« Poprzednie hasło: [OMIESZKACZ] | Następne hasło: OMIESZKAĆ SIĘ » |
OMIESZKAĆ (189) vb pf
omieszkać (174), omięszkać (15); omięszkać GroicPorz, UstPraw (4), Calag, NiemObr, ArtKanc; omieszkać : omięszkać KrowObr (1:2), BielKron (5:1), SkarŻyw (8:3), CiekPotr (1:1).
-ſz- (162), -sz- (11), -ſ- (8), -ſſ- (6), -s- (2).
o oraz a jasne; -e- (19), -é- (1) BiałKat.
inf | omieszkać |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | omieszkåłem, -m omieszkåł | m pers | |
2 | m | -ś omieszkåł | m pers | |
3 | m | omieszkåł | m pers | omieszkali |
f | omieszkała | m an | ||
n | subst | omieszkały |
imperativus | |
---|---|
pl | |
1 | omieszkåjmy |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bych omieszkåł, bym omieszkåł | m pers | bysmy omieszkali |
f | bych omieszkała | m an | ||
2 | m | byś omieszkåł | m pers | |
3 | m | by omieszkåł | m pers | omieszkaliby, by omieszkali |
f | by omieszkała | m an |
con praet | ||
---|---|---|
sg | ||
1 | m | bych był omieszkåł |
3 | m | by był omieszkåł |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
con | by omieszkano | |||||
participia | ||||||
part praes act | omieszkając | |||||
part praet act | omieszkåwszy |
inf omieszkać (21). ◊ fut 1 sg omieszkåm (14). ◊ 2 sg omieszkåsz (8). ◊ 3 sg omieszkå (44). ◊ 1 pl omieszkåmy (4). ◊ 3 pl omieszkają (9). ◊ praet 1 sg m omieszkåłem, -m omieszkåł (5). ◊ 2 sg m -ś omieszkåł (1). ◊ 3 sg m omieszkåł (32). f omieszkała (4). ◊ 3 pl m pers omieszkali (6). subst omieszkały (3). ◊ imp 1 pl omieszkåjmy (1). ◊ con 1 sg m bych omieszkåł (5), bym omieszkåł (1) OrzRozm. f bych omieszkała (1). ◊ 2 sg m byś omieszkåł (6). ◊ 3 sg m by omieszkåł (15). [f by omieszkała.] ◊ 1 pl m pers bysmy omieszkali (1). ◊ 3 pl m pers omieszkaliby, by omieszkali (3). ◊ con praet 1 sg m bych był omieszkåł (1). ◊ 3 sg m by był omieszkåł (1). ◊ impers con by omieszkano (1). ◊ part praes act omieszkając (1). ◊ part praet act omieszkåwszy (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Zaniedbać, nie dopilnować, zaniechać zrobienia czegoś (126)
- 2. Opóźnić, odwlec; ociągać się
(58)
- W przen (2)
- 3. Wstrzymać, przeszkodzić, zakłócić (5)
omieszkać kogo, czego (55): ábych ia niwczem niemiał przyczyny omieſzkáć przykazánia twego. RejPs 181v, 33v; SeklKat A4, G2v, G4; Diar 21, 93; KrowObr 137v, 160; RejWiz A8; UstPraw E3v; BibRadz Ier 46/17; ktora potrzebá/ ktora woyná/ ktora poſługá woienna ieſt/ ktoreybym ia omieſzkał? OrzRozm R4v; Medeá boiąc ſie pogoniey/ rosſiekáłá ſwego brátá Abſyrtá ná ſztuki/ roſkłádłá po wyſpach/ áby ociec zbieráiąc po ſztuce cżynił pogrzeb á omieſzkał pogoniey BielKron 54v, 36, 231, 243v, 259v; A tak tedy będzie przyrodzeniu godna wdzięczność oddana/ yeſliże nieomieſkamy yego darow/ ale ye dobrymi czwiczeńmi y wyzwlonymi naukami wypolerowáć vśiłować będziemy. KwiatKsiąż B; Nisi eo ad mercatum veniam damnum maximum est, Ieſli tego yarmárku omieſzkam popádnę nie małą ſzkodę. Mącz 77d, 123d, 476a; GórnDworz R7; Abowiem Pan náſz będącz thu ná ſwiát od Bogá Oycá zeſlány [...] nic nie omieſzkał/ á wſzytko z dáleká przepátrował RejPos 161, 88v, 188, 275v; RejZwierc 25v, Aaa2; PaprPan R4v, Aa4v [2 r.]; KochOdpr A2v; Nigdy iutrzniey y innych godzin/ y Mſzey przez cały ſwoy żywot nie omięſzkáłá/ okrom niemocy. SkarŻyw 161, 371, 581; NiemObr 160; co iednego omieſzkaſz kiedy cżás/ drugiego nie vgoniſz. GostGosp 84, 34, 36, 84 [2 r.]; WujNT 22, 278; SarnStat 447; SkarKaz 634b; [A tak maią robicz iſz by teſz czaſſu vczenia, czithania nieomiąſzkaly. StatNorb 51]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; »czasu (nie) omieszkać«, »powinności swej (a. swych powinności ni w czym) nie omieszkać«.
