Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODNIESION

Następne hasło: PODNIESŁY »

PODNIESIONY (141) part praet pass pf

podniesiony (89), podniesion (46), podniesiony a. podniesion (6).

Oba o oraz e jasne.

Fleksja

sg
m	N	podniesiony, podniesion	f	N	podniesiona, podniesionå, podniesion(a)	n	N	podniesion(e), podniesiono
	G	podniesion(e)go		G	podniesionéj		G	podniesion(e)go
	A	podniesion(e)go, podniesiony		A	podniesioną		A	podniesion(e)
	I	podniesionym		I	podniesioną		I
	L	podniesionym		L	podniesion(e)j		L	podniesionym
	V	podniesiony		V			V

pl
N	m pers	podniesieni, podniesiony
A	subst	podniesion(e)
I	m	podniesionymi, podniesion(e)mi
I	f	podniesionymi, podniesion(e)mi
inne formy
pl N subst m i n - podniesioné; pl N subst f - podniesion(e), podniesiony

sg m N podniesiony (34), podniesion (28); ~ (attrib) -ony (12); ~ (praed) -on (28), -ony (16); -on OpecŻyw, HistJóz, RejPs, LibLeg, KromRozm III, BibRadz, BielKron (2), LeovPrzep, RejAp, RejPos (4), WujNT (5), KlonWor; -ony PatKaz III, FalZioł, SiebRozmyśl; -on : -ony HistAl (2:2), SkarŻyw (1:2), StryjKron (4:7), ArtKanc (1:2). ◊ G podniesion(e)go (1). ◊ A podniesion(e)go (4), podniesiony (1). ◊ I podniesionym (1). ◊ L podniesionym (2). ◊ V podniesiony (1). ◊ f N podniesiona (12), podniesionå (4), podniesion(a) (6); ~ (attrib) -å (2); ~ (praed) -a (12), -å (2) Leop, KmitaPsal. ◊ G podniesionéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ A podniesioną (1). ◊ I podniesioną (1). ◊ L podniesion(e)j (2). ◊ n N (praed) podniesion(e) (4), podniesiono (3); -(e) LubPs, OrzList, SkarŻyw; -o WróbŻołt, Leop; -(e) : -o RejPos (1:1). ◊ G podniesion(e)go (1). ◊ A podniesion(e) (1). ◊ L podniesionym (1). ◊ pl N m pers podniesieni (9), podniesiony (1); -eni (3), -ęni (1) StryjKron, -(e)ni (5); ~ (attrib) -eni (1); ~ (praed) -eni (7), -ony (1); -eni : -ony WróbŻołt (1:1). subst m i n podniesioné (9); -é (2), -(e) (7). f podniesion(e) (3), podniesiony (2); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -(e) (2) RejPos, SkarKaz, -y BielKron, RejAp. ◊ A subst podniesion(e) (2). ◊ I m podniesionymi (1) OpecŻyw, podniesion(e)mi (1) Leop. f podniesionymi (2), podniesion(e)mi (1); -ymi KrowObr; -ymi : -(e)mi SkarŻyw (1:1).

Składnia dopełnienia sprawcy: podniesion(y) od kogo, od czego (10) HistAl, KromRozm III, HistRzym, ModrzBaz, SkarŻyw, StryjKron, WujNT, SarnStat, CiekPotr, KlonWor, przez kogo (3) PatKaz I, LibLeg, BielKron.

Sł stp s.v. podnieść, Cn brak, Linde XVI i XVIII w. s.v. podnieść.

Znaczenia

I. Imiesłów od „podnieść” (87)
- 1. Przemieszczony w górę (19)
  - a. Którym wykonano ruch w gorę (o rzeczy trzymanej w ręku) (10)
    - Przen (2)
    - α. O Sakramencie Ołtarza (1)
  - b. Postawiony na nogi (2)
  - c. Wzięty do ręki z ziemi (4)
  - d. Wzniesiony w powietrze (1)
- 2. Którym wykonano ruch w górę (o częściach ciała) (10)
  - Przen (4)
- 3. Wydobyty z grobu i uczyniony przedmiotem kultu (2)
- 4. Ukrzyżowany (12)
- 5. Wywyższony (34)
  - a. Wywyższony społecznie (26)
    - α. Wspomożony, poratowany (3)
    - β. Powołany na wysokie stanowisko, ogłoszony władcą (20)
  - b. Kanonizowany (1)
- 6. Uczyniony, wszczęty (6)
- 7. Ogłoszony, podany do wiadomości (1)
- 8. Unieważniony, zlikwidowany (3)
II. Imiesłów od „podnieść się” oraz od „podnieść” a. „podnieść się” (w wypadku, gdy dane znaczenie jest zaświadczone zarówno w postaci zwrotnej, jak i niezwrotnej) (37)
- 1. Który przemieścił się w górę (17)
- 2. Wzmożony (1)
- 3. Wywyższający się, pyszny, hardy (19)
  - W przen (8)
III. W funkcji przymiotnika (15)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

