[zaloguj się]
[pdf]

OBRANY (299) part praet pass pf

obrany (220), obran (70), obrany a. obran (9).

o jasne. ◊ W formach niezłożonych -ån (66) (w tym 2 r. błędne znakowanie), -åna (2) RejPos, ArtKanc, -ana (2) SkarŻyw, -åno (2) SarnStat. ◊ W formach złożonych -an- (w tym 9 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNobrany, obrån fNobråna, obranå, obran(a) nNobran(e)
Gobranégo G G
Dobranému D D
Aobran(e)go A A
Iobranym, obranem I I
Lobranym L Lobranym
pl
N m pers obrani
m an obrani
subst obrané
G obranych
D obranym, obran(e)m
A m pers obran(e)
I m obranymi

sg m N obrany (73), obrån (66); ~ (attrib) obrany (15); ~ (praed) obrån (66), obrany (52); obrån ZapMaz, KlerPow, KromRozm III, KrowObr, UstPraw (2), RejPos (3), StryjWjaz, KochPam, KmitaPsal; obrany WujJud, CzechRozm (2), SkarJedn (2), CzechEp (2), NiemObr (2), PudłFr (2), OrzJan (2), LatHar, KlonKr; obrån : obrany RejZwierz (1:1), BibRadz (2:1), Mącz (5:4), MycPrz (4:2), PaprPan (3:1), ModrzBaz (8:1), SkarŻyw (2:14), PaprUp (6:1), WujNT (6:6), SarnStat (17:6). ◊ G obranégo (15); -égo (5), -ego (1), -(e)go (9); -égo OrzQuin; -égo : -ego SarnStat (4:1). ◊ D obranému (7); -ému (4), -(e)mu (3). ◊ A obran(e)go (2). ◊ I obranym (3) BibRadz, BielKron, KlonWor, obranem (1) KochTr. ◊ L obranym (2). ◊ f N obråna (4), obranå (3), obran(a) (9); ~ (attrib) -a (1), -å (3), -(a) (7); -å LatHar, SarnStat, -a : -å SkarŻyw (1:1); ~ (praed) -a (3) RejPs, SkarŻyw, ArtKanc, -(a) (2). ◊ n N obran(e) (2); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -(e) (1) RejPs. ◊ L obranym (2). ◊ pl N m pers obrani (78). m an obrani [muł, koń] (1). subst obrané (6); -é (1), -(e) (5). ◊ pl G obranych (9). ◊ D obranym (8), obran(e)m (1); -ym : -(e)m ModrzBaz (1:1). ◊ A m pers obran(e) (1). ◊ I m obranymi (3) KromRozm III, CzechRozm, WujNT, obranémi (3) ModrzBaz, SarnStat (2); -émi (2), -(e)mi (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: obrany od kogo, od czego (36), PatKaz II (2), Diar, KrowObr, RejZwierz, BibRadz, OrzQuin, MycPrz, PaprPan, ModrzBaz, SkarJedn, SkarŻyw (5), ZapKościer, NiemObr (2), PudłFr, PaprUp, LatHar, WujNT (6), SarnStat (6), SkarKaz, SkarKazSej; obrany przez kogo, przez co (9) PatKaz II, LibLeg, Mącz (2), SarnStat (5).

Sł stp s.v. obrać, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wybrany z kilku lub wielu możliwości lub rzeczy możliwych; delectus Modrz; optivus, selectus Cn (288): Theſz to ſluſſalo aby tym chwalebnyeyſſa była cznotha pokory a obranego uboſthwa bo bądącz [...] tak pokorną a ubogą wyſoko tym zaſluzyla yſz była powyſſona nad anyoly y wſzytky ludzye PatKaz III 108v; SkarJedn 402.

obrany do czego (1): A niewádźić też nic w roboćie zábáwiáć śię iákiemikolwiek żárty/ ktoreby w ſobie ſproſnośći żadney niemiáły: mogą być do tego obráne iákie chędogie báśni [Ad hoc fabellae deligerentur]/ ábo gadki/ ábo hiſtorye ModrzBaz 10v.

obrany komu (2): A wynoſćie ręce ſwe zmyſlámi ſwemi weſpołek ku onem mieſcam ktore ſą ſwiętobliwoſći iego obrane RejPs 200v, 199.

