[zaloguj się]
[pdf]

PODKOMORZY (257) sb m

Wszystkie o jasne.

Fleksja
sg pl
N podkomorzy podkomorzowie, podkomorzy
G podkomorzégo podkomorzów, podkomorzych
D podkomorzému podkomorzóm
A podkomorzégo podkomorze
I podkomorzym, podkomorz(e)m podkomorzmi
L podkomorzym podkomorzech
V podkomorzy

sg N podkomorzy (110). ◊ G podkomorzégo (45); -égo (26), -ego (2), -(e)go (17); -égo : -ego SarnStat (26:2). ◊ D podkomorzému (14); -ému (4), -emu (1), -(e)mu (9); -ému : -emu Sarnstat (4:1). ◊ A podkomorzégo (38); -égo (24), -(e)go (14). ◊ I podkomorzym (15), podkomorz(e)m (3); -ym Leop, Mącz, SarnStat (12); -(e)m BudBib (2); -ym : -(e)m UstPraw (1:1). ◊ L podkomorzym (2). ◊ V podkomorzy (1). ◊ pl N podkomorzowie (13), podkomorzy (1); -owie : -y SarnStat (13:1; 459). ◊ G podkomorzów (6), podkomorzych (1); -ów : -ych SarnStat (6:1; 1083); ~ -ów (5), -(o)w (1). ◊ D podkomorzóm (3). ◊ A podkomorze (3); -e (2), -(e) (1). ◊ I podkomorzmi (1). ◊ L podkomorzech (1).

Sł stp: podkomorzy, podkomorze, Cn: podkomorzy, Linde XIX w.: podkomorzy.

1. Urzędnik ziemski rozstrzygający spory majątkowe o granice; delator, succamerarius JanStat, Cn; praediator Mącz; arbiter regundis finibus, commissarius, iuris praedialis a. praediatorii peritus, praefectus regendorum finium, recuperator Cn (229): A gdy iuż powod odzyerży zyſk/ tákowego ſąd zyemſki ma odeſłáć do Podkomorzego álbo do iego vrzędu ná mieyſce roznic/ iáko do tego komu należy Exekucya około gránic. Potym Podkomorzy ma záwićie pozwáć ſtrony przed ſię álbo przed ſwoy vrząd UstPraw I; A gdy [powod] przyſięże/ tedy Podkomorzy ma ſkázáć gránice chowáć wiecznemi czáſy/ ktorych gránic ſkaźń y wſzytek poſtępek práwá ma Podkomorzy przes liſt ſwoy powodem odeſłáć ſądowi zyemſkiemu UstPraw I; Podkomorzy álbo iego komornik nie ma więcey bráć od ſkończenia gránic iedno trzy grzywny. UstPraw I2; wſzákoż gdzye z Podkomorzem ma kto o gránice czynić/ tedy Podkomorzy ma wźiąć v nas Surrogácią UstPraw K2, Dv, I [4 r.], Iv [4 r.], I2 [3 r.]; IAko Morze wymiáta/ ná brzeg zdechłe ryby/ Tákże ten Podkomorzy [Jan Orzechowski] też cżyni bez chyby. Káżdemu w ocży powie/ co mu ſie nie widzi RejZwierz 79v; OrzRozm T2; Praediator, qui peritus est iuris ad praedia pertinentis, Podkomorzym może być zwan/ który gránic y kopców obyczáye y záchowánie y práwá wie. Mącz 317c; PaprPan Q3v; ActReg 50; Práwo ſobie ſámi czyniémy. Sędźiégo y Podkomorzégo ſobie do tych praw iáko Exekutorów obiéramy. SarnStat 65; (nagł) PODKOMORZY. (–) Ten ma moc grániczenia: sypánia kopców, y inné diſpoſitie zſtrony gruntów SarnStat 233; TEŻ vſtáwiamy: iż gdy Podkomorzy Zupniká náwiédza w Zupách/ tedy Zupnik względem iego vrzędu będźie mu powinien dáć poſtaw ſukná Máchelſkiégo SarnStat 378; POodkomorzowie wedle ſtárégo zwyczáiu/ nie powinni przyśięgi czynić SarnStat 458; GDy kto nieſłuſznie nágáni ſkazánié Podkomorzégo/ ma dáć mu zá winę ſześć grzywien SarnStat 468; W tych przerzeczonych cztérzéch przypadkách chcemy/ áby przerzeczona winá do náſzéy Komory byłá dawáná. Ale potym po wielkiéy częśći y ná Podkomorze, ná Woyſkié o przeiázdy piecza iest włożoná SarnStat 516, *5, 233, 235, 338, 378 [3 r.] (91).

