[zaloguj się]
[pdf]

POKUTOWAĆ (195) vb impf

Oba o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf pokutować
indicativus
praes
sg pl
1 pokutuj(e)my
2 pokutujesz
3 pokutuje pokutują
praet
sg pl
1 m pokutowåłem m pers
3 m pokutowåł, jest pokutowåł m pers pokutowali
f pokutowała m an
n subst pokutowały
fut
sg pl
1 m będę pokutować, będę pokutowåł m pers
2 m będziesz pokutowåł, pokutować będziesz m pers pokutować będziecie, będziecie pokutować
3 m będzie pokutowåł, pokutować będzie, będzie pokutować m pers będą pokutować, pokutować będą
imperativus
sg pl
1 niechåj pokutuję pokutujmy
2 pokutuj pokutujcie
3 niech pokutuje
conditionalis
sg pl
1 m bych pokutowåł m pers bychmy pokutowali, byśmy pokutowali
2 m byś pokutowåł m pers byście pokutowali
3 m by pokutowåł m pers by pokutowali
f by pokutowała m an
con praet
sg pl
3 m by był pokutowåł m pers by byli pokutowali
n subst by były pokutowały

inf pokutować (31). ◊ praes 2 sg pokutujesz (1). ◊ 3 sg pokutuje (8). ◊ 1 pl pokutuj(e)my (1). ◊ 3 pl pokutują (11). ◊ praet 1 sg m pokutowåłem (1). ◊ 3 sg m pokutowåł (13), jest pokutowåł (1) LibMal 1554/191. f pokutowała (4). ◊ 3 pl m pers pokutowali (16). subst pokutowały (1). ◊ fut 1 sg m będę pokutować (2), będę pokutowåł (1) HistRzym (2:1). ◊ 2 sg m będziesz pokutowåł (4) OpecŻyw (2), WujNT (2), pokutować będziesz (1) BielŻyw. ◊ 3 sg m będzie pokutowåł (4) KuczbKat, WujJud, WysKaz (2), pokutować będzie (3) BielKron, KarnNap, SkarKazSej, będzie pokutować (1) RejRozm. ◊ 2 pl m pers pokutować będziecie (10), będziecie pokutować (1) KuczbKat. ◊ 3 pl m pers będą pokutować (3) RejPos, WujNT (2), pokutować będą (1) KuczbKat. ◊ imp 1 sg niechåj pokutuję (1). ◊ 2 sg pokutuj (13). ◊ 3 sg niech pokutuje (2). ◊ 1 pl pokutujmy (1). ◊ 2 pl pokutujcie (18). ◊ con 1 sg m bych pokutowåł (1). ◊ 2 sg m byś pokutowåł (1). ◊ 3 sg m by pokutowåł (3). f by pokutowała (1). ◊ 1 pl m pers bychmy pokutowali (1) BiałKaz, byśmy pokutowali (1) ArtKanc. ◊ 2 pl m pers byście pokutowali (2). ◊ 3 pl m pers by pokutowali (12). ◊ con praet 3 sg m by był pokutowåł (1). ◊ 3 pl m pers by byli pokutowali (1). subst by były pokutowały (1). ◊ part praes act pokutując (16).

Sł stp notuje, Cn s.v. pokutę czynić, Linde XVII w.

