Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODAWAN

Następne hasło: PODAWANY »

PODAWANIE (60) sb n

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie), pierwsze a oraz e pochylone; podo- z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja

	sg	pl
N	podåwanié	podåwaniå
G	podåwaniå
D	podåwaniu
A	podåwanié	podåwaniå
I	podåwani(e)m, podåwanim
L	podåwaniu

sg N podåwanié (9); -é (3), -(e) (6). ◊ G podåwaniå (18). ◊ D podåwaniu (2). ◊ A podåwanié (15); -é (2), -(e) (13). ◊ I podåwani(e)m (1) GliczKsiąż, podåwanim (1) KromRozm I. ◊ L podåwaniu (8). ◊ pl N podåwaniå (3). ◊ A podåwaniå (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Prawo nadawania beneficjów kościelnych (34)
2. Prawo podawania kandydatów na stanowiska (papieskie, cesarskie, biskupie) (14)
3. Przekazywanie (4)
- a. Przedstawianie słowne, podawanie do wiadomości (3)
  - a. Proponowanie; tu o licytacji (1)
  - β. Głoszenie, nauczanie (2)
4. Dawanie, udzielanie (5)
- a. Dawanie do jedzenia lub picia (3)
  - α. O Komunii Św. (2)
5. Poddawanie oblegającym (1)
6. Wydawanie plonów; przen (1)
7. Sprawianie, aby coś gdzieś się znalazło, wysyłanie (1)
8. [Poddaństwo]

1. Prawo nadawania beneficjów kościelnych; ius patronatus BartBydg, JanStat, Cn; collatio JanStat, Cn; beneficium et (vel) munus, commissio Ecclesiae, ius edendi a. praesentandi sacerdotis in locum demortui sufficiendi, ius patrocinii, nominatio et proditio, sacerdotium (beneficiarium) Cn (34): ius patronatus, podavanye, est potestas ad instituendum beneficium ecclesiasticum BartBydg 78; KrowObr 38v; Podawánia żaden mieć niemoże w dźierżánie [!] bes náſzego dozwolenia UstPraw Bv, B [2 r.], Bv; BielKron 180, 219v; Podawánia, któré nie będą ná Liśćiéch wyrázoné, Królewſkiému podawániu ſą záchowáné. SarnStat 173, 172, 173, 174 [2 r.], 1308.

podawanie czego (9): ComCrac 21; Dla cżego theż drudzy kilká lat pánom ſie tym wyſluguyą/ ktorzy duchownego chlebá podawányem władáyą y ſſáffuyą. GliczKsiąż O5; GroicPorz t4; Práwá Duchownego Kśięgi wtore o podawániu beneficiy. SarnStat 173 żp, 52, 179, 192, 193, 215.

podawanie czyje [= komu przysługujące] [w tym: pron poss (8), G sb i pron (6), ai poss (4)] (11): Tám Gámrat zárázem opowiedźiał ſie/ że to beneficium/ iego ieſt podawánia/ áni żadnégo ná nim chce ćiérpieć/ ieno kogo ón ná nié wſádźi KochAp 7; Kto ſobie vprośi Duchowné opátrzenié podawánia Królewſkiégo, álbo poddánych iego, iáko ma bydź karan. SarnStat 172, 172, 173 [4 r.], 192, 193, 924 [2 r.]; [Jest w tej wsi kościół wielki murowany, plebanija dobra podawania JKM LustrMaz II 34].

W charakterystycznych połączeniach: podawanie (o)bronić (2), mieć, przywłaszczać, puścić w ręce, skazić, uprosić (upraszać) (2), utwierdzić, wydrzeć, wyprawować, zepsować; podawaniem szafować, władać; podawanie beneficyj (6), duchownego chleba (opatrzenia) (2), ołtarzy (ołtarzow) (2), plebanij (2), prebend (2); podawanie krolewskie (4), panow, poddanych (6), szlachty.

Wyrażenie: »podawanie kościelne [= stanowisk kościelnych]« (1): Ieſcze tez kv ſądu dvchownemv przyſlvſſecz ma rozprava a podavanie koſczielne Plebanyei oltarzow, praebend y ynnych beneficii. ComCrac 21; [Wejrzyż jeszcze na podawania kościelne, ktore iura patronatus zową. KuczbPrzestr 76].