omieszkać komu (4), czemu (2): ZapWar 1514 nr 2173; ktore [rozmowy] by nie mało czasu wziąć musiały a tak omieszkać postronnej obronie Diar 40; ſnádnie cie do thego czelu przywieść będzye racżył/ iákoż thego nikomu nigdy nie omyeſzkał. RejWiz A8; RejPos 275v; A zá tym ſpráwiedliwośći ludzkiey omieſzkác by ſię muśiáło. GórnRozm H2v; GostGosp 76.
omieszkać ku czemu (1): A ſnadz gdy ná mię przychodziły nawięczſſe vćiſki, á záwołałem kniemu nigdi nieomieſzkał ku ſpomożeniu memu RejPs 173.
omieszkać czym (3): Pan Bog [...] dłużej ręki swej nie zatrzyma, aby karanim swojem nas omieszkać miał Diar 21, 83; Y zda ſie nam iż tym mamy omieſzkáć ſobie tego nędznego á docżeſnego ſtáránia RejPos 275v.
omieszkać w czym (3): Anym omyanshkal panyey w robotach ZapWar 1514 nr 2173; Minuty z akt aby na tenże czas byli zarazem kożdemu wydani, aby pisarz sub poena 14 marcarum żadnego w tym nie omieszkał Diar 93; RejZwierc 105v.
cum inf (54): czo my dadzą znacz tedj ya tesz tobie oznaymycz nieomieſzkam LibLeg 10/153, 10/68, 155v; RejPs 24v, 32v, 97v, 128, 136v (10); ComCrac 18; HistAl L8; Diar 40, 42; Kmieć pod kthorym pánem bárć trzyma/ temuſz Pánu o dań miodową álbo o miod ma być praw/ á ieſliby omięſzkał płáćić/ tedy pan bárći może go wſádzić y ćiążáć UstPraw F2, Kv; GórnDworz Kk8; A thu więc dopirko obacżyſz/ iáko dyabeł kſiążę ſwiátá tego nie omieſzka nigdy ſwych kochánkow pieśćić á im folgowáć. RejPos 23v, 23v [2 r.], 26v, [36], 41, 58 (10); Nie omiéſzkałem do ćiebie przyść/ móy miły proeceptorze BiałKat 193v; RejPosWstaw 110v; HistHel [A2]; MycPrz II Bv; KLońſcy ácż ná Wołyńſkiey gránicy mieſzkáią/ Wſzákoż y ná Podolu też y w Ruśi máią/ Nie omieſzkam wyſłowić ich pocżćiwey ſpráwy/ Kázdy cżáſu potrzeby Lotárgius práwy PaprPan I4v; ModrzBaz 84; y iuſz zpływáło [wino]/ y wierzchemby było wſzytkę ziemię polało/ by był ieſzcże Biſkup przyść omieſzkáł. SkarŻyw 497, 258, 311; y tego on dołożyć nie omieſzkał: owſzem támże záraz tego dokłáda mowiąc CzechEp 22; ActReg 55; GostGosp 60; KochFrag 22; Przetoż nie omieſzkam was záwſze vpomináć około tego [incipiam vos semper commonere de his]/ choćiażeśćie vmieiętni y vtwierdzeni w teráznieyſzey prawdźie. WujNT 2.Petr 1/12; A ieſliby pozwáć do tego czáſu zámierzonégo omieſzkał/ tedy ono przerzeczoné wwiązánié będźie mocné y gruntowné SarnStat 1167, 691, 769, 803, 1167; SkarKaz 548a; A zátym omięſzkawſzy ośiać wedle czáſu, W błoto sieią CiekPotr 30; SkarKazSej 699a; PudłDydo Bv; SzarzRyt B.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); zawsze: aby] (4): Y niechciał tego Pan nigdy ná wielu mieyſcach zániecháć á omieſzkáć w piſmiech ſwoich [...] áby nas s tego przeſtrzegáć á vpomináć nie miał RejPos 187v, 65, 204, 297v.
»powinności swej (a. swych powinności ni w czym) nie omieszkać« = zrobić to, co należy (2): ſwych powinnośći nacż go Pan Bog powołáć racżył ni w cżym nie omieſzka [człowiek pomierny] RejZwierc 105v, 38v.
»omieszkać abo zaniedbać« (1): Ieſliby kto cżego ztych rzecży powinnych nieucżynił/ tedy [...] niech będźie ſkaran zá winę grzywną groſzy/ á ktoby przyść omieſzkał ábo zániedbał [venire autem negligens]/ niech trzy grzywny zápłáći. ModrzBaz 84.