I. Imiesłów od „podnieść”; elevatus Vulg, PolAnt; elatus Modrz; sublatus Vulg (87):

1. Przemieszczony w górę (19):

Wyrażenia: »wyzszej podniesiony« (1): głowa [dziecka] ma być nad inſze ciało wyzſzey trochę podnieſiona FalZioł V 35.

»podniesion od ziemie« (1): wezbráły wody y podnioſły Archę/ ták iż byłá podnieſioná od źiemie [elevata est super terram]. BibRadz Gen 7/17.

a. Którym wykonano ruch w gorę (o rzeczy trzymanej w ręku) (10): dawaſz chorągiew wręce ich/ ktora gdy bywa podnieſioná vſtraſſa wſſytki ſprzećiwniki ich. RejPs 88; KrowObr 5; Leop Is 18/3; BibRadz Is 18/3; Błyſka ſię podnieśiony od ieznego miecż ModrzBaz 142v; SarnStat 448; SkarKaz 457a.

Przen (2):

Fraza: »sceptrum jest podniesione« = Bóg dał zwycięstwo (1): A to Sceptrum dla cżego ieſt podnieſione/ [...] iżby Kryſtus y kościoł iego wſzem pánował. LubPs Z3.

Wyrażenie: »podniesiony miecz« = działanie zbrojne (1): kto przecżcie hiſtorie/ dozna tego iáſnie/ iako záwżdy tácy burzyćiele prawdy Páńſkiey podnośili pokoy ná zyemi/ á iáko wiele krwie ſie záwżdy lało przed thym ſrogim á podnieſionym miecżem ich. RejAp 57v.

α. O Sakramencie Ołtarza (1):

Fraza: »ciało pańskie bywa podniesione« (1): ćiáło Páńſkie gdy bywa podnieśione ná Ołtarzu/ á od nas chwalono/ Dyabłem być mienią OrzList.

b. Postawiony na nogi (2):

Wyrażenie: »podniesiony z ziemie, od ziemie« [w tym: czym (1)] [szyk 1:1] (1:1): [Totyla] ſam zdáleká ná ziemię przed S. Benedictem vpadł: aſz kilá kroć nań záwołał áby wſtał: on przed ſię wſtáć nieśmiał: áliſz ręką iego od ziemie podnieśiony był. SkarŻyw 251; StryjKron 662.

c. Wzięty do ręki z ziemi; elevatus PolAnt; sublatus Vulg (4): BielKron 39v; SkarŻyw 528; Auguſtyn S. piſze o iednym kámieniu/ ktory odſkoczywſzy od łokćiá S. Szczepaná/ podnieśion był od człowieká wiernego WujNT 425.

W przeciwstawieniu: »spaść ... podniesion być« (1): niektory młodźieniec [...] ſpadł ná doł z trzećiego piętrá/ y podnieśion ieſt vmárły. WujNT Act 20/9.

d. Wzniesiony w powietrze (1): Iako Alexander był podnieſyon od Gryfow ná wyſokoſć powietrza [Qualiter alexander fecit se per griffones in aere levari]. HistAl M4v.

2. Którym wykonano ruch w górę (o częściach ciała); elevatus Vulg (10): Cżwártégo dnia wſſytki ryby ij morſkié dziwy [...] będą podnieſionymi pyſki wolatz. OpecŻyw 193.

Wyrażenia: »podniesiona (bywa) głowa« [szyk 1:1] (2): takieſz gdy ku paſtwie na ziemię zleczą/ thedy wodz gich [żurawi] podnieſioną głową pilno ſtrzeże aże ſie drudzy naiedzą. FalZioł IV 25b; GlabGad B3.

»podniesiony w niebo, ku niebu« (1:1): Ciálo S. Páwłá po śmierći z rękomá podnieſionemi w niebo. SkarŻyw 52 marg, 52.