podkomorzy czego (13): Ktoby nieſtał ná woynie pod ſwą chorągwią ná mieyſcu iemu náznáczonym/ [...] á byłby nálezyon przes Podkomorzego onégo Powiátu álbo oney Zyemie/ [...] Tácy máią być przed námi poſtáwieni. UstPraw Dv; A Kommiſsarze przy Podkomorzym/ álbo Komorniku onéy źiemie/ mogą bydź nietylko z onego/ ále y z inſzégo blizſzégo Woiewództwá SarnStat 846; vſtáwiamy/ áby [...] Podkomorzowie źiem z Komorniki ſwoimi niewięcéy/ iedno trzy grzywny zá znák gránic wſzędy bráli. SarnStat 928, 235, 447, 463, 476 [2 r.], 605 (12).

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [w tym: imię i (lub) nazwisko + podkomorzy (55), podkomorzy + imię i (lub) nazwisko (5)] (60): Iakom ya nye rabal drew w Dzierzawie Iego M-czi pana pothkomorzego Marczina Volskyego Iedno w oycziznye swey ZapWar 1546 nr 2619, 1546 nr 2620; PaprPan N2v; StryjKron 632 marg; SarnStat 371, 992. Cf W połączeniu z przydawką.

W połączeniu z przydawką wskazującą na ziemię, okręg podległy władzy podkomorzego [w tym: cum ai (68), ziemie jakiej (2), w + L (1); z imieniem i (lub) nazwiskiem (54)] (71): My slachathny Alexy Vmiastowsk Sczesny Pogrossewski Sczesny oltharzewski wyznawamy przes ninieyssy Cirograph ze my reczem [!] spolną renką za vrodzonego pana Raphala Czosnowskiego Pothkomorzego Cziechowskiego [lege: Ciechonowskiego] ZapWar 1549 nr 2657, 1507 nr 1988, 1549 nr 2658; Cznemu y dobrze ſławnemu riczerzowi, Panu Mikołaiowi Oporowſkiemu, Podkomorzemu Wielunſkiemu na Wieruſzowie y Baranowie dziedziczowi MiechGlab ktv; LibLeg 6/115 [2 r.], 11/23v, 108v; RejZwierz 79, 79v, aa3v; OrzRozm S [2 r.]; Ian Cżarnkowſki Podkomorzy Poznáńſki z roſkazánia krolewſkiego poimał poſły BielKron 386v, 393, 393v; Słyſzał kto kiedy z w.m páná Ianá Ocieſkiego Podkomorzego Krák. á Ochmiſtrzá Krolowey Iey M. ſtárey/ powiedáiącz o pánu Thęcżyńſkim Podkomorzym Sędomirſkim GórnDworz O5v; RejZwierc 254v; PaprPan C2, G2v, Q3v, V4; Piotr Száfrániec Podkomorzy Krákowſki trzeći raz Krzyżakow zaſádką poráził StryjKron 537 marg; ActReg 49 [3 r.], 50, 53, 55, 70 (10); popráwę tych municiy Generał Wielgopolſki Káſztelan z podkomorzym Poznánſkim rewidowáć/ i liczby ſłucháć máią SarnStat 970; Piotr Rádźiwiłowicz Podkomorzy w Eyxyſzkách SarnStat 997; Podkomorzy Ziemie Krákowſkiéy/ który teraz ieſt ábo zá czáſem będźie/ Komorniká [...] ma náznáczáć SarnStat 1218, 57, 59, 259, 381, 383 (34); KlonFlis A2; Lecz mi to ná wielkiey przeſzkodźie było/ że po ześćiu z tego świátá brátá mego nieboſzczyk Zacney Pámięći Iego M. Pan Stániſław Stárzechowſki Podkomorzy Ziemie Lwowſkiey/ piſmá [...] ná ſwoy dozor [...] wźiął SzarzRytJSzarz nlb 2.