obrany ku czemu (2): A ma Sądy gaić pod tymi okolicznoſćiámi: Ná mieyſtcu beſpiecznym/ iáwnym/ nie pokątnym/ ktemu obránym/ ráno/ gdy Słońce wznidźie/ trzeźwo/ nie w dźień święty. GroicPorz 12; KuczbKat 370.

obrany na co (2): [gdyby kto podrębując drzewo] á śiekierá ſpadſzy z toporzyſká pádłáby ná bliżnego/ y zábiłá by iy/ ten/ do ktoregokolwiek miáſtecżká ná to obránego/ niech vćiecże/ á gárdło ſwe opátrzy ModrzBaz 78v; SkarKaz 386a.

Wyrażenie: »obrane dni« = święta (1): A w krześćiáńſtwie teraz roſpuſzcżonym/ á zwłaſzcżá v nas w Polſzce/ o Boże/ ty widźiſz/ w iákim poſzánowániu zoſtáły obráne dni twoie. PowodPr 51.
Szeregi: »obrany i odłączony« (1): dla tegoż [kto śmierci nie zasłużył] niechay będą obráne y odłącżone pewne miáſtá vćiecżki [Proinde certa oppida perfugii deliguntor et separantor]. ModrzBaz 78v.

»obrany i poświęcony« (1): Y niechćiał go [Józef ojca swego] ládá gdźie grześć/ ále ná mieyſcu ná to obránym y poświęconym/ w źięmi obiecáney w Hebronie SkarKaz 386a.

a. O osobach; electus Modrz, JanStat, Cn; designatus, expositus, traditus PolAnt; candidatus, comitiatus, cooptatus, creatus, datus, ductus, praedestinatus, vocatus Mącz; assumptus, ordinarius Modrz; ordinatus Vulg; deputatus JanStat; optivus Cn (271): począta y obrana tha myla panna zwyecznoſzczy przeſz boſką wſzechmocznoſzcz PatKaz II 26, 56; RejPs 68; RejKup v2v; Poborce obrani na żadne listy i kwity wydawać pieniędzy nie maią, jeno na żołnirze. Diar 80, 91; DiarDop 111 [2 r.]; lákoż v Athenieńczykow Sędźiowie obráni/ ná to nawięcey przyſyęgáli/ podług práwá piſánego ſędzić/ á obiedwie ſtronie zárowno ſłucháć. GroicPorz aa4; Ia N. obrany Biſkup P. od tey tho godziny nápotym/ poſluſzny będę Swiętemu Piotrowi/ y ſwięthey Apoſtolſkiey Rzymſkiey ſtolicy KrowObr 127v, 233v; UstPraw G3; SAlomon był dziwny Krol/ od Bogá obrány/ S ktorym ieſzcże y dziś nikt/ niezrownał ſpráwámi. RejZwierz 43v; BibRadz I 303c marg; BielKron 306v; Praedestinatus, przeyzrzány/ Obrány. Mącz 83b, 61b, [267]a; MycPrz II B[3], B4v, C2; StryjWjaz A4; CzechRozm 139v; PaprPan Dd2; Mnieć ſię zda/ żeby ſię tyráńſtwu tym ſpoſobem zábieżeć mogło/ gdyby nie ći byli obráni ktorzi ſię tego domagáią [si non ii deligantur qui ambiant] ModrzBaz 92, 15v, 46 [2 r.], 75, 84; SkarŻyw 101, 353 [2 r.], 357, 473; ZapKościer 1582/32v; CzechEp 385; NiemObr 169; GórnRozm Av marg; KmitaPsal Av, A3; [Król August] owa nienapozitek ale nawielka ſzkode rzetzi poſpolitei bel obran PaprUp D2, B3, E2v; GostGosp 42; LatHar 672; WujNT 398, 452, 845, Aaaaaa4, Yyyyy2; SarnStat 73, 88 [2 r.], 134, 207, 324 (25); Y gdy po tey Confederáciey/ rzecży náſze Koronne co dáley to ſie bárźiey mieſzáią/ boię ſie żeby Pan Bog zá to iáwne á nád intencią y ſumnienie krzywoprzyśięſtwo Krolow obránych/ nas naywięcey nie karał. PowodPr 45; SkarKazSej 692b.

