[zaloguj się]
[pdf]

BUJNY (75) ai

bujny (73), bujen (2) RejJóz.

comp i sup (1 : 3) (nå)bujni(e)jszy.

Fleksja
sg
mNbujny, nåbujni(e)jszy, bujen, bujny, nåbujni(e)jszy, bujny, nåbujni(e)jszy, bujen fNbujnå nNbujné, bujni(e)jsz(e)
Gbujn(e)go Gbujn(e)j Gbujn(e)go
Abujny Abujną Abujn(e)
Ibujnym Ibujną I
Lbujnym Lbujn(e)j L
Vbujny V V
pl
N m pers bujni
m an bujn(e), bujni
subst bujné
G bujnych
A m pers bujn(e)
subst bujn(e), bujni(e)jsz(e)

sg m N bujny, nåbujni(e)jszy (15), bujen (2); (attrib) bujny, nåbujni(e)jszy (8), (praed) bujny, nåbujni(e)jszy (3) BierEz, Mącz, RejPos, bujen RejJóz (2). ◊ G bujn(e)go (2). ◊ A bujny (1). ◊ I bujnym (1). ◊ L bujnym (2). ◊ V bujny (1). f N bujnå (8). ◊ G bujn(e)j (2). ◊ A bujną (7). ◊ I bujną (4). ◊ L bujn(e)j (2). n N bujné, bujni(e)jsz(e) (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G bujn(e)go (6). ◊ A bujn(e) (2). ◊ pl N m pers bujni (2). m an bujn(e) (2) LubPs, KlonWor, bujni (1) FalZioł, subst bujné (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G bujnych (1). ◊ A m pers bujn(e) (1). subst bujn(e), bujni(e)jsz(e) (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Nieujarzmiony, rozhukany, pełen temperamentu, mający silny popęd płciowy; popędliwy, niepowściągliwy, gwałtowny, rozpustny; indomabilis, indomitus, dissolutus Mącz, luxuriosus Cn (21): BierEz S; gdi młodzi barani tak poſpolicie buyni ſą/ tedy rad bywa mor na owcze tego roku FalZioł IV 3a; RejJóz H5; Nád corką buyną poſtánow pilną ſtraż Leop Eccli 42/11; zbytnie prożnowánie/ A bieſiády ſwowolne/ cżynią buyne pánie. RejZwierz 47v; Dissolutos etiam dicimus qui moribus legibus atque a se soluti, luxum vitae sequuntur, quos Graeci Azotos dicunt, Roſpuſtny/ buyny/ ſwowolny/ na roſpuſtę á ſwą wolą vdány/ nieſrómieźliwy. Mącz 401b, 94a, 94b; RejPos 185.
Zwrot: »wirzgać jak bujny źwierz«: Wnet iął wirzgáć iák buyny źwierz LubPs gg4v.
Wyrażenia: »bujne ciało; ciało bujne« (6 : 2): Potym y cnotę/ [...] y powſciągliwość ciáłá iego buynego [...] będzye mu mnożyłá oná wiárá iego RejPos 119v, 70v, 114v, 185; RejZwierc 163v, 164; Młode á buyne ćiáłá/ cżęſtym y powtorzonym poſtem mdliłá. SkarŻyw 142; Iuż y ono buyné ćiáło/ Duchowi ſie pod moc dáło. KochMRot A3.

»krew bujna« = temperament (2): Y wroćił ſię [...] do domu oycá ſwego/ gdzie go młodość y krew buyna vwiodłá. SkarŻyw 352; Młódź áby ſie w cnotách iego ćwiczyłá, y przykłádem iego [Jozefa] nietylko kreẃ buyną ſwoię hámowáć w ſobie vmiáłá GosłCast 6.

»bujna młodość«: Ktore [przyrodzenie] w buyney młodośći by wirzbowa witká RejWiz 5v.

2. Pewny siebie, zuchwały, pyszny, wyniosły, dumny, zarozumiały; insolens Mącz (24): Lecz wy dziś mili kápłani Buyni iáko hardzi páni RejRozpr B4; RejWiz 64; Victoria insolens et superba est, Zwicięſtwo poſpolicie buyne á wyſokiey myſly yeſt. Mącz 399a; In re aliena insolens, Ná cudzym chlebie ſobie roſpycha/ buyny á piſzny yeſt. Mącz 399a, 399a [3 r.]; RejPos 126v; Chłop nabuynieyſzy gdyby práwie doznał/ Czo ieſt/ cżyni ma być/ pewnieby ſie iednał. RejZwierc 219, 219; SkarŻyw 27.
Przysłowie: Iż każdy w ſzcżęſciu buien a krotek w przygodzie RejJóz K7, K6v.
Wyrażenia: »bujna myśl« (8): Buyna myſl á wzgárdzenie nádętość á prożność/ A to wſzytko z rozumem wierz mi wielka rozność. RejWiz 6, 22, 29v, 168; RejZwierc 214; BudBib Iob 7/4; Opuśćiwſzy buyną myśl/ bierz ſię do dobrego. GrabowSet D4v, D4.