2. Prawo podawania kandydatów na stanowiska (papieskie, cesarskie, biskupie) [w tym: czego (12)] (14): Benedyktus dwunaſty/ izali ſobie zdradliwie nieprzywłaſztzał podawánie Biſkupſthw y wſzyſthkich Prelátur? KrowObr 39v, Qq4v; [Cesarz Otto] oddalił podawánie ſtolcá Papieſkiego od Rzymian do Ceſárzá y do iego potomkow BielKron 174, 172 [2 r.], 174, 175v, 176v, 177 [2 r.], 177v, 180.

podawanie komu (1): ná ktorym [synodzie] potwirdził klątwy Grzegorzá Papieżá przeciw Gilbertowi y Henrykowi o podawánie niegodnym tego ſtolcá. BielKron 177v.

podawanie czyje [= przez kogo] (1): LVdowikus trzeći Arnolfow ſyn oſtátecżny/ z narodu Kárłá wielkiego/ ktory nie był od Papieżá pomázan/ iż był z Niemieckiego podawánia BielKron 173.

podawanie czyje [= kogo] (1): Chcąc vpokoić Włoſkie kráiny/ odſtąpił záſię Papieſkiego podawánia/ ktore iego przodkowie trzymáli. BielKron 180.

W charakterystycznych połączeniach: oddalić podawanie, przenieść, przywłaszczyć; podawanie biskupstw (2), cesarstwa (2), majestatu, papiestwa, prelatur, stolca papieskiego (cesarskiego) (6); papieskie podawanie.

3. Przekazywanie; traditio Cn (4):

podawanie czyje komu (1): moc ná kazánie/ Chrzcżenie/ y odpuſzcżenie grzechow/ [...] od ſamego Bogá ábo świeżo daná/ [...] ábo więc przez ludzkie podawánie iey iednego drugiemu iść muśi. SkarJedn 49.

a. Przedstawianie słowne, podawanie do wiadomości (3):

a. Proponowanie; tu o licytacji; licitatio Mącz, Cn (1): Licitatio, Tárgowánie/ podáwánie. Mącz 192d.

β. Głoszenie, nauczanie [czego] (2): ktorzy [uczniowie Lutrowi] wſſędy ſye wtrącáyą/ á podawánim lubych rzeczy [...] ludźye nyeuſtáwiczne/ vtrátne/ á wrozumye ſwym nyepoſtánowyone zwodzą. KromRozm I D4v.

Wyrażenie: »podawanie nauki [komu]« (1): A ty dźiećię Prorokiem nawyżſzego będźieſz názwáne [...]. Y dla podawánia náuki zbáwienney ludowi ie^go LatHar 46.

4. Dawanie, udzielanie [kogo, czego] (5): ktorzy álbo powiádáią że ſą niepożytecżne [odpusty]/ álbo że niemáſz w Kośćiele mocy ich podawánia. WujJud 92, 26.

a. Dawanie do jedzenia lub picia (3): [Mamka mówi:] A ná tóż mi to wyſzły mé wierné poſługi? Od mléká podawánia/ áż przez ten wiek długi? GosłCast 63.

α. O Komunii Św. (2): nie tákyego nyeſpráwuyą ich fárarzowye/ páſtyrzowye/ y ſludzy koſcyelni/ o krom kazánya á podawánya ſwyątoſci KromRozm III K8.

podawanie ku czemu (1): [to] záraz ony przeklęło/ ktorzyby twierdźili/ [...] iż ofiárowánie nic inſzego nie ieſt/ iedno Páná Chriſtuſá ku iedzeniu podawánie. KuczbKat 190.

5. Poddawanie oblegającym [czego] (1):

Wyrażenie: »podawanie w ręce [czyje]« (1): ztąd mordy/ ztąd zdrády nád Pány właſnymi/ y podawánié zamków/ y miaſt w ręce nieprzyiaćielſkié. KochWr 32.

6. Wydawanie plonów; przen (1):

Wyrażenia: »podawanie owocow« (1): Obácżże thy ieſliżeś nie ieſt iáko pięknym drzewem ſtworzon od Páná twoiego/ á ieſliże cie nie ſthworzył ku podawániu wdzyęcżnych owocow s ſiebie RejPos 204v.

»podawanie z siebie« (1): RejPos 204v cf »podawanie owocow«.

7. Sprawianie, aby coś gdzieś się znalazło, wysyłanie [czego dokąd] (1): A iż tákowé podawánie ſoli [porrectio salis JanStat 53] Ruſkiéy do ſkłádu Bydgoſkiégo niemoże ták prędko bydź przywiedźioné/ dopuſczamy: áby [...] SarnStat 387.

8. [Poddaństwo [czyje]: SMOLEŃSK, IŻ W PODOWANIU BYŁ litewskim zawżdy, I książę ich dawało trybut na rok każdy, Jurij Świętosławowicz od hołdu się wzbraniał StryjPocząt 331.]

Synonimy: 3. objawianie, obwieszczanie; a.α. proponowanie; β. nauczanie; 4.a.α. udzielanie.

Cf PODAWAĆ

KW, MM