obrany dla czego [= z jakiego powodu] (1): Tám go [Walezyjusza] Myſzkowſki Biſkup mowną orácyą/ Przywitał [...] Wylicżał też dla ktorych obran cnoty iego. StryjWjaz B4.

obrany do czego (3): KuczbKat 240; [ma być uczynione postanowienie co do sędziów] máiąli być wſzytcy wiecżni/ cżyli tylko ieden iákoby obecny/ á drudzy loſem ábo do pewnego cżáſu/ ábo do pewnych ſpraw obráni [alii sorte ad certa vel tempora, vel negotia delecti]? ModrzBaz 89v; PowodPr 13.

obrany z kogo, z czego (32): ta myla panna [...] obrana ze wſzego ſthworzenya boſkyego nayſzlachethnyeyſcha PatKaz II 25v; KromRozm III M2v; Niech będą obráni dzieſięć mężów ze ſtá [decem viri eligantur e centum] Leop Iudic 20/10; UstPraw Bv; BibRadz Num 31/5, Dan 13/5; RejPos 102; MycPrz II C4; CzechRozm 139v, 249v; Cżemubyſmy ſię nieſtáráli/ áby byli ze wſzelákich ſtanow obráni ludźie mądrzi [ex omnibus ordinibus deligi prudentissimos] [...]? ModrzBaz 91, 91v, 92v, 97; WujNT przedm 41, s. 318, Xxxxx2; SarnStat 327 [2 r.], 506, 767 [2 r.], 852, 867, 932. Cf »obran z pojśrzodka ([kogo])«.

obrany komu (2): A iedná namędrſza z żon iego [Zyzary]/ mowiłá ták do świekry ſwoiey: podobno teraz plony y łupy dzieli/ á napięknieyſza niewiáſtá obráná mu ieſt SkarŻyw 560; PowodPr 13.

obrany ku komu, k(u) czemu (3): Naprzod gdj vislanczi a livdzie ktey rzeczi przes nas obrany y willany [...] zyadą sye LibLeg 11/24v; Mącz 463d. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

obrany na co (73): PatKaz II 34v, 37v; ſſáfowánye nye wſſyſtkim wobyec/ ále tylko ná to obránym należy. KromRozm III H2; Diar 94; BibRadz Iudic 7 arg, I 143c marg, 2.Par 28/15; RejPosRozpr c2; CzechRozm 248; PaprPan Dd2v; ModrzBaz 23v, 24, 90v, 91v, 104v (8); SkarJedn 47, 217; Wyroswſzy z dziećińſtwá/ wielkie znáki dał po ſobie/ iáko ſkłonny był do nábożeńſtwa/ y od Bogá ná ſtan duchowny obrány. SkarŻyw 388, 87, 290, 334, 353, 472 (8); CzechEp 400; [Bonifacyjusz pierwszy] weſpołek z Ewlágiuſzem obrány był ná Biſkupſtwo NiemObr 60; Leſzek tzwarti Sin Semowitow/ ze bel mlodo na Panſtwo obran/ á zle od opiekunow wichowanie maiac/ niebel pozitetznem Panem. PaprUp Bv, C2, C4, Kv; SarnStat *4v, 11, 406, 806, 853 [2 r.] (12); [Pismo Św.] Ieſt iednym iáko mleko/ á drugim iáko twárde mięſo/ ktore dobrze kráiáć y żwáć máią/ ći ktorzy ná to ſą obráni y zá miſtrze od Bogá dáni/ ktorzy mocne zęby máią. SkarKaz 81a, 611a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »obrany na urząd«, »obrany na [czyje] miejsce«.

obrany na kogo [= przeciwko komu] (1): Dałći [Jezus Nazareński] wſzytki fortele mężne ná pogány/ Tyś ieſt Hetman od niego ná Turká obrány. PaprPan B.

obrany na kogo [= jako kto] (7): A ieſzcże niż był obran [Leszko pierwszy] thu zá Krola tego/ Był poznan práwym mężem dla fortelu iego. PaprPan Dd2; ModrzBaz 29; SkarŻyw 192, 206, 317, 388; WujNT 2.Cor 8/19.