»ręce (mogą być) podniesione« [w modlitwie] (3): Záráżone ręce twoie/ iż nigdy nic dobrego ſpráwowáć nie mogą wedle krześćiáńſkiey powinnośći ſwoiey/ áni mogą być podnieſione ná chwałę Páná thwego. RejPos 237; SkarŻyw 52 [2 r.].

»wzgorę podniesiony« (1): Cemu cłowiek nie czo wymyſlaiąc podnoſi głowę y ocży wzgorę. (–) Bowiem komorka mozgu wymyſlaiąca ieſt w przodku głowy, Przeto gdy głowa bywa wzgorę podnieſiona tedy ſie ona komorka odtwarza GlabGad B3.

Przen (4):

Frazy: »będzie podniesiona głowa« = zostanie wywyższony (1): S potoku prędkiego będzye pił ná drodze ſwey/ á przeto będzye podnieſioná głowá iego. RejPos 231.

»oczy podniesione są [ku czemu]« [o myślach nabożnych] (1): Pánie ktory mieſſkaſz w wieku/ kthorego ocży podnieſione ſą ku wierzchnim rzecżam [cuius oculi elevati in superna]/ [...] Wyſluchay modlithwę ſlugi twego Leop 4.Esdr 8/20.

Wyrażenie: »podniesiona ręka (boża) [na co]« [o karze boskiej] (2): racz miły panie: przepomniawſſy wyſtępkow naſſych vskromic a złozyc nadoł podnieſioną rękę twoię na ſrogą pomſtę naſſę RejPs 119v; RejPos 177.

3. Wydobyty z grobu i uczyniony przedmiotem kultu (2): Gdy vmárłá Olhá/ pogrzebioná w Kijowie. Pothym podnieſioná przez wnuká Włodźimierzá BielKron 427v.

Fraza: »podniesiony są kości« (1): Tákże ná ten cżás podnieſiony ſą kośći y omyte w winie Stániſłáwá S. BielKron 362v.

4. Ukrzyżowany (12): A iáko Moiżeſz podnioſł wężá ná puſzcży/ ták potrze ieſt ſyná cżłowiecżego być podnieſionego. RejPos 152, 154 [2 r.].

Wyrażenia: »z krzyżem, na (krzyża) drzewie, na krzyżu podniesion(y)« [szyk 7:1] (5:2:1): OpecŻyw 152v; Iáko tu y ſam niżey o ſobie powieda/ iż muśi być ſyn cżłowiecży ná drzewie podnieſion RejPos 152v; ArtKanc D18, E4; Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały/ z rozſzerzeniem ran twoich nie litośćiwie z krzyżem podnieśiony LatHar 543, 292, 488; SiebRozmyśl K.

»wyższej podniesiony« (1): Szoſtey Iezus godźiny/ ná krzyż ieſt rozbity/ Miedzy łotry iák morderz wyżſzey podnieśiony ArtKanc D11v.

5. Wywyższony (34): PatKaz III 116; et in iustitia tua exaltabuntur. [...] á w imieniu thwoim będą ſie radować [ludzie] przez cżały dzień á wſprawiedliwoſci twey będą podnieſiony. WróbŻołt 88/17.

podniesion w co (1): Tą koroną dziewitza Mariá byla vkoronowána/ gdy iako dzis w takową cżeſtz ij chálę [!] podnieſiona/ ijż od wſſytkié^go ſtworzeniá ieſt chwálona OpecŻyw 189.

W przeciwstawieniu: »podniesion ... ku ziemi nakłoniony« (1): Lecz dla tego podnieśion ieſt Páweł/ iż Stephan ku ziemi nákloniony/był wyſłuchan. WujNT 425.

Wyrażenia: »ku niebu podniesiony« (1): w ktorym [papieskim nabożeństwie] to nie może być/ áby tego Bogá/ ktory nawięcey ku chwale ſwey cżłowieká/ ku niebu podnieśionego wzgorę/ ſtworzył/ ći prawdźiwie chwalić iáko przyſtoi mogli CzechEp 87.

»wysoko podniesiony« (2): PatKaz I 13v; A ieſzcże więcey tym vcżcżony Iozeph ś. iſz w ſwoim poſłuſzeńſtwie miał Syná Bożego [...]. A kto kiedy z Aniołow y świętych ták wyſoko podnieśiony ieſt? SkarŻyw 244.