1. Nawracać się do Boga w skrusze i żalu za grzechy; paenitere HistAl, Vulg; poenitentiam (paenitentiam) agere PolAnt, Vulg; paenitentiam habere, paeniteri Vulg (73): KromRozm II v, x2v; przyſzedł Iezus do Gálileiey/ opowiedáiąc Ewángelią [...]: żeć ſie iuż cżás wypełnił/ á przybliżyło ſie kroleſtwo Boże: Pokutuyćie/ y wier⟨z⟩ćie Ewángeliey. Leop Mar 1/15; piotr do nich rzekł/ pokutuyćie/ á niech ſie kożdy zwas okrzći w imię Ieſu krjſtá ná odpuſzcżenie grzechow wáſzich/ á weźmiećie dar Duchá Swiętego. Leop Act 2/38; Y dałem iey cżás áby ſię vpámiętáłá od złośći ſwoich/ ale nie pokutowáłá. BibRadz Apoc 2/21; RejPos 161 v, 290; BiałKat 171; KuczbKat 200; WujJud 82 marg, 88, 232v, 249, Nn3v; RejPosWstaw [1433]v; KarnNap C3v; SkarŻyw 168, 184 [2 r.]; Tedy począł wymawiáć miáſtam/ w ktorych ſię sſtáło bárzo wiele cudow iego/ że nie pokutowáły. WujNT Matth 11/20, przedm 37, s. 11, Matth 4/17, s. 16, Mar 6/12 (20); SiebRozmyśl K3v; Bo byli biſkupi Kátholiccy/ ktorzy Aryanom mowili: Zoſtańćie y ná biſkupſtwie/ my o nie niedbamy: iedno Kátholicką wiárę przyimićie/ á pokutuyćie. SkarKazSej 687b; Lecz ieſli narod on pokutowáć będźie/ opuſzczáiąc złość ſwoię: ia też odmienię to złe/ ktorem vmyślił vczynić im. SkarKazSej 707b, 707a.

pokutować z czego (3): żebych nie żáłował wielu z tych ktorzy przedtym grzeſzyli/ á nie pokutowáli z nieczyſtośći y wſzeteczeńſtwá/ y niepowśćiągliwośći ktorą popełnili. WujNT 2.Cor 12/21, Apoc 2/21, 22.

W połączeniach szeregowych (6): A iż ták ieſt/ krotkoć to vkázáć muſzę/ ábyś ſie nieboże dokąd ieſztze dychaſz vznał/ vpámiętał/ y pokuthował/ iżeś ſie w tym piſániu twoim Syná Bożego Páná Iezu Kryſtuſá záprzał KrowObr 184v; iż thy inſze ſlowá Páná Kryſtuſowe/ tzuyćie/ modlćie ſie/ pokutuyćie/ wierzćie Ewánieliey/ nietylko na ſámy Apoſtoły należą/ ále też y ná wſzyſtki inne wierne ludzi proſte KrowObr 201v, 1v, 201v, 240v; Day ludźiom ſtanu wſzelkiego/ by káżdy z ſercá práwego/ ćiebie Zbáwićielá vznał/ złość porzućił, pokutował/ ćiebie nád wſzyſtko miłował/ w tobie nádzieię pokłádał. ArtKanc M19.

W charakterystycznych połączeniach: pokutować z nieczystości, z niepowściągliwośći, z uczynkow, z wszeteczeństwa (2).

Zwrot: »prawdziwie pokutować« (2): WujJud 203v; Tedy ſię ſerce ich iáko woſk roſpuśćiło/ á ſtrumienie łez z ocżu puſcżáiąc/ prawdziwie pokutowáć pocżęły. SkarŻyw 125.
Szeregi: »pokutować i (a) nawrocie (a. (na)wracać) się (do (Pana) Boga)« = paenitentiam agere et converti Vulg (4): KarnNap C3v; Pogánom opowiedałem áby pokutowáli/ y náwroćili ſię do Bogá/ czyniąc vczynki godne pokuty. WujNT Act 26/20, Act 3/19; SkarKazSej 707b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obaczyć się a pokutować« (1): [innowierca do katolików:] O zápámiętáli ludzie duſz wáſzych/ obátzćie ſię/ á pokutuićie KrowObr 54v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»powstać z grzechu a pokutować« (1): Słuchayże tego cżłowiecże/ [...] powſtań z grzechu á pokutuy/ żeś Bogá rozgniewał, lituy. ArtKanc M5.

»pokutować, (i) spowiadać się« (2): á gdy iuż cżłowiek pokutuie/ y ſpowiádá ſie grzechow ſwoich/ tám dopiro rozgrzeſzenie bierze. WujJud 86v, 83v.