W połączeniach szeregowych (14): ComCrac 18; Ktoby chćiał grániczyć z náſzem imieniem/ obiecuiem ná żądánie poddánego náſzego dáć y zwolić dwu Commiſſarzow y dygnitarzow/ y Podkomorzego/ ktorzy będą mogli gránice doſtátecznie vczynić. UstPraw I2, G3; Ieſt w Polſzce Krol naywyſzſzy Hetman: ma pod ſobą Woiewody/ [...] ma Káſztellany/ Rotmiſtrze/ ma Podkomorze/ ma Chorąże/ ma Woyſkie/ y Stároſty OrzRozm M3v; Podkomorzóm, Chorązóm, Woyſkim, w czym przyczyniono vrzędów. ABy tego roku ie [zamki] powinni obiecháć/ y zrewidowáć Podkomorzowie/ Chorążowie/ Woyſcy/ w ſwoich Woiewództwách. SarnStat 234; á ná tych Wiecách wſzyſcy máią bydź [...] y záśiádáć mieyſcá ſwé tym porządkiem. Naprzód Woiewodá/ Káſztelan/ Podkomorzy/ Chorąży/ Sędźia/ Podſędek/ Woyſki/ Stolnik/ y Podſtoli/ Piſarz/ wedle Státutu Koronnégo opiſánia. SarnStat 742, *4, 230, 401, 605, 684, 954, 1185.

W charakterystycznych połączeniach: podkomorzy osobny (2); (W.M.M.) pan podkomorzy (11); podkomorzy powiatu (3), ziemi(e) [jakiej] (14); podkomorzego akta, apelacyja, dochod dzierżawa (2), elekcyja, komornik (4), list(y) (3), płaca (płat) (2), powinności, prawa (2), przysięga (3), ruszenie, sąd, skazanie (3); do podkomorzego apelacyja, pozywać, ruszyć [kogo]; podkomorzemu zapłacić (płacenie) (4); podkomorzego obierać [do czego], ruszyć (2), zwieść [ku czemu] (2); z podkomorzym granice czynić (mieć) (3); kommissarz przy podkomorzym.

Wyrażenia: »pieczęć podkomorzego« = sigillum succamerarii JanStat (3): Gdy kto vkaże liſt Commiſſárſki [...]/ ktoryby znáczył známioná grániczne álbo liſt zá pieczęćią Podkomorzego álbo Pánow ſądowych [...] tákowem liſtem [lege: listom] práwym [...] ma być wierzano UstPraw I2v; gdy liſty Kommiſsarzów náſzych [...] przez nas ſą potwiérdzoné/ álbo liſty pod tytułem y pieczęćią Podkomorzégo álbo ſądu źiemſkiégo gránice dóbr [...] w ſobie zámykáiącé będą przed námi/ álbo gdźiekolwiek przed ſądem okazáné SarnStat 842, 1116.

»urząd podkomorzego« = officium succamerariatus JanStat [szyk 3:2] (5): Krákowſkiégo Podkomorzégo vrząd/ y do Solnych Zup ſie śćiąga. SarnStat 460; á przy oſtátnym y narożnym kopcu powód przyśięże z świádki/ nic nie bacząc ná niebytność pozwánégo/ tylko przy bytnośći vrzędu Podkomorzégo. SarnStat 467, 455, 516, 1310.

Zestawienie: »podkomorzy ziemski« (5): Tymże obyczáiem Podkomorzégo źiemſkiégo elekcia ma dochodźić SarnStat 458; OKoło płácenia Podkomorzóm źiemſkim iednę y poſpolitą wſzyſtkim źiemióm vſtáwę vczynilichmy SarnStat 476 [idem 928], 463, 928, 1175.
2. Zarządzający dworem władcy lub magnata (25):
a. Urzędnik nadworny władcy, zarządzający dworem; accubitor cubiculi, camerarius, canacleus, canaclinus, decuris cubiculariorum, magister vel praeſectus cubiculi et cubiculariorum regis, magnus cubicularius a. domesticus Cn (24):
α. W Polsce (14): którą [koronę] on [arcybiskup] iáko wprzod inne rzecży poświęćiwſzy y pożegnawſzy/ w rękach obudwu Biſkupow y námienionego Podkomorzego/ ná odkrytą głowę Krolewſką/ z cżerwoną hátłaſową cżapecżką wdział BielKron 329v, 329v; nacodobrze ydostatecznie Iego M.P. Podkomorzy odpisał dignitatem Krola IegoM. wewszytkim przestrzegaiąc ActReg 50, 51, 81.

podkomorzy czyj (3): Máćiéy Zálińſki Podkomorzy náſz SarnStat 1044 [idem (2)] 1065, 1195.