»podniesiony wzgorę« (1): CzechEp 87 cf »ku niebu podniesiony«.

a. Wywyższony społecznie; erectus Vulg; evectus, promotus JanStat (26): potym krol Farao tę pannę tzyſtą tzyſtemu pánicowi Iozefowi dał zá żone/ á ták Iozef przez tzyſtotę był podnýeſýon HistJóz C.

podniesiony w czym (1): KrowObr 1v cf Szereg.

Wyrażenie: »na wyższy stan podniesiony« (1): zá témi liſty ieſteſmy ná wysſzy ſtan podnieśieni [promoti extitimus JanStat 757] [panowie litewscy; tj. przyznano im wolności i herby szlacheckie jak w Koronie] SarnStat 998.

Szereg: »podwyszony i podniesiony« (1): Nieprzyiaćiele Pańſcy iako rychło będą podwyſzeni y podnieſieni we ćći/ iáko dym vſtáną KrowObr 1v.

α. Wspomożony, poratowany (3):

podniesiony czym (1): Day nam Boże/ ábyſmy iego [Tomasza] pomocámi byli podnieſieni KrowObr 163v.

Wyrażenie: »od upadu podniesiony« (1): A przeto duſza maryey nyebyla od upadu podnyeſyona ale przet upadem zachouana PatKaz I 10v.

Szereg: »powstać i podniesiony [być]« (1): Ipſi obligati ſunt et ceciderunt: nos autem ſurreximus et erecti ſumus. Oni ſie ſpletli y vpadli á myſmy powſtali y podnieſieni. WróbŻołt 19/9.

β. Powołany na wysokie stanowisko, ogłoszony władcą (20): KromRozm III O2v; [w wyjaśnieniu sensu alegorycznego opowieści:] ten krol ieſt Bog ktory wſzytko widzi. Stároſtá ten od krolá podnieſiony/ ieſt vbogi cżłowiek HistRzym 69.

podniesion(y) na co (16): SkarŻyw 86; Vprośiłá záraz v Krolá/ iż Syn iey Ian Granowſki z Pilce ná Grabſtwo Iároſłáwſkie był podnieſiony StryjKron 547; SarnStat 179, 236. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »na miejsce [czyje = (po kim)] podniesion(y)« (2): yſch pan Hilyaſch Voyewoda na myeſcze oycza ſzwego godnye przeſz poddane yeſth podnyeſſzyon LibLeg 11/163v; StryjKron 477.

»na stolec podniesion« (1): potym Orchanes ſyn iego młodziuchny ná ſtholec podnieſion BielKron 240v.

»na (Wielkie) Księstwo, na krolestwo, ku krolewskiej wysokości, wielkim księdzem podniesion(y) (był)« = ad regalem celsitudinem sublimatus HistAl [szyk 6:4] (7:1:1:1): Siodmy ſtopień był z gliny/ then dla tey przycżyny był ták ſpráwion/ iż gdy cżłowiek będzie ku krolewskiey wyſokoſći podnieſion/ áby pámiętał iż z ziemie s proſtey máteriey poſzedł HistAl G4; BAiázeth Amuratow ſyn á brát Solimanow ná kroleſtwo podnieſion. BielKron 240; Druga rzecz ktemu pomogłá/ iż iuſz Sigmunt był podnieſion ná Wielkie Xięſtwo Litewſkie/ Ruſkie y Zmodźkie StryjKron 707, 285, 355, 360, 385 [2 r.], 482.

Szeregi: »naznaczon i podniesion« (1): Dimitr Wielkim Xiędzem Moſkiewſkim náznáczon y podnieſion. StryjKron 692 marg.

»wybrany i podniesiony« [szyk 2:1] (3): Gedimin po Oycu Witenie będąc ná Wielkie Xięſtwo wybrány y podnieſiony/ zábił Peluſzę StryjKron 385, 285, 385.

b. Kanonizowany (1): Swięta Iádwigá podnieſioná. BielKron 183v marg.

6. Uczyniony, wszczęty; sublatus Vulg (6): WujNT Act 8/33; Tákże wſzytkié práwá ták przyrodzoné/ iáko y piſáné [...] przećiwko nim podnieśioné/ y wykonáné bydź máią. SarnStat 15.

Fraza: »jest podniesion pokoj« (1): Tám piſze Apoſtoł/ [...] iáko ieſt podnieſion pokoy ná ziemi. RejAp CC.

