[zaloguj się]
[pdf]

POLAĆ (52) vb pf

o jasne; w inf -å- (11), -a- (1); -å- : -a- SkarŻyw (2:1); w praet i con -å- (18), [-a-]; w fut e jasne, w 2 sg imp pochylone.

Fleksja
inf polåć
praet
sg pl
2 m -ś polåł m pers
3 m polåł m pers polåli
f polåła m an
n polåło subst
imperativus
sg
2 poléj
3 niech poleje
conditionalis
sg
3 m by polåł
con praet
sg
3 n by było polåło

inf polåć (17). ◊ fut 2 sg polejesz (3). ◊ 3 sg poleje (1). ◊ praet 2 sg m -ś polåł (2). ◊ 3 sg m polåł (9). f polåła (2). [n polåło.] ◊ 3 pl m pers polåli (2). ◊ imp 2 sg poléj (9); -éj (3), -(e)j (6). ◊ 3 sg niech poleje (1). ◊ con 3 sg m by polåł (2). ◊ con praet 3 sg n by było polåło (1). ◊ part praet act polåwszy (3); -åwszy (1), -awszy (1) SkarŻyw (1:1), -(a)wszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. puszczam wodę, urynę, Linde bez cytatu.

1. Pokropić, nalać po wierzchu; fundere Vulg, PolAnt; rigare Vulg; aspergere, effundere PolAnt; conspergere, madefacere, profundere Mącz; infundere a. superfundere aquam, perfundere, tangere aspergine, tingere aqua Calag [w tym: kogo (7), co (= na co) (42)] (50): Calag 65a; Tedy Chryzoſtom S. wziął wodę [święconą]/ y prośił áby ią krzyżem S. Biſkup Fláuian poświęćił. Co gdy vcżynił: polał chorą/ y wnet zlecżoná byłá. SkarŻyw 86; Tedy ná onego Kápłáná [...] puśćił ſię wiátr duchá S. y roſtopniało ſerce ná dobrodzieyſtwá y łáſkę onę/ którą cżyni nám v ołtárzá/ y poćiekłj tákie wody z ocżu iego/ iſz kśięgi y korporał polał SkarŻyw 580, 35; A ieſli co ma pomoc duſzy oycá twégo/ Gdy ná iego mogile zárzną co żywégo: Onóż doſyć tłuſtégo bydłá w polu chodźi: W téy krwi/ gdy grób poleieſz/ niech twa nogá brodźi. GórnTroas 25.

polać czym (12): wezmi tey rożey [...]/ á polać ią winem y rożaną wodką, aby rozmięknęła FalZioł V 92, V 92; BielKom E8; Dobrze też y to ná párzenie/ gdy rdzáwe żelázo roſpaliſz/ a octhem ie poleieſz/ onę párę w śię puśćiſz/ ogárnąwſzy podołkiem. SienLek 116v, 159v; Tedy kazał [czarownik] poláć Iulianá S. vryną/ áby cżáry od niego odeſzły/ ále oná vrjná/ w wonną ſię wodkę obroćiłá gdj byłá ná S. wjlana. SkarŻyw 179; A ná koniec namázawſzy go miodem/ y tłuſtą polewką polawſzy/ w koſzu wzgorę záwieśili/ pſzcżołom go/ oſſom/ y robáctwu rozmáitemu do kąſania y ſzcżypánia podáiąc. SkarŻyw 274. Cf Zwroty.

W porównaniach (2): Pomni [...]/ Aby cie nie vwodziły/ Słowá ludzi grubych z brzuchy/ Co im ná twarz lecą muchy/ Y zdycháią od ich páry/ Iakoby ie polał wáry BielKom E8; Redundavit sanguine forum. Pełny krwie był rinek/ yákoby yi krwią polał. Mącz 502d.

W charakterystycznych połączeniach: polać chorego (chorą) (2), głowę (2), grob (2), kamienie (2), księgi i korporał, lice, list (2), muchy, nogi (2), oczy, ołtarz, sierszenie, twarz, ziemię (2), żelazo; polać gorzałką, octem., oliwą, polewką (tłustą) (2), sokiem ślazowym, uryną, wary, winem i rożaną wodką.

Zwroty: »krwią polać« (2): Mącz 502d; Tá [Poliksena] kiedy zá żywotá nie mogłá bydź moią/ Popiół ze mnie zoſtáły/ niechay ią ma ſwoią: Syn móy Neoptolemus/ niech ſie to ták dźieie/ Aby ią śćiął/ á grób móy krwią iéy niech poleie. GórnTroas 18.

»polać z wirzchu [czym]« (1): Rzekł Anyoł/ położ mięſo y chleb ná ſkále/ á poley zwirzchu polewką. BielKron 50.