»nie omieszkać ani zapomnieć« (1): á ták y páná by przedſię [dworzanin] nie omieſzkał/ áni zápomniał náucżáć/ y pácholęcego by poſmiechu vſzedł. GórnDworz Kk8.
omieszkać do czego (2): PaprPan Iv; Zli też Chrześćijánie płákáć będą/ iż krzyżá y vmartwienia Iezuſowego ná ſobie nie nośili/ [...] iż iuż do zbáwienia omieſzkáli/ iż czás y pogodá im do dobrego vpłynęłá SkarKaz 5b.
omieszkać do kogo z czym (1): iż on nie omieſzka do ciebie z onym rátunkiem ſwym RejPos 328.
omieszkać na co (14), na kogo (1): gdy bych miał vpełną nádzieię że ty nieomieſzkaſz ná wſpomożenie moie. RejPs 38v, 45, 58, 69v; iż Pan obiecuie prętko przyść á nic nie omieſzkáć ná pomſtę káżdego thakiego RejAp 196v, 23; RejPos 49v, 127v [2 r.], 339; PaprPan P3; Lecż Pan moy Iezus Chryſtus żywy/ ná moię pomoc nieomieſzka: á tam gdzie mi naćiężey będzie/ prętką mi obronę poſle. SkarŻyw 69, 503, 545; Ale niz ſię náſzy ná Tátáry zgotowáli/ oni z wielkim plonem do Hordy vſzli. (marg) Polacy ná Tátáry omieſzkáli. (–) StryjKron 617.
omieszkać czym (3): ZapWar 1549 nr 2658; Do czego gdy WKM chuć swą przyłożyć a już zacząć będziesz raczył, Pan Bog ratunkiem swem nie omieszka Diar 22; ActReg 15.
omieszkać z czym (11): RejRozpr B3; Odwoz żytá ma przypomnieć Vrzędnik Pánu kiedy cżás/ áby z tym nie omieſzkał. GostGosp 50; PowodPr 49. Cf omieszkać do kogo z czym; komu z czym.
omieszkać komu z czym (7): RejPs 197v; RejAp 16v; A złośćiwym też/ ktorzy vpornie trwáią w złoſciach ſwoich/ á nie ſzukáią miłoſierdzia iego/ nie omieſzka z zapłátą ich. RejPos 49v; á obacżyſz iż on [Pan Bóg] nigdy nie omieſzka wiernemu ſwoiemu z ráthunkiem á s ſwiętą opátrznoſcią ſwoią. RejPos [290], 6, 46v, 244v.
cum inf (7): ZapWar 1549 nr 2658; Diar 78; A ieſliby thego rok y ſzeſć niedźiel vczynić omięſzkáli/ dźiedźictwo trácą GroicPorz o3; Leop Eccli 6/22; bo Máchomet ſkoro ſie tego dowiedział nieomieſzkał poſłáć ná rátung obegnáńcom Sebáliaſzá Hethmaná z wielkim ludem BielKron 252; RejZwierc 176v; Albowiem Mwy Panie y zem trochę omieszkał przez potrzeby swe domowe iachac, wespoł zdrugiemi PP. PosłydoKrakowa ActReg 13.
W przeciwstawieniu: »omieszkać ... przypaść rychło, pokwapić się« (2): Iż wierz mi żeć nie omieſzkam/ á przypádnęć rychło ná cię/ ieſli nie będzieſz cżynił pokuty RejAp 25v; Iż nie fráſuy ſie nic ieſlić Pan s cżym máło omieſzka/ ále bądź tego iſt/ iż ſie iednák pokwápi á przydzie ná wſpomożenie twoie. RejPos 46v.
»mało (a. maluczko), trochę omieszkać« (2:1): Paululum si cessassem Pyhtia, domi non offendissem, Bych był maluczko omieſzkał/ domá bych go był nie záſtał. Mącz 45c; RejPos 46v; roſkazáłá ſie wieść. Lecż iż trochę omieſzkáłá/ záſtáłá Oycá ieſzcże trochę ziewáiącego y rucháiącego ſie Phil O4.
»nic nie omieszkając« = niezwłocznie, natychmiast (1): A przidzie [Pan Bog] nic nieomieſzkáiąc á iſćie nikomu nie zámilczy/ á ogień burzący znáwalnoſćią wiátrow pobieży/ przed oblicznoſćią iego RejPs 74v.
omieszkać kogo (1), co (1): Inferre moram et impedimentum alicui, Omieſzkáć kogo. Mącz 294b; bácznie czyni kto ſie zámyka/ á ſpraw y nawiętſzych ná ten czás nie przypuſzcza/ á o pośpiech ſpráwom nie dba. Wiedząc iż rozmowá z Pánem Bogiem nic nie omieſzka/ á odpráwy przyſporzy. SkarKaz 609b.
Synonimy: 1. zaniechać, zaniedbać; 2. opoździć, wściągnąć.
Formacje współrdzenne cf MIESZKAĆ.
Cf OBMIESZKAĆ, [OMIESZKAJĄCY], OMIESZKAŁY, OMIESZKANIE, OMIESZKANY
MŚ