Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODWYŻSZON

Następne hasło: PODWYŻSZYĆ »

PODWYŻSZONY (34) part praet pass pf

podwyższony (22), podwyższon (11), podwyższony a. podwyższon (1).

podwyższony, podwyższon (18), podwyszszony, podwyszszon (9), podwyszony, podwyszon (4), podwysszony, podwysszon (3); podwyższon(y) KochPs, ReszPrz, LatHar (9), WujNT (4), VotSzl (2); podwyszszon(y) HistAl KromRozm III (2), Leop (2); podwyszon(y) MetrKor, HistRzym; podwysszon(y) BibRadz, SarnStat (2); podwyższon : podwyszszony : podwyszony KrowObr (–:3:2), SkarŻyw (1:1).

-żſz- (18); -ſſſz-, -ſzſz-, -ſſſſ-, -ſzſſ- (9); -ſz-, -ſſ-, -ſch- (4); -sſz- (2), -zſz- (1).

Pierwsze o jasne, drugie w formie złożonej jasne; -on z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

sg
f	N	podwyższona, podwyższonå, podwyższon(a)	n	N	podwyższon(e)
	G	podwyższon(e)j		G
	V	podwyższona		V

pl
N	m pers	podwyższéni
N	subst	podwyższon(e)
inne formy
sg N - podwyższony, podwyższ(o)n; sg D - podwyższon(e)mu; sg A - podwyższon(e)go

sg N (praed) podwyższony (11), podwyższ(o)n (6); -ony KrowObr (4), KochPs, SkarŻyw, ReszPrz, LatHar (2), SarnStat; -(o)n MetrKor, Leop, BibRadz; -ony : -(o)n WujNT (1:3); ~ -ony (2), -(o)ny (9). ◊ D podwyższon(e)mu (2). ◊ A podwyższon(e)go (1). ◊ f N (praed) podwyższona (4), podwyższonå (1), podwyższon(a) (1); -a KromRozm III, SkarŻyw; -a : -å LatHar (2:1). ◊ G podwyższon(e)j (1). ◊ V podwyższona (1). ◊ n N podwyższon(e) (1), [podwysszono cf PODWYSSZYĆ impers praet]. ◊ pl N m pers podwyższéni (3); -éni (1), -(e)ni (2). subst podwyższon(e) (2).

Sł stp: podwyszony s.v. podwyszyć, Cn: podwyższony w innym znaczeniu, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. podwyższyć.

Znaczenia

1. Podniesiony swoim górnym poziomem (4)
- Przen (2)
- a. Ukrzyżowany (2)
2. Podniesiony pod względem wartości pieniężnej (3)
3. Wywyższony społecznie, uhonorowany (18)
4. Uwielbiony, wysławiony, wychwalony (9)

1. Podniesiony swoim górnym poziomem (4):

Przen (2): Y położę wſſytkie gory moie/ że będą drogą/ á ſćieſſki moie będą podwyſzſſone [et semitae meae exaltabuntur]. Leop Is 49/11.

podwyszszon nad co (1): Iż będźye oſtátnich dni zgotowána gorá domu páńſkyego/ ná wirzchu gor: Y będźye podwyſſſſoná nád pagorki KromRozm III G5.

a. Ukrzyżowany (2): Potrzeba áby był podwyżſzon Syn człowieczy? WujNT Ioann 12/34.

Wyrażenie: »podwyższon od ziemie« (1): Terazći ieſt ſąd świátá: teraz kśiążę tego ſwiátá precz wyrzucono będźie. A ia ieſli będę podwyżſzon od źiemie [si exaltatus fuero a terra]/ poćiągnę wſzytko do śiebie. (A mowił to/ oznáymuiąc iákową śmierćią miał vmrzeć.) WujNT Ioann 12/32.