»bujne serce« (3): abychmy vznawſſy zwierzchnoſc twoię ſwiętą nad ſobą vſkromili buyne ſerca naſſe RejPs 196; RejJóz K8, K8 marg.

3. Pięknie rozwijający się, wspaniale wyrośnięty, dorodny, okazały; gęsto rozkrzewiony, wybujały, rozrośnięty; wypasiony; obfitujący, żyzny; fecundus, felix, ferax, fructuosus, frugifer, frugiferens, genitalis, luxuriosus, bene natus, opimus, praefecundus, prodigus, restibilis, uber, ubertus, vehemens Cn (15): RejPs 169; Obtocżyli myę zewſſąd yák buyni cyelcowye/ Nyeprzyacyele moi yák tłuści bykowye LubPs F2; ma źiemię bárzo buyną [regio uberrima est], co ſie dotycże paſtw dobythkowych Leop Num 32/4; [Pan] trawę buyną po górách wyſokich rodźi. KochPs 213, ł92; SkarŻyw [236]; Buyné drzewá nalepiéy ddżem niebieſkim żywą KochEr 93; Przynieśćie rożey nabuynieyſze krzaki Zoſtawćie bráki. KlonŻal D2, C4; PudłFr 12; ROwnie iák buyna Láni cżáſu gorącego/ Z wieliką chućią żąda źrzodłá chłodzącego ArtKanc Q8; KlonWor 23.
Przysłowie: Buyné drzewo wiatróm krzywo KochPieś 34.
W przen (2): Wdzęcżne gáłąſki ſwe [winnica narodu wiernego] ſſyroko roſciągnęłá Od morzá áż do rzek yey buyne ſſyrokośći LubPs S3v. [Anglija] buyną ziemią y rodzáyną zoſtaiąc/ wiele świętych y wielkich ludzi ná oświecenie ſerc ludzkich wypuśćiłá SkarŻyw 516.
4. Bujający, unoszący się swobodnie i wysoko w powietrzu; rączy; falujący (8): Oto leżą vpádli wſzędy po káżdey ſtronie/ Możni nieprziaciele z nimi ich buyne konie. LubPs hhv; Bym ſie ſkrył w ziemie przepaśći [...] Choć w buyne morze/ Záwżdyć będę w gárśći. Wiszn Tr 27.
Wyrażenie: »jako(by) orzeł bujny; jako orzeł bujny« (3 : 1): Bo rozum ma oſtry nos á ſkrzydłá ſzyrokie/ A iáko buyny Orzeł lata pod obłoki. RejWiz 6v, 98v; tá náſzá ſławna Polſká [...] ſzyrzyłá ſie záwſze z łáſki Páńſkiey iáko ſie ſzyrzy Orzeł buyny około gniazdá ſwego. RejZwierc 255, 136v.
W przen (2):
Wyrażenia: »orzeł bujny«: Niektorzy go [Pyrrusa] s pochlebſtwá Orłem buynym zwáli. RejZwierc 25.

»bujny sokoł«: Coż cżyniſz buyny ſokole/ Dawnoś bił miſtrzá ná ſzkole RejZwierc 233.

5. Występujący w dużym natężeniu; nieprzeciętny, niezwykły, okazały, wspaniały, ogromny; ferax, uber Cn (7) : Nyemáſz tedy gorſſey zapráwy [dla syna] yáko buyne odzienya GliczKsiąż F5v; co mu iuſz z oney buyney miłośći ku odkupićielowi SkarŻyw 542, 117; ZawJeft 44; Gdyż tedy buina Cnotá ſobie y ſwoim płáći RybGęśli D4, D3v; Prędko nań [pijanego skowronka] náſkocżywſzy w onym buynym chmielu/ Odpocżywáiącego po onym weſelu. CzahTr L.

Synonimy: 1. bystry, dziki, nawilały, niesromieźliwy, nieuśmierzony, poskoczny, rozpustny, swowolny, szalony, wszeteczny, wściekły; 2. hardy, pyszny; 3. rodzajny, żyzny; 4. bystry.

ZZie