obrany kim [= jako kto] (18): PatKaz II 31v; KlerPow 9; Kiedyby w ktorem Klauſztorze Opat álbo Proboſzcz vmarł/ tedy w tym Klaſztorze zakonnik narodu Slácheckiego á Polak ma być Opátem álbo Proboſzczem obran UstPraw B; RejZwierz 2; BibRadz 1.Reg 12 arg, Dan 13/5; BielKron 331; Mącz 337d; RejPos 56v; Mogłby w Mácedoniey káżdy [z Buchowskich] pánem ſmiele/ Być obran PaprPan O4; ModrzBaz 23 v, 48; SkarŻyw 317, 472, 498; Trzećia właſność Apoſtolſka/ iż oni ſą obráni/ przednieyſzymi/ y doſtátecżnymi świádkámi náuki páná Chriſtuſowey NiemObr 50; WujNT Cccccc; KlonWor 16. Cf »obrany posłem«.

obrany między kim (3): Obran też był miedzy nimi [godniejszy] Szcżepan ſwięty RejPos 23, 56v; KuczbKat 240; SkarJedn 68.

obrany w kim [= poprzez kogo] (2): myſmy też w nim [w Jezusie Chrystusie] y obráni/ y vmiłowáni/ y łáſką przed cżáſy wiekuiſtymi dárowáni CzechRozm 28v. Cf »w Chrystusie Jezusie obrany«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: na to (7), dla tego (3), k temu (1); a(by) (11), iż (2)] (9): [Maryja] zwyecznoſzczy nato obrana yſch myala boga y czlouyeka porodzycz PatKaz II 31, 82; BibRadz Dan 1 arg; Apoſtoł Iezuſow ná to obrány/ áby wybráni Boży vwierzyli/ y prawdę poználi. WujJud 105v; áby ći ſędźiowie byli obráni ze wſzytkich ſtanow/ to dla tego [Conficiendum autem diximus hunc numerum ex ordinibus omnibus ideo]/ áby káżde trzy oſoby ſwego ſtanu ludźi ſądźiły. ModrzBaz 92v, 120v; SkarJedn 68; NiemObr 32, 35; Szcżęśliwa ieſt tá Pánná/ iż k temu ieſt obrana/ z Krolewſkiego rodu/ by mátką Bożą byłá/ Krolá nam porodźiłá ArtKanc B2; [Jan Tarnowski] dla tego obrány ieſt Hetmánem/ áby zdrowia Rzeczypoſpolitéy bronił OrzJan 65; WujNT 419, 457 marg.

W połączeniach szeregowych (2): CzechRozm 28v; [nie przystoi obłuda] proſtakom ſzcżyrym vmiłowánym/ obránym y iáko wiernym świádkom ná świát z prawdą zbáwienną wyſłánym CzechEp 209.

W przeciwstawieniach: »wezwany, złożon ... obrany« (2): Piſarz ktoryby zámięſzkiwał tego co ná iego vrząd należy/ táki ma być z vrzędu złożon/ á ná to mieyſce inſzy obran. UstPraw C3; WujJudConf 119.