Wyrażenie: »wojna (ma a. może być) podniesiona« (3): Spráwiedliwość y vcżćiwość woyny przekłáda ſię: ktora áby byłá ſłuſzna y ſzcżęśliwa/ ma mieć ſpráwiedliwą przycżynę [...]. Toż dopiero vpomniawſzy ſię ſwego/ ma być iáko przyſtoynie podnieśioná [legitime indici debet]. ModrzBaz 104v; ActReg 185; á ieſliby ſie doſtáteczna zapłátá/ álbo w częśći ſzkód onych dla iego poczęćia woyny przećiw Króleſtwu/ álbo oſobom podnieśionéy [Si autem denaria solutio aut partialis damnorum, propter eius inchoationem guerrae Regno aut personis irrogatorum JanStat 690] nie sſtała/ tedy ſkázuiemy go/ áby był ná ćiele karan. SarnStat 118.

7. Ogłoszony, podany do wiadomości [iż] (1):

Szereg: »podniesion abo obwołan« (1): A trudno ſie będzye wymowić/ áby podnieſiono ábo obwołano nie było: Iż ktho nie vwierzy iuż ſkazan á oſądzon ieſt RejPos 232.

8. Unieważniony, zlikwidowany; sublatus JanStat (3): O sklady mieyſkie aby bely podnieſione, aczeſmi beli proſſeni od poſlow ziemſkich. Awſſakoz iz miaſta ktore sklady mayą od przodkow naſſych ſą vprzivilieiovane, [...] thęſmy odpowiedz dali radąm naſſem y poſlom Ziemſkiem iz Przecziwko przysſiędze naſſey liſtów y przivilieyow nyczych lamacz y odmieniacz niemozemi ComCrac 12; SarnStat 298.

W przeciwstawieniu: »podniesiony... zostawiony« (1): Czelne liſty, o ktorych na kilkv Seymiech przeminęlych namovy bivaly, izbi niepotrzebne a rzeczi poſpolitey ſkodlive byli podnieſione a potrzebne byli zoſtavione, takeſmy na ninieyſem Seymie poſtanovieli ComCrac 12v.

II. Imiesłów od „podnieść się” oraz od „podnieść” a. „podnieść się” (w wypadku, gdy dane znaczenie jest zaświadczone zarówno w postaci zwrotnej, jak i niezwrotnej) (37):

1. Który przemieścił się w górę; elevatus HistAl Vulg, PolAnt; sublimis Mącz (17): Leop 4.Esdr 15/40; Morowe powietrze [...] wielce pánowáć będzie [...] dla Sáturnuſá Plánety záráźliwego/ ktory nád inſze/ czáſu záćmienia/ podnieſion był ku południewi. LeovPrzep A2v.

Wyrażenie: »wysoko, na wysokość podniesiony« (1:1): FalZioł V 35v; Meteoros, μετὲωροσ Latine Sublimis, Wyſoki/ ná wyſokość podnieśiony Mącz 219c.

a. Znajdujący się w górze (1):

W przeciwstawieniu: »podniesiony ... skłoniony« (1): HistAl G3v cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »ku gorze podniesiony« (1): Trzeći ſtopień był s Topáziona ktory tákowey iáſnoſći bywa/ iż w nim oſobę ſwoię ogląda/ thák iż głowę ſwoię widzi w nim ná doł skłonioną/ á nogi ku gorze podnieſione [versus aerem elevatos] HistAl G3v.

b. Który wzniósł się w powietrze (6): gdy podnioſli Cherubinowie ſkrzydłá ſwoie/ áby ſie vnieſli od źiemie/ nie zoſtháwáły kołá/ ále y one podle nich były. Gdy oni ſtali/ ſtáli: á z podnieſionemi podnośili ſie Leop Ez 10/17; BibRadz Act 1/9; WujNT Act 1/9; poſtáwne, ſłowne ſłużby, może bydź, że iáko Wodá mrozem vięta, álbo śnieg od wiátru W zamieci podniesiony, y ná kupę wzdęty, W niewczásie iákim trudnym Rzeczypoſpolitey Iákoby źimie potrwa; ále záś ná wioſnę Roſtáie. CiekPotr 51.

podniesiony nad kogo (1): A podnieſiona ieſt chwałá Páńſka [w postaci słupa dymu] nád Cherubiny do progu domowego Leop Ez 10/4.