»uznać się a pokutować« (1): Vznay ſie nieboracżko á pokutuy/ ábowiem iuż ſie bliſko przybliża kroleſtwo twoie. RejPos 11. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»żałować i pokutować« (1): Iuſz tu tedy maſz odpis ná twoie bluznierſtwá/ ábyś ſie ich ſrumał/ y przed Pánem Bogiem żałował/ iżeś Pana Iezu Kryſthá [...] zeſromoćił/ żáłuy tego/ y pokutuy/ dokąd ieſztze Dychaſz y łáſkę otrzymáć możeſz KrowObr 242v.

a. W Starym Testamencie (5): Mężowie Niniwitſcy powſtáną ná ſądźie z tym narodem/ y potępią gi: iż pokutowáli ná kazánie Ionaſzowe. WujNT Matth 12/41, Luc 11/32; SkarKazSej 707a.

W połączeniach szeregowych (2): W wtorym rozdzyale woła [Hozeasz] ná Izráelſki lud/ áby ſie polepſzyli á pokutowáli á obroćili ſie ku Pánu Bogu BielKron 92v; SkarŻyw 263.

b. Żałując, przestawać czynić coś uznawanego za złe, niegodziwe (4): Ná koniec y ſam ſię ten Michał Ceſarz obacżył/ iż niezbożnie kośćioł S. [...] ná niewinnego Papieża/ wielkiego Mikołáiá [się] tárgał/ [...]. Przetoż pokutuiąc wypráwił poſły do Pápieżá z wielkimi vpominki/ ktore do grobu Piotrá S. offiárował SkarJedn 220; SkarKazSej 706b.

pokutować z czego (1): lepiey by thobie było s twych złoſći pokutowáć/ nizliby od nas krziwdę wielką miał podiąć HistAl C7.

Szereg: »polepszyć się i pokutować« (1): ktorzyby w wyſtępku nietzyſtośći leżeli/ zákázuiemy im [...] mocą Piotrá ſwiętego/ w chodzenie do kośćiołá/ ażby ſie polepſzyli y pokutowáli (to ieſt żony właſne porzućili) KrowObr 234v.
2. Czynić zadość za grzechy poprzez różne akty i czyny, modlitwy, umartwienia itp.; agere paenitentiam, paeniteri Vulg (103): WróbŻołt kk6v; KromRozm I H2; Ten młodzyeniec wychowan we wſzey roſpuſtnośći/ Przeto złych obycżáiow iż nie ma kárnośći/ Iuż ia muſzę dla niego ſamá pokutowáć/ Gdym go ſwoią namową nie mogłá zołdowáć. BielKom F7; KrowObr 102v; Powiádáią ći mátácże [Cyganie] v nas/ áby to pokutowáli włocżąc ſie po rozmáitich kráinach/ iż byli odſtąpili wiáry krześćiáńſkiey BielKron 262, 144v; HistRzym 37v, 38, 113v, 116; KuczbKat 415; WujJud 222v; BiałKaz B3 [3 r.]; Mniey P. Bog karze tego/ ktory ślub złamie á pokutuie/ niſzli tego ktory ślubu cżynić niechćiał. SkarŻyw 338 marg, 300, 308, 337, 338, 572 marg; LatHar 164 marg, 286; Bo gdyby ſię były w Tyrze y w Sydonie te cudá sſtáły ktore ſie sſtáły miedzy wámi/ dawnoby byli w włośiennicy y w popiele pokutowáli. WujNT Matth 11/21; ktorzy ieſli ná tym świećie nie pokutuią/ tedy pewnie ná onym będą potępieni. WujNT 252, 47, 51, Mar 1/15, Luc 10/13, s. 243 (11); WysKaz 24, 32; SkarKaz 383a marg; Dáie nam piſmo ś. znáć/ iż iedny ſą pogrożki Bozkie/ ktore ſię odmienić mogą gdy ludźie pokutuią/ á wypraſzáią ſię z gniewu bozkiego. SkarKazSej 706b.

pokutować z czego (1): panna ſama grzechu nyemyala ſtego nyepokutouala PatKaz III 137v.