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [zawsze imię i (lub) nazwisko + podkomorzy] (4): Wzyął też s ſobą [Jagiełło] [...] Záklikę z Międżygorzá Kánclerzá/ Mikołáiá z Moſkorzowá Podkánclerzego Polſkiego/ Spytká s Tarnowá Podkomorzego/ y inych wiele. BielKron 381v; SarnStat 1044, 1065, 1195.

W połączeniu szeregowym (1): Pieczęći Vrzędników Dworſkich. Márſzałkowá/ Podkomorzégo/ Podſkárbiégo/ Kuchmiſtrzá/ Podczáſzégo/ Kráyczégo/ Podſtolégo. SarnStat 1117.

Wyrażenie: »koronny podkomorzy« [szyk 3:1] (4): támże [do kaplice św. Wacława] tylko Krol wſzedł co z nácżelnieyſzymi pány/ y támże zwlecżon z onych ſzath przez koronnego Podkomorzego BielKron 329; y iáko ieſt ten zwycżay w kośćiele/ że ku ſpiewániu Ewángieliey/ y Biſkupi Infuły ſwe z głow ſeymuią/ przeto theż koronny Podkomorzy/ przyſtąpiwſzy z wielką vććiwośćią á z niſką pokłoną/ ziął K. Koronę z głowy BielKron 329v, 329v [2 r.].
β. W starożytności i w czasach biblijnych; princeps eunuchorum a. quietis PolAnt (10): á (był) Sżeráiáh podkomorzem. BudBib Ier 51/59; Lecż vmyślił Dániel ná ſercu ſwem żeby ſię nie mazał iedłem potráwy krolewſkiey/ y winem pićia iego/ y prośił Podkomorzego żeby ſię niezmázał. BudBib Dan 1/8, Dan 1/9, 10, 11, 18.

podkomorzy czyj [w tym: ai poss (3), pron poss (1), [G sb]] (4): Wktorym rodzaiu takowych niesłuſnych poſtępkow/ niektory Dominicianow właſny potkomorzy/ iego nikcżemność a głupſtwo obyczainym pośmiewiſkiem opiſal. KwiatKsiąż G3; BudBib Dan 1/3; [Do tey [dzieweczki Glafiry] wſkazał Benignus podkomorzy Licyniuſzá [zięcia cesarza Konstantyna] SkarŻyw 338]. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »podkomorzy krolewski« (2): Tedy oni [mieszkańcy Tyru i Sydonu] iednoſthaynie przyſſli do niego [Heroda]/ y námowiwſzy Bláſtuſá/ ktory był Podkomorzym krolewſkim [qui erat super cubiculum regis]/ żądáli pokoiu Leop Act 12/20; WujNT Act 12/20.
b. Na dworze magnata (1):

W połączeniu szeregowym (1): A Pan wielki muśi mieć záwżdy zbytnie ſługi [...]. Márſzałek rządny/ Piſarz/ Podſkárbi/ Ekonom/ Kuchmiſtrz/ Koniuſzy/ Podkomorzy/ cżynią nietylko dwor Páńſki/ ále też y Száfárze y Vrzędniki rządne/ życżliwe. GostGosp 2.

3. Niewolnik zajmujący się sypialnią i ubiorem pana (2): Super somnum servus, Náde ſnem sługá/ to yeſt komornik/ podkomorzi. Mącz 433d; Vestipicus, Podkomorzi/ sługá zwłáſzczá który ſwego paná ſzáty w mocy y w opátrzności ſwey ma. Mącz 490d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Succamerarius, podkomorzy BartBydg 152b.

Synonimy: 2. dworzanin, komornik; 3. łożniczy, sługa, służebnik.

AL, JB