W charakterystycznych połączeniach: obrany(-i, -a) apostoł(owie) (3), biskup(y) (4), cesarz(e) (3), korrektor, deputaty, dyjakoni (dyjakonowie) (2), hetman(y) (2), jeden między dwunaścią, kapłani, krol (pan) (17), ludzie (pierwszych domow) (2), (dobrej sławy) mężowie ([ile] mężów) (8), co nabieglejszy (N sg), napiękniejsza niewiasta, (czelniejsze) osoby (2), papież, pisarz (2), poborce, rewizorowie, sekretarze, sędzia (sędzie, sędziowie) (14), sługa kościelny (słowa bożego) (2), starszy (N sg), szlachcicy; obrany od (Pana) Boga (6), od Chrystusa (Pana Krysta) (3), od Ducha Świętego (2), od ludu (wszytkiegd) (2), od papieża, od rycerstwa, od wszech stanow, od szlachty, od wszytkich (wobec) (2); obrany przez elekcyją, przez pospolstwo, przez szlachtę, przez boską wszechmocność; obrany do służby bożej, do pewnych spraw; obrany na (arcy)biskupstwo (5), na cesarstwo, na kapłaństwo, na kaznodziejstwo, na krolestwo (polskie) (6), na księstwo, na państwo, na papiestwo (3), na wielkie rzeczy, na sądy (4), na stan duchowny, na straż praw i wolności, na wojnę; obrany za biskupa, za krola, za pasterza wyższego kościoła, za rotmistrza, za starszą klasztoru, za stróża i obrońcę Rzeczypospolitej, za towarzysza drogi; obrany z baronow, z koła poselskiego, z ludzi, z pospolstwa, z prełatow, z królewskiego rodu, z senatorow, z stanu szlacheckiego (z szlachty) (2), ze wszech (wszelakich, wszytkich) stanow (4), ze wszego stworzenia boskiego, z świadkow (3), z świata, z uczniow (2), z wojska; obrany k jakiej rzeczy, ku obronie pospolitego człowieka; obrany(-i, -a) biskupem, dyjakonem, dyktatorem, hetmanem, krolem (panem) (7), wielkim księdzem, matką syna bożego, opatem, papieżem (2), proboszczem, przedniejszym, sędźmi, starszym; obrany na szkodę Rzeczypospolitej; obrany z rozkazania krolewskiego, z wolej Boga (bożej) (2), z [czyjej] łaski; obrany za wolą bożą; obrany po [czyjej] śmierci; obrany w młodych leciech; obrany w niezgodzie, pospołu [z kim], przed wieki, w boskiej radzie, sprawiedliwie, z wieczności, znowu.

Wyrażenia: »na elekcyjej, przez elekcyją obrany« (1:1): Leſek wtori na oneize electijei obrani/ atz bel proſtego Narodu/ ale miał tznote y obitzaie Panſkie. PaprUp A4v; SarnStat 1157.

»spolnemi głosy, zgodnie od wszytkich, za zgodą wścionastkich, z przyzwolenia wszytkich, za zwoleniem wszytkich (a. wszech), za rozsądkiem wszytkiego sejmu obrany« = consensu omnium electus, iudicio universi conventus deligi Modrz [szyk zmienny] (2:1:1:1:3:1): ModrzBaz 48, 91v; [Leo rodu włoskiego] wniebytnośći ſwey/ [...] obrány ieſt zgodnie od wſzytkich zá Páſterzá náwyżſzego kośćiołá Bożego. SkarŻyw 317; Zygmunt Król ſwiádczy, iz zá zwoleniem wſzytkich ieſt obrány. SarnStat 10, 483, 493, 1011, 1020; HENRYK FRANCVZ/ zá zgodą wśćiornaſtkich obrány KlonKr A4v.

»w Jezusie Chrystusie obrany« (1): [Bóg] żadney rzecży ćieleſney od ſiebie vcżynioney (oprocż ſwych wybránych ſynow/ y corek w vmiłowánym onym ſynu ſwym Iezulie Chriſtuſie obranych y vmiłowánych) áni dał/ áni obiecał wiecżnośći CzechRozm 73v.

»losem obrany« = sorte datus a. ductus Mącz (5): Mącz 57a, 96a; A iżby ſię żaden wten vrząd vpornie niewtrącał/ nie z drogiby było/ áby oni pirwey loſem obráni byli [ut primum eligerentur ii]/ ktorziby potym wedle zdánia ſwego obieráli drugie ModrzBaz 92, 89v; WujNT Act 1 arg.

»lud, narod obrany« [szyk 3:1] (2:2): SkarŻyw 3, 481; ReszList 146; Y iáſna to ieſt rzecż z piſmá świętego/ iż iáko według Bogá á łáſki iego/ narod z Izááká y Iákobá/ Bogu do chwały iego obrány/ w błogoſłáwieńſtwie duſznym przodkował PowodPr 13.