pokutować za co (32): weſzła do wietzernika/ a tam pokutowała za ono iż bałwaný chwaliłá maiąc wolą nigdy tego nye tzynitz HistJóz B4v; BielKron 345v; RejAp 83v; za ktory vcżynek nigdy wiernie nie pokutował. HistRzym 88v, 37; Będźieli cżłowiek niepobożny pokutował zá wſzyſtki złośći ſwe ktore popełnił/ y będźieli ſtrzegł wſzego przykazánia mego/ [...] żywotem będźie żył á nie vmrze KuczbKat 205; A inni ludźie ktorzy nie ſą pobići tymi plagámi/ áni pokutowáli zá vczynki rąk ſwych/ áby ſię nie kłániáli czártom y báłwanom złotym y śrebrnym [...] y nie pokutowáli zá mężoboyſtwá ſwoie/ áni zá czáry ſwoie/ áni zá wſzeteczeńſtwo ſwe/ áni zá złodźieyſtwá ſwoie. WujNT Apoc 9/20-21, Act 8/22, Dddddd; ponieważ y ná tym świećie ſwowolnie żyć chcemy/ á zá to nie ták iáko potrzebá pokutuiemy WysKaz 13. Cf »pokutować za grzech«.

pokutować czym (1): Obláwſſy omywſſy ony nogi przenáſwiętſſé/ ięla ie wloſy ociératz/ a to dlá tego/ ijż ie dlá proznoſci ſwietſkié przyprawiala/ a w nijch ſie wielmi kochała/ a przeto ij ijmi pokutowatz chciala. OpecŻyw 46.

W połączeniach szeregowych (6): Nyepoſćić/ nye ſwyęćić/ nyeſpowyádáć ſye/ nyepokutowáć/ nye modlić ſye/ nye dręczyć ćyáłá/ nye powćyągáć ſye kyedy od ſpráwy małżeńſkyey. rć. A nye ſą to zmázy y hańby poſpolite? KromRozm I D4; KrowObr 63; Potym cżytano dekret Papieſki/ ktorym vpomina wſzytki krześćiány/ áby ſie lepſzyli/ Bogá ſie bali/ cżęſto ſie ſpowiádáli/ pokutowáli/ pośćili/ do Kośćiołá chodzili/ [...] etc. BielKron 224v; BiałKaz B3; WujNT 108; Trzebá ná świętey drodze/ bárzo cżęſto klękáć/ Trzebá płákáć/ trzeba ſię Bogá ſwego lękáć: Prawdźiwie pokutowáć/ o zbáwieniu gádáć/ W kośćielech przed ołtarzmi ná oblicże pádáć. KlonWor 53.

W charakterystycznych połączeniach: pokutować za czary, za mężobojstwa, za uczynek (uczynki) (3), za wszeteczeństwo, za złodziejstwa (2), za złość(-i) (2); pokutować w włosiennicy i popiele (3); pokutować na tym świecie (2), w tym żywocie; dostatecznie pokutować, niedobrze, wiernie, zupełnie i doskonale.

Zwroty: »jawnie pokutować« (2): OpecŻyw 46; [Innocencjus I]Też vſtáwił ktoryby cżłowiek iáwnie pokutował/ áby go nie święcono. BielKron 158.

»pokutować za grzech(y); zgrzeszywszy pokutować« [szyk zmienny] (22;1): BierEz R3; OpecŻyw 29, 103, 160v; bo ludzye gdy pokutuyą tedy abo za grzech przeſzly abo bądączy PatKaz III 137v; WróbŻołt K6; HistRzym 29v, 34, 111v; BiałKat 173v; Bo niemogą vyść wiecżnego potępienia/ ieſli zá grzech popełniony doſtátecżnie pokutowáć niebędą. KuczbKat 115, 360; WujJud 108; KarnNap C4; Tákći ſię dzieie/ iſz więtſzą Pan Bog łáſkę cżyni profeſſowánemu zakonnikowi/ gdy zgrzeſzywſzy pokutuie/ á niſzłi [!] temu który profeſſyey y śłubow [!] cżynić niechćiał SkarŻyw 338, 354, 571; ReszHoz 130; ArtKanc Mv, Q19v; WujNT 51, 505; Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis ſuis. Ieſli złośćiwy bębźie [!] pokutował zá wſzyſtki grzechy ſwoie ktore pobroił. WysKaz 24.