Wyrażenie: »podniesion w niebo« (1): Y sſtáło ſie gdy iuż vbłogoſłáwił ie/ odſthąpił od nich/ á był podnieſion w niebo [Chrystus]. RejPos 135.

c. Podwyższony wraz z poziomem wody (1):

Wyrażenie: »ku niebu podniesion« (1): Bo ſie tám ſnadz y namędrſſemu ſpráwy iego przed ſtráchem muſſą pomylić gdi iednim rázem zda mu ſie iż ieſt ku niebu ná wodách podnieſion á drugi raz mu ſie zda iákoby miał vpáſć do głębokoſći piekielney. RejPs 160v.

d. Oderwany od spraw ziemskich, zwrócony do Boga; który osiągnął określoną wartość duchową; przen (5):

podniesiony ku czemu (2): tákże z náuki wiernego cżłowieká/ s przykłádu iego/ ſnádnie może być podnieſione ku wierze ochorzáłe ſumnienie drugiego RejPos [236]v; vſłyſzy iſz w onym klaſztorze powiádáią o iednym bráćie/ ácż w zakonie młodym y w lećiech/ ále bárzo w ſłużbie Bożey gorącym/ y ku wyſokim y doſkonáłym cnotom prętko podnieśionym SkarŻyw 15.

podniesiony na co (1): a iednák podnieśiony ná wyſoką wiárę/ ná on głos opuśćił wſzytko SkarŻyw 596.

podniesiony w co (1): podluk nyekthorych doctorow pannye maryey byla wlana ſzwyatloſzcz wrozum mądroſcy od boga [...] yſz teſz tak byla podnyeſyona wſtadlo bogomyſzlnoſzczy uyſſzey nyſz bylo prauye ktore ſtworzenye PatKaz III 111v.

Fraza: »myśli są podniesiony« (1): RejAp 111v cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »podniesion do nieba« (1): ták y dziś/ ſą záchowáni od tego/ ći/ co ſą nápiſáni w kſięgi Báránkowe/ á nie tłocżą w ziemię głow ſwoich iáko bydło/ iedno záwżdy y ocży y myſli ich ſą podnieſiony do niebá RejAp 111v.

2. Wzmożony (1): Twa Zygmunćie ſławá wſzędźie/ W mieśiąc podnieśiona będźie KmitaPsal A3.

3. Wywyższający się, pyszny, hardy; elatus Vulg, HistAl; exaltatus Vulg; elevatus HistAl (19):

podniesiony z czego (1): iż też ſam z wielkiego ſzcżęſcia w pychę podnieſyony [...] vdał ſye na okrucieńſtwo y rozlicżne złoſći HistAl A3v.

podniesiony czym (3): Prozną chwałą podnieſiony y pompą świecką/ ná Chrjſtuſa dla nas vbogiego nie pomniſz SkarJedn 245, 168; StryjKron 330.

podniesiony za czym (1): Te^go ſie ſnadź obáwáli/ áby Michał Glińſki zamkow nie vbieżał/ [...] zwłaſzcżá zá tą fortuną podnieſiony kthora ſie mu v Klecká okazáłá. BielKron 403v.

W porównaniu (1): Widźiałem złośniká podwyżſzonego/ y podnieśionego iáko drzewá Cedrowe roſtące ná Libanie LatHar 606.

Wyrażenie: »w pychę, przez pychę podniesion(y)« = in superbia a. per superbiam elevatus, elatus in superbia HistAl [szyk 6:1] (6:1): dla tego będąc kto ná nawyſzſzym mieſtcu kołá fortuny/ nie ma ták bárzo dufáć w ſwoy ſtan wyſoki/ iż przez pychę podnieſiony/ y prozną chwałą powodzony/ barzo niskich ſpráwy wzgardza HistAl C5v, A3v, B4, C3v; LubPs ddv; BielKron 338v; Ták niekiedy pokarał onego Dátáná; Ktory w pychę podnieśion będąc od ſzátáná/ Wrywał ſię w Aaronow ſobie niezlecony Vrząd KlonWor 11.

Szeregi: »nadęty a podniesiony« (1): Bo to ieſt iego zwyczay iż pokorne ſercem ná wſſytko beſpieczeńſtwo wywodzi/ á oczy nádętę [!]á podnieſione wſſędy tłumić raczy. RejPs 25.