»na miejsce [w tym: czyje (4)] obrany« [szyk 4:2] (6): KromRozm III G4v; UstPraw C3; BibRadz 2.Par 36 arg; Cooptari in locum demortui, Być obrany wzięty ná mieyſce zmárłego. Mącz [267]b; na iego [Bolesława Kryspusa] mieiſce Brat mlodſzi obran. PaprUp B3; DEputaći iedno od Séymu do Séymu drugiégo trwáć będą ná tym vrzędzie ſwym/ á inni ná to mieyſce obráni bydź máią SarnStat 364.

bibl. »obrane naczynie« [= o św. Pawle] (1): Abráhám/ Moiżeſz/ Ezáiaſz/ Piotr/ Ian/ lákub/ Páweł/ one obráne nacżynie/ ná koniec Syn Boży vmárł/ á my ſię gniewamy gdy kto z ćiáłá wychodzi? SkarŻyw 196.

»obrany posłem« (1): Obraneś poſłem záráz do Królá Szweckiégo: Gdźieś wſzytko wedle myśli Páná ſwégo ſpráwił KochPam 80.

»wedle prawa, legittime, wedle zwyczaju postanowionego obrany« [szyk 4:1] (3:1:1): Sędźia nowy przez ſzláchtę onéy źiemie niech będźie obran/ wedle zwyczáiu zſtárádawná poſtánowionégo [Iudex novus per nobilitatem terrae illius eligatur: iuxta consuetudinem antiquitus constitutam JanStat 487]. SarnStat 555, 482, 795, 806; A ſtároſtá mieyſcá onego żeby ná to speciale iuramentum czynił y vrzędnicy iego/ że tego ſkárbu nikomu wydáwáć nie będą/ okrom Pánom ſzáfárzom/ legittime obránym. VolSzl D4v.

»w niebytności (swej) obrany« (3): Ten to ieſt Papież Mikołay pierwſzy/ ktory w niebytności ná Papieſtwo obrány/ potyſię [!] krył od tego doſtoieńſtwá vćiekáiąc/ poki mógł. SkarJedn 217; SkarŻyw 317 [2 r.].

»nowo obrany« (3): PRzyſyężnik młodſzy/ tho ieſt/ nowo obrány/ ieſt Sprawcą ſpraw Przyſyężnicych: przeto záwżdy ma być obliczny GroicPorz d3; BielKron 330v; OstrEpit A2.

»obran z pojśrzodka (a. z posrzodka, a. z pośrzodku) [w tym: kogo (3)]« [szyk 5:2] (7): Gdy Ferdynánd Rakuſki walcił [!] z Siedmigrodſkim/ Woyewodą s tym Ianem co Krolem Węgierſkim. [...] był obran od Węgrów też s poyſrzodká ſiebie MycPrz I B4v, I Bv, B2, B3v, II B2v [2 r.]; poſłowie z pośrzodku ſzláchty iáko rzeczono ieſt zebránéy/ niech będą obráni [e medio nobilium [...] eligantur JanStat 142] SarnStat 56.

»porządnie, słusznie obrany« = zgodnie z prawem i obyczajem (5:2): KromRozm III F5; Człónki wyzſzé ćiáłá Chryſtuſowégo/ to ieſt Kośćiołá iego/ ſą Biſkupi porządnie obráni: Kápłani/ to ieſt ſłużebnicy ſłowá Bożégo. BiałKat 38v; RejPosRozpr c2; WujNT 842; GDy Król ſłuſznie obrány y vkoronowány/ ſłuſznie ná thronie záśiędźie/ dopiéro ſie iego ſczęſliwé pánowánié sſtánié SarnStat 21, 19, 1203.

»na sejmie (walnem) obrany« = a (a. in) conventu deligendus (a. electus) ModrzBaz (5): niechby dano moc ſędziam ná ſeymie obránym/ áby oni od tego cżáſu wedle ſwego zdánia/ ná mieyſce zmárłych inſze obieráli y ſtáwili ModrzBaz 93, 91v, 103v; SarnStat 443, 1213.

»na urząd obrany« [szyk 10:2] (12): PatKaz II 38; Ad procurationem alicuius rei vocari sermone plebis, Ná vrząd yáki być obran/ wſádzon przes poſpolſtwo. Mącz 504b, 33b, 135c; CzechRozm 186; Záś ktorzi ná vrzędy bywáią obráni [Ipsi vero, qui in magistratus leguntur]/ [...] iáko śię ná ſwem vrzędźie obchodźić zwykli/ nieieſt rzecż táyna. ModrzBaz 39; NiemObr 50; ActReg 47; WujNT 453, 651, 652; SkarKaz 610b.