»prawdziwie pokutować« (2): By był choć po ták ćięſzkim grzechu prawdziwie pokutował: mogłby był otrzymáć odpuſzczenie WujNT 120, 128.

Szeregi: »dosyć działać i też pokutować« (1): ktorzy ſą iako grobowie ſmrodliwi bywaią ocżiſcieni doſytz dzialaiątz ij też pokutuiątz za grzéchy ſwé OpecŻyw 160v.

»polepszyć się a pokutować« (1): bo rozum przywodźi że zgrzeſzyłliś przećiw Bogu/ tedy maſz ſie polepſzyć á pokutowáć HistRzym 47v.

»pościć i pokutować« (1): Nierzékl mu/ będzieſs tylko poſcil ij tak pokutowál. OpecŻyw 145. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pokutować i żałować« (2): WujJudConf 191; Day mi to/ [...] ábym pierwey niżli ſię z tym świátem rozſtánę/ zupełnie y doſkonále mogł pokutowáć/ y z płácżem żáłowáć zá grzechy wſzyſtkie moie LatHar 142.

a. W Starym Testamencie (3): BielKron 71 marg; gdyż tákim ſpoſobem/ Niniuite/ Acháb/ y Dauid / pokutowáli/ ſwoim pożytkiem nie máłym BiałKaz B3; A iáko Ezau nie dobrze pokutował/ choćia płákał: y przetoż Bogá nie vbłagał: ták [...] WujNT 780.
b. O życiu, męce i śmierci Jezusa Chrystusa jako o zadośćuczynieniu Bogu za grzech pierworodny i ofierze za zbawienie człowieka (6): Chriſtus pokutuiąc ná puſzczy/ y długo poſzcząc/ zálećił kośćiołowi ſwym przykłádem/ y poſt czterdzieśći dni/ y żywot puſtelniczy. WujNT 130.

pokutować za kogo [= za ludzi, za grzeszników] (1): gdiż pán iezus ieſſcże będątz niewinny cirpiál pokutuiątz za cię wielkié cięſſkoſcij ij niedoſtatki. OpecŻyw 29.

Zwrot: »pokutować za grzechy [czyje = ludzi]« [szyk zmienny] (3): OpecŻyw 122v, 160v; trzydzieśći lat y trzy/ y kilká nád to mieśięcy/ zá grzechy twe pokutował LatHar 679.
Przen żart. (1): BOżą mękę przed ſwięty ná wznák położyli/ Cáłuiąc ią niewiáſty/ iáycy obłożyły. Potym ſie w nocy wygá zá formę zákrádłá/ A gdy żacy poſnęli/ ony iáycá zyádłá. Przyſzłá bábá poránu/ ięłá lámentowáć/ tey ſzkody co ſie sſtáłá/ okrutnie żáłowáć. Mowiąc/ ách miłoſnicżku/ záwżdy pokutuieſz/ Chociać pśi iayká gryzą/ żal mi iż nie cżuieſz. RejFig Bb6.
c. O pokucie nałożonej przez spowiednika (4): Kto przymuſza drugiego do vpićia w obycżay przyiáźni ábo záchowánia/ niech będźie ſrodze ſztrofowan/ á niech śiedm dni pokutuie. (marg) Státut Kośćielny ná pijánice. (–) WerGośc 268, 268, 269.

pokutować za kogo (1): [Pleban mówi:] A bog zato ſtraſy groſbą. A yſczie by ſię mogł niebaċ By my za czie pokutowaċ. A bych czie iedno roſroſgrztſył [!] RejKup n4v.

