá złe/ proſzę cie RejZwierz 93; BielKron 78v; SienLek 194.

W przeciwstawieniu: »pochybić ... naprawić« (1): ále [...] chćiał thą pracą ſwoią Polaki pobudźić/ ku lepſzemu bádániu/ áby w czym ón pochybił/ iáko cudzoźiemiec/ oni by nápráwili SienLek 194.

4. Odstąpić, nie dostosować się, postąpić inaczej [czego] (1): [przodkowie naszy] potomkom przykład zoſtáwili. ktore^go iáko náśláduią/ niech ſię ſami ſądzą. á ieſli nábożeńſtwá wiáry y cnoty przodkow ich pochybili wnich: zguby docżeśney y wiecżney [...] cżekać máią. SkarŻyw 358; [preterire sermonem Domini pochibycz ſlow panſkich TomZbrudzBrul Num 24/13; Sobie winien/ ieſli w czym pochybił méy rády. Albertus A2].

5. Opuścić, pominąć [czego] (1): Tempestatem praetermittere. Dobrey pogody vgrzeſzić/ pochybić. Mącz 443d.

6. Zawieść (6):

a. Nie zrealizować się, nie spełnić się, okazać się nieprawdą (5): Abowiem dźiewiąthy kxiężyc ieſt prawy á ſprawiedliwy cżas porodzenia. [...] Ale oſmego kxiężycźa/ kthore ſie dziatki rodzą/ poſpolicie á rzadko ma pochybyć: aby miały żywo zoſtać. FalZioł V 16c; Ale ieſzcże mieyſce Páwłá s. ktorym ſie ták wielce chełpią k teyże Regule przyſthoſuymy/ á vyrzyſz że nie pochybi/ y owſzem pokaże ſie/ że to piſmo zá námi ieſt SarnUzn F7v; KołakSzczęśl B2v; Pan IEZVS [...] ieſt y prawdą náſzą ktora pochybić nie może. SkarKaz 552b, 1a.

[Zwrot: »nadzieja [kogo] pochybiła«: Vae miſero mihi quanta de ſpe decidi. Biedá mnie vbogiemu iáka mie nádzieiá pochybiłá. TerentMatKęt G4.]

b. Prawdopodobnie: Oszukać, zwieść [kogo (A), czego] (1): a on [hospodar Stefan] bil Tvrczin thelko wnaſze schathy obleczon [...], any roſzvmyely ye^go chitroſczi y swoye pohybil y they vbogyey zymeye LibLeg 6/190v.

c. [Nie spełnić przyrzeczenia [czym]: iż ták Báſzy Budzyńſkiemu przyrzekł/ że Orator/ ktorego miał poſłáć/ bez pochyby około pocżątku Grudniá w Budzyniu miał być/ przetoby nie rad/ áby Turcy przycżynę mieli/ tákże ſwym obietnicam doſyć nie cżynić/ ieśliby ſię cżáſem pochybiło. BusLic [1]v.]

7. [Nie osiągnąć zamierzonego celu: Ktho ſkarb zbiera złym ięzikiem: ten pochybi [vanus et excors est Vulg Prov 21/6] y vpadnie miedzi vmarłe. Ekonom L.

pochybić kogo, czego: Herod dał pobić wſzytki dziatki mále [...] ale [...] matká Pánná Maria z Iozefem/ vcieklá do Egiptu [...]: Poználi tedy Cżárći/ przez znáki y cudá/ [...] iż Herod pochybił Ieſuſá PostępekPrCzart 43v; Rybkę ná wędę żywiuśienką wśćibię/ To iuż tám wielkiey ryby niepochybię. Szcżuká lub okuń [...]/ Porwą też cżáſem rybeczkę węgorze. BielawMyśl F2v.]

Synonimy: 2. obłądzić się, pobłądzić; 3. omylić się, pomylić się; 5. omieszkać, ugrzeszyć, zamieszkać, zaniechać, zaniedbać; 6. zawieść.

Formacje współrdzenne cf CHYBIĆ.

Cf POCHYBIENIE

MF, SBu