»wolnie, wolno obrany« [szyk 7:1] (6:2): OrzQuin D; KRólá wolno obránégo/ żaden inny koronowáć nie ma [Quod nemo in Regem Poloniae coronari debeat JanStat 14]/ oprócz kśiędzá Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiégo SarnStat 19 [idem 169], 8, 10, 169, 483, 493, 1203.

Szeregi: »obran i konfirmowan« (1): [Jan Narzymski ex nunc surrogata naznaczony] miejsce pisarskie zasieść ma i odprawować dotąd, aczby pisarz był obran i przez Krola I.M. konfirmowan. ZapMaz II G 61/159–160v.

»obrany albo mieniony« (1): Y to potym dáley záſzło/ iż mimo wyádomoſć poſpolſtwá pánowye kogo chcą myenyą/ á biſkupowi zálecáyą. Gdźye przedſye to ſobye zoſtáwili biſkupi/ iż obránymi álbo myenyonymi brákowáć mogą/ y owſſem máyą. KromRozm III K2.

»obrany i (albo) naznaczony« = ordinanus vel delegatus JanStat (2): O ſzkody téż ratione praemiſſorum z oſobná ná Trybunale peremptorie ad instantiam tych [posłów] którzyby ná tymże bliſkim Séymie byli ná to z kołá Poſelſkiégo obráni y náznáczeni/ respondere y satisfacere będą powinni. SarnStat 443, 806.

»obran i opowiedzian« (2): A niech będźie obiéránié wolné: áby ták zá wſzyſtkich Koronnych Senatorów/ Pręłatow/ Báronów/ y ſtanu Szlácheckiégo/ którzyby iedno ná tym Séymie byli/ nowy Król obran był y opowiedźian [novus Rex eligatur et denuncietur JanStat 11]. SarnStat 66 [idem] 14.

»obrany i podwyższony« (1): KROL AVGVST [...] będąc bárzo w młodych iećiéch ná króleſtwo obrány y podwysſzony [...] ſtárał ſie o to, áby to wykonał [...] ná co był obowiązan. SarnStat 100.

»obran i policzon« (1): O S. Máttheuſzu mamy [...] v Luk: w 6.14. Mar: 3.13. Matth: 10.1. iáko ze wſzytkiey liczby vczniow obran był/ y policzon w poczet Apoſtołow. WujNT przedm 41.

»obrany i posłany« (1): A przeſto to ſą iáwne znáki/ iż nie od Páná Kryſtá Syná Bożego/ ale od Antykryſtá obráni y poſláni ieſteśćie KrowObr 129v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrany i postanowiony« (1): [książę Zygmunt] wedle porządku zdawná poſtánowionégo miedzy Kroleſtwem Polſkim y Ziemiámi Litewſkiémi będźie obran y poſtánowion ná Kśięſtwo [electus sit et positus in Ducatum JanStat 846] SarnStat 1070.

»obrany i postawiony« (1): A winy żadney ich nie máſz/ gdy obrani y poſtáwieni ná vrząd złemi ſię ná vrzędźie sſtáią. SkarKaz 610b.

»obrany i poślubiony« (1): Bo to imię Clericus, ktore ná ten cżas [po złożeniu ślubów] mu [duchownemu] dawáią/ z tąd ieſt wźięte/ iż Páná Bogá cżąſtką y dźiedźictwem ſwoim mieć pocżyna/ iákoby oni ktorzy miedzy ludem Zydowſkim do ſłużby Bożey obráni y poślubieni byli KuczbKat 240.

»obrany i poświęcony« (3): nauyelkye rzeczy yeſt obrana y poſzwyączona ta myla panna PatKaz II 37v, 38; WujNT 652.

»obrany i potwierdzony« = electus et confirmatus Modrz (2): Dziekan Mencki/ głoſem wielkim ná ſtolcu ſthoiąc oſławił Maximilianá ná then cżás krola Cżeſkiego/ być obranym y potwierdzonym krolem Rzymſkim BielKron 331; ModrzBaz 93.