2. Podniesiony pod względem wartości pieniężnej (3):

podwyższony do ilu (1): tedyby to byłá rzecz ſłuſzna y zdrożna/ áby porálne tám było obrocone/ á do kilku groſzy podwyżſzone VotSzl D2.

podwyższony na kogo (1): Cłá y mytá wſzytki w Koronie [...] niechayby były podwyżſzone/ nie ná ſtan ſzláchecki/ ále ná ludzie kupieckie VotSzl D3.

Wyrażenie: »wysszy [= wyżej] [czym = (o ile)] podwyszon« [= o ile] (1): rzeczi abo cupye ich wiſchi byli schaczowany nyzli mogli bicz przedany y theſſz slothi viſſzi oſzmią aſpr na mirze byl podviſchon MetrKor 40/825.

3. Wywyższony społecznie, uhonorowany; exaltatus Vulg; insignatus JanStat (18): KochPs 133; Ták S. męcżennik [...] w onych mękách dokonał. Z cżego wiárá S. Chrześćiáńſká podwyżſzoná y Krol nád krolmi vcżczony ieſt. SkarŻyw 274.

podwy(sz)szony na co (4): Przez wtory obraz możemy rozumieć bogáte ludzie tego świátá/ ktorzy przez łáſkę Bożą podwyſzeni ſą ná bogáctwá HistRzym 4; SkarŻyw 389; w którym [Królestwie Polskim] y wychowáni/ y ná wyſokośći doſtoieńſtwá Królewſkiégo ieſteſmy podwysſzéni SarnStat 950, 100.

podwy(sz)szony nad kogo (2): Abowiem [papież] chćiał być nád inſze wſzyſtki Biſkupy podwyſſony KrowObr 7v, 12v.

podwyszszony czym (2): Nabłogoſláwyenſſemu pánu/ y ápoſtolſkim doſtoyeńſtwem podwyſſſzonemu/ [...] Steffan Arcybiſkup zboru Murzynſkyego KromRozm III P3v; WujNT Act 2/33.

W przeciwstawieniach: bibl. »uniżać (a. poniżać) się ... być podwyższon« (3): Leop Luc 14/11; BibRadz Luc 18/14; Abowiem ktokolwiek ſię podwyżſza/ będźie vniżon: á kto ſię vniża/ będźie podwyżſzon [qui se humiliat exaltabitur]. WujNT Luc 18/14.

»upadać ... bywać podwyszszony« (1): ábowiem wyſokie rzecży zwykli vpádáć ná niskoſć/ á záſię niskoſć bywa podwyſzſzona [Solent ... sublimari]. HistAl Bv.

W porównaniu (3): Corko Syońſka: wſzytkáś ieſt ślicżna y przyiemna [...]: podwyżſzoná dźiś iáko drzewo Cedrowe wyſoko wznieśione LatHar 410, 508, 606.

Szeregi: »obrany i podwysszony« (1): [król August] będąc bárzo w młodych lećiéch ná króleſtwo obrány y podwysſzony [...] ſtárał ſie o to, áby to wykonał, y ku exequutiéy przywiódł SarnStat 100.

»podwyższony i podniesiony« (2): Nieprzyiaćiele Pańſcy iako rychło będą podwyſzeni y podnieſieni we ćći/ iáko dym vſtáną KrowObr 1v; LatHar 606.

4. Uwielbiony, wysławiony, wychwalony [nad kogo, nad co] (9): KrowObr 210v, 213v; ReszPrz 85; Bądź nád niebioſá podwyżſzony P. Boże: á niech po wſzyſtkim świećie ſłynie chwałá twoiá LatHar 224; Pánno nád wſzyſtkie chory Anyelſkie w niebieſkich páłacách wielmożnie podwyżſzoná/ modl ſię zá námi. LatHar 504, 410, 547, 596.

W połączeniu szeregowym (1): Błogoſłáwiony ieſteś Pánie ná niebieſkiey wyſokośći. Godny cżći/ wielebny/ y nád wſzyſtko podwyżſzony ná wieki. LatHar 67.

Synonim: 1. a., 3. podniesiony.

Cf PODWYSSZYĆ

LWil