»podniesiony i po(d)wyższony« [szyk 1:1] (2): Słyſzeliſmy iże thy będąc podnieſiony w pychę/ y przez prożną chwałę powyſzſzony [elatus in superbia et per vanam gloriom exaltatus]/ zebrałes łotrzyki z gránic żachodnich [!] HistAl C3v; LatHar 606.

»podniesiony a pyszny« (1): KROL niektory miał Vrzędniká nad wſzyſtkim ſwoim pańſthwem/ ktory ſerce miał ták bárzo podnieſione á pyſzne/ że wſzyſtki ludzie vćiſkał y nędźił HistRzym 66v.

W przen (8): Panie boże ty znaſz iż nie ieſt podniesiono ſerce moie/ ani ſą podnieſione ocży moie. WróbŻołt 130/1; STárałem ſie záwżdy moy pánie [...] ábych nigdy niemiał myſli podnieſioney RejPs 198, 25, Ff7; LubPs ddv; Naylepſzećiem lekárſtwo [...] nic ſobie ćięſzko nieważyć: podnieśionego vmyſłu być SienLek 14; HistRzym 66v.

III. W funkcji przymiotnika (15):

1. Znajdujący się na podwyższeniu, wysoko położony, wznoszący się nad otoczenie; elevatus HistAl, PolAnt; submotus Mącz; eminens, eminulus Calep (10): támże ná podnieſionym mieyſcu do przyrządzonego ſtołu ku obiádu ſiedli BielKron 330; Scamnum, Brózdá/ to yeſt podnieśiona ziemiá yákoby liéchá/ miedzy dwiemá zágonomá którey nie orzą. Mącz 370b; Calep 360a.

podniesiony nad co (1): był też on máieſtát z cżyſtego złotá/ ná ſiedm łokiet/ nád wyſokie ſtolce podnieſiony HistAl G3.

Wyrażenia: »wysoko podniesiony« (1): Pulpitum, Pulpit/ kazálnicá/ [...] też ſzranki z tárćic vczinione wyſoko od ziemie podnieśione ná którich gry ſpráwuyą. Mącz 331a.

»od ziemie podniesion(y)« = a terra submotus Mącz (3): Mącz 235a, 331a; Gábbáthá/ po Zydowſku/ wynioſłe mieyſce znáczy. iż ſtolicá ſądowa byłá od ziemie podnieśioná kámieniem kwádratowym. WujNT 382.

Szereg: »wysoki i (a) podniesiony« = excelsus et elevatus PolAnt (3): KromRozm II m4v; ROku thego ktore^go vmárł Krol Ozyaſz/ widźiałem páná ſiedzącego ná ſtolicy wyſokiey á podnieſioney BibRadz Is 6/1; SarnUzn D8v.

2. Prosto stojący, pionowy; arrectarius Mącz; subrectus Calep (3): [Maryja] przyſſedſſy ku krzyżu poklęknęla ij chwáliła go/ bo ieſſcze ſtál krzyż podnieſiony OpecŻyw 158; asser arrectarius, Podnieśiona deſzczká. która zwłaſzczá proſto ſtoyi. Mącz 350b; Calep [1020]a.

3. [Ruchomy, podnoszący się: Do gierady też należą/ y inſzych rzecży wiele ktore nie ſą w texćie opiſáne iáko + dárte pierze + ſkrzynie z liſtwámi/ y z podnieſionym wiekiem SzczerbSpecSax 142 (Linde s.v. podnieść).]

4. Wypukły (2): Ale będzieli miał [nos] weſrzodku guz podnieſiony, vknzuie [!] cżłowieka wſpaniłego GlabGad N7v, P4.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Sublatus, Podnieśiony. Mącz 457c.

Wyrażenie: »wzgorę podniesiony« (1): Superlatus – wzgore podnieſioni. Calep 1031b.

Synonimy: I.4. ukrzyżowany; 5.a. podwyższony, wywyższony; β. mianowany, naznaczony, obrany, postanowiony, powołany, wybrany, wysadzony; b. kanonizowany; 6. sprawiony, uczyniony, wszczęty; 8. objawiony, obwieszczony, obwołany, ogłoszony, okazany, oznajmiony; II.3. bujny, chełpliwy, chłubny, nadęty, pyszny, wyniosły; III.1. wysoki; 4. wypukły.

Cf [NIEPODNIESIONY], PODNIEŚĆ, PODNIEŚĆ SIĘ

KW, MM