»powołany i obrany« (1): prawdziwa ofiárá ktorą Bog ma być chwalon/ [...] miáłá być ná káżdym mieyſcu po wſzem świećie/ miedzy Chrześćijány z ludu pogáńſkiego powołánemi y obránymi według proroctwá Máláchiaſzowego. WujNT 318.

»obrany i (u)koronowany« (5): przed dwiemádźieſty lat/ zá żywotá ieſcze świętéy pámięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo/ [...] ná króleſtwo Polſkié obráni y koronowáni ieſteſmy SarnStat 11, 21, 483, 493, 1203.

»obrany i umiłowany« (1): CzechRozm 28v cf obrany w kim.

»wezwany i obrany« (1): Acz Páweł był wezwány y oſobliwie obrány Apoſtoł Pogánow: wſzákże to był przywiley Piotrá S. z woley y z obránia Bogá ſámego WujNT 461.

»obran, wzięt« (1): Hinc suffragium, Głos/ Votum/ Przizwolenie cziye ná kogo áby był obran/ wzięt ná yáki vrząd álbo doſtoyność Mącz 135c.

α. W funkcji rzeczownika; electus PolAnt, JanStat (6): [biskupa] poſpolſtwo ſámo bez kápłanow nye obiráło/ [...] á ná wyelu myeſcach ſámi kápłani [...] zebrawſſy ſye obiráli/ á poſpolſtwo tylko przyzwaláło álbo ſye ſprzećiwyáło/ myáłoli [co] przećiw obránemu álbo obirányu KromRozm III 17; SarnStat 556.

obrany czyj (1): [Jehowo] náwiedz mię zbáwieniem twoiem. Abych oglądał w dobroći obráne twoie ábjch ſię weſelił weſelem narodu twego BudBib Ps 105/5.

Szereg: »obrany i posłany (a. wysłany)« (3): A obránym y poſłánym ná ten Séym Koronny tymże obyczáiem y ná ſtráwę opátrzenié będźie dawano SarnStat 1063, 1193; GrabPospR M3.
2. Ograbiony, okradziony, złupiony; privatus Mącz, Calep, Cn; spoliatus Mącz, Cn; expeculiatus, nudatus, orbus, viduus Cn (11): Publicibus [lege: Duplicibus] spoliis affectus, Dwá kroć yeſt obrán/ Złupion. Mącz 306a; Spoliatus, Zdárty/ wyłupiony/ obrány Mącz 409d, 322d; Privatuus – Zbawioni, obrani. Calep 849b.

W porównaniu (1): Aliś od nieżyczliwéy śmierći wnet obrány. Obrány by ná leśie: iednák imię ſłynie PudłFr 41.

Przen: Pozbawiony czegoś, ubogi pod jakimś względem (6):
Wyrażenia: »obrany od śmierci« = umarły (1): Bo iednoś począł kwitnąć by kwiatek rożány/ Aliś od nieżyczliwéy śmierći wnet obrány. PudłFr 41.

»w pociechy obrany« = smutny, zrozpaczony (1): Abyś nieprzepámiętał/ że baczenié twoie Y ſtáteczność ieſt drozſza: W tę bądź przedśię pánem/ Iáko ſye kołwiek [!] czuieſz w poćiechy obránem. KochTr 23.

»w rozum (zgoła) obrany« = głupi, ograniczony (4): Niebądźże tedy tym/ co ieſt koń/ áni Tym co muł: bo ći w rozum ſą obráni/ Y potrzebuią muńſztuku y wódze KochPs 44; OrzJan 126; mielibyſmy zá głupiego/ y w rozum zgołá obránego/ káżdego/ ktoryby dla iednego kubká winá/ álbo miodu chćiał/ bądź obieſzoną/ bądź ściętą/ bądź ktorą inſzą śmierć podiąć LatHar 581, 385; [PlutBBud A3].

Synonimy: 1. wybrany; a. mianowany, naznaczony, nominowan, wyznaczony; 2. obłupiony, odarty, wyłupiony, zbawiony, zdarty, złupiony.

Cf NIEOBRANY, OBRAĆ

DJ