d. O pokucie wyznaczonej przez jurysdykcję, władzę kościelną (2): A to czo czinil albo pokutował [gdy był pod klątwą] niema ſobie prziwlaſczac za doſſic vczinięnie dla onego iawnego grzechu/ ale zakaranie/ aby ſię vſnał aby też ſię drudzy ſniego karali SeklKat X3; Potym [...] Konſtántynopolſki Pátryarchá ſtał ſię Heretykiem. [...] y przeto był z ſtolice tey wyrzucony, na którą gdy ſię zwroćić chćiał/ obłudnie pokutuiąc ſzedł do Rzymu do Papieżá Theodorá SkarJedn 140.
3. Ponosić, odbywać karę; luere poenam, plecti Modrz; piacularem fieri, poenam (sceleris a. pro scelere) dependere a. pendere a. perferre a. persolvere a. se repetere a. sustinere, transigere scelus poena Cn (18): SeklWyzn g4; RejRozm 404; niewiem cżemu onym ſie zyść miáło Medeą z domu wykráść od przyiaćiół náſzych/ A mnie záś ich fortelu tákimże fortelem Oddáć ſię nie godziło: Ieſlim co tedy winien/ toż y oni winni. [...] A tám oycże/ nie tylko żonę moię/ ále Y mnie ſamego wyday/ niechay pokutuię. KochOdpr B4; SkarKaz 315a.

pokutować za kogo [= zamiast kogo] (2): Ale gdy Podpiſek co wykroczy, Piſarz zań pokutuie peremptoriè. SarnStat 489, 1171.

pokutować za co (3): Iż robotnikow máło tym ſie wymawiáią/ By robili złodzieymi czo ich powieſzáią. [...] Tymiby budowáli y przekopy brali/ [...] y inſze rzecży ſpráwowáli. Przedſięby byli drudzy coby ſie vználi/ A zá ſwe młode ſpráwy wżdy pokutowáli. RejZwierc 248. Cf Zwrot.

Przysłowia: Ieſliby tám co wyſtąpił/ támże ma być karan/ wedle poſpolitey przypowieſći: Gdźie ktho zgrzeſzy tám pokutuie. GroicPorz m3.

Krolowie broią/ á poddani pokutuią [Delirant reges, plectuntur Achivi]. ModrzBaz 144v.

Zwrot: »pokutować za grzech« [szyk zmienny] (2): Nie máią gárdłá dáwáć ſynowie zá oyce/ áni oycowie zá ſyny/ iedno káżdy zá ſwoy grzech pokutowáć będzye. BielKron 44v; żeś y w pierwſzey kleſce Máło máłym niezginął/ pokutuiąc zá grzech Oycowſki KochOdpr C.
Przen (2): Ieden młodzienice [!] Soerateſa pytał, mali żonę poiąć cżyli tak zoſtać, odpowiedział, ieſtlize nie poymieſz z obu ſtron pokutować będzieſz BielŻyw 50; GliczKsiąż Pv.
a. Zesłaną, wyznaczoną przez Boga (5):

pokutować za co (3): Pátrzćie tedy/ dla Bogé żywego/ Pánowie śláchto/ aby dla was Rzecżpoſ. wielkiey ſzkody niewźięłá: [...] á wy potym/ zá ſpráwiedliwym ſądem Bożym/ ábyśćie zá tę złość nie pokutowáli. ModrzBaz 144v. Cf Zwrot.

Zwrot: »za grzech(y) pokutować« (2): Zathym pan bog czlowyeka zrayv vipądzil na ſzwyath, gdzie Iadam za ſwoy grzech yeſth pokuthowal LibMal 1554/191; SkarJedn 397.
α. W piekle (2): Myal cyem yα barzo ſyα ſmαcyc pokutuyᾳc. alye duſſa yego [Jezusa] zamyα ſmαtna bila alyſſ do ſmyercy. BierRaj 23v; Gdyż tedy ćiáło w źiemię ſie obroći/ támże [w piekle] też Duſzá pokutowáć muśi BielKron 466v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Buſſe thun. Pokutowáć/ et Vznáć śię. Agere poenitentiam. Calag 108a.

Formacje współrdzenne: odpokutować, wypokutować.

Cf POKUTOWANIE, POKUTUJĄCY

SBu