Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POCHYŁOŚĆ

Następne hasło: [POCHYNAĆ] »

POCHYŁY (20) ai

pochyły (17), pocheły (2), pochyłły (1); pochyły : pocheły : pochyłły Calep (1:2:1).

-chy- (17), -chi- (3).

o jasne; pocheły z tekstu oznaczającego é niekonsekwentnie.

Fleksja

sg
m	N	pochyły	f	N	pochyłå	n	N	pochył(e)
	G			G	pochył(e)j		G
	A	pochyły		A	pochyłą		A	pochył(e)
	I	pochyłym		I			I	pochył(e)m

pl
N	subst	pochył(e)
V	subst	pochył(e)

sg m N pochyły (10). ◊ [A pochyły.] ◊ I pochyłym (1). ◊ f N pochyłå (1). ◊ G pochył(e)j (1). ◊ A pochyłą (3). ◊ n N pochył(e) (1). ◊ A pochył(e) (1). ◊ I pochył(e)m (1). ◊ pl N subst pochył(e) (1). ◊ [V subst pochył(e).]

Sł stp notuje, Cn s.v. nachylony; pochylony, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

Znaczenia

Nie wznoszący się prosto w górę (20)
- a. Zgięty ku dołowi (6)
  - Przen (3)
    - a) W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę człowieka (1)
    - b) [Pospolity, przyziemny]
- b. Odchylony od pionu, ukośny (14)
  - Przen; w nawiązaniu do przysłowia (1)
  - α. O starych budowlach (3)
  - β. O górach, wzniesieniach (2)

Nie wznoszący się prosto w górę; pronus Calag, Calep, Cn; devexus Calag, Cn; inclinatus, proclinatus Cn (20):

a. Zgięty ku dołowi; curvus Mącz; cernuus, deflexus, demissus, incurvus, inflexus, pandus Cn (6): Wzroſt pochyły przedſię, nie od ſtaroſci ale z przyrodzenia znamionuie cżłowieka, dowcipnego, taiemnego GlabGad M5, M7; Iſz wſzelaki źwierz inſzi pochyłym ſtworzono: A cżłowiek twarz wynioſłą nieſie przed wſzitkimi Patrząc wozdobne niebo ocżima iaſnymi. KochSat B4.

Przen (3):

Wyrażenie: »pochyła starość« = curva senecta Mącz (2): Mącz 75b; Do pochyłey nigdy nie doydziem ſtárośći WisznTr 34.

a) W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę człowieka (1): W Tym plácu/ gdźie rogáty Wół głowę położył/ Máło niżéy pochyły Orion ſye złożył. KochPhaen 13.

b) [Pospolity, przyziemny:

Wyrażenie: »pochyły do ziemie«: O myśli pochyłe do ziemie/ rzecży niebieſkich nieznaiące. BudArt B4v.]

b. Odchylony od pionu, ukośny; declivis, proclivis Calag, Calep, Cn; acclivis Calag; acclinis, declinis, obliquus, obstipus Cn (14): Clinosus, Pochodźiſty/ Pochyły. Mącz 58a; Calag 6b, 231b; Proclivis – Pochełi. Calep [851]b; Declivis – Pochiłły. Calep 291b, [860]a.

W porównaniu (1): Bowiem káżdy cnotliwy by pochyłe drewno/ Káżdy go chcąc náchylić kuśi ſie oń pewno. RejWiz 102.

Przysłowie: Bowiem ſtára przypowieść/ ná drzewo pochyłe. Lázą Kozy z rogámi/ rzadko ná wſpaniłe. RejZwierz 71; [GilPos 138; ná pochyły dąb kozy łáżą ŁaskiSprRyc H2v].

Przen; w nawiązaniu do przysłowia (1): Nie bądź pochyłem drzewem niech cie nikt nie depce. RejWiz 51.

α. O starych budowlach (3): Bauſellig ſein. Bud co ma vpáść/ et Bud pochyły. Minari ruinam. Minari lapsum. Calag 61b.

W porównaniach (2): Iż ſie ná myę cżłowyeká złośćiwye tárgacye/ Iáko ſcyánę pochyłą á wpoły przepádłą/ Ták myę chcecye zániſſcżyć ſwoyą złoſcyą zyádłą. LubPs O6v [idem] ArtKanc Q11.

Szereg: »pochyły a wpoły przepadły« (2): LubPs O6v, ArtKanc Q11 cf W porównaniach.

β. O górach, wzniesieniach; clinosus Mącz (2): Clinosi montes, Pochiłe góry. Mącz 58a; Clivus – Pagorek przidłuzſzy a pocheły. Calep 207b.

Synonimy cf POCHYLONY.

Cf NIEPOCHYŁY, POCHYLNY, POCHYLONY

MF, SBu