»wodą polać« (2): A oćiec [...] vpadł/ zá nią ná ziemię iáko vmárły/ aſz wodą twarz iego Agápius polać muśiał. SkarŻyw 15, 86.

Szereg: »polać, (albo, i) skropić (a. pokropić)« [szyk 2:1] (3): Y poſtáwił Iakob znák ná onem mieyſcu gdźie Bog mowił z niem/ á znák on był kámienny/ y pokropił go winem y polał oliwą [libavit super eum libamem et effudit super eum oleum]. BibRadz Gen 35/14; Profundere terram, Polać ziemię álbo skropić. Mącz 140a, 203c.
Przen [w tym: czym (12)] (13):

W porównaniu (1): ále ná prawdźiwey chrześćiiáńſkiey Apoſtolſkiey/ świętey/ [...] wierze/ iáko ná dobrey roli/ ktorą ták wiele tyſięcy Męcżennikow krwią ſwoią iáko dżdżem iákim polali/ á ćiáłem ſwoim [...] dobrze vgnoili/ dobre vcżynki rość muſzą. ReszList 154.

Zwroty: »krwią swoją (a. męczeństwa swego) polać« [w tym: za co (1)] = zginąć, ponieść śmierć za coś (2): Nie dziwuię ſię/ iſz ták mocno ſtoiſz/ przeſławna Stolico Rzymſka: ponieważ twoie fundámenty ták drogą Krwią we krwi baránká oſadzone ſą. [...] Ciebie Piotr y Páweł we krwi Twoiey ſzcżepił: ćiebie trzydzieśći y trzey po nich w ſtępuiący Papieże krwią męcżeńſtwá ſwego/ zá náukę Apoſtolſką polali SkarJedn 395; ReszList 154.

»świat krwią polać« = dokonać krwawego podboju świata (1): Odpowiedzyał [Dyjomedes]/ iać iedno żywnośći ſzukam ná morzu/ áleś ty [Aleksandrze] iuż wſzytek ſwiát krwią polał/ y ieſzcże morze chceſz pokrwáwić BielKron 126.

a) O ofierze krzyżowej Chrystusa (2):
Zwrot: »krwią polać« (2): ArtKanc I16v; Długoż mi Oycże/ ſwe vſzy chceſz ſtáwić Od lutośći zámknione/ Co ćię przywiodłá nas od złego zbáwić/ A cżłonki vświęcone Drogą krwią polać/ w śmierć z háńbą dáć one? GrabowSet E2.
Szereg: »polać i poświęcić« (1): Ach tá Winnicá potym ćiernia námnożyłá/ [...] Tę odrzućiwſzy, y záśięś inną náſádźił/ krwią Syná ſwego Iezu Kryſtá polał y poświęćił ArtKanc I16v.
b) Zapłakać, opłakać (8): Day mi trochę łez bych polać mogł nogi twoie/ o ſtudnico miłośierdźia SkarKaz 161b.
Zwrot: »łzami polać« [w tym: lice (1), oczy (1)] = zapłakać nad kimś, opłakać coś; wzruszyć się; lacrimis rigare Vulg; conspergere lachrymis Mącz [szyk zmienny] (7): GliczKsiąż C2v; Leop Luc 7/44; Conspergere lachrymis aliquem, Vpłákáć ſie nad kim/ łzámi go polać. Mącz 404a, 189a; Y głęboko weſtchnie do Páná Bogá/ łzámi ocży ſwoie poláwſzy SkarŻyw 151, 225; WujNT Luc 7/44.
Szereg: »polać i utrzeć (a. otrzeć)« = rigare et tergere Vulg (2): rzekł Symonowi: Widziſz tę niewiáſtę? Wſſedłem do domu twego/ nie dałeś wody nogam moim: á tá łzámi polałá nogi moię/ y włoſámi ſwymi vtárłá Leop Luc 7/44; WujNT Luc 7/44.
α. O ceremoniach religijnych w judaizmie Starego Testamentu [czym] (6): Leop Lev 2/6; Temże też Oleiem pomázánia polał głowę Aaronowę/ á pomázawſzy poświęćił go. BibRadz Lev 8/12; A gdy ſię ofiará ſpaliłá/ á oſtatek wody pozoſtáło/ tedy Neemiaſz roſkazał ią polać kámienie więtſze. BibRadz 2.Mach 1/31; BudBib 2.Mach 1/31.
Zwroty: »siedmkroć polać« (1): BibRadz Lev 8/11 cf Szereg.

»polać z wierzchu« (1): y poleie ią [ofiarę] z wierzchu [fundetque super eam] oleiem/ y włoży kádzidło/ á przynieſie do ſynow Aaroná kápłaná Leop Lev 2/1.

Szereg: »polać i pomazać« (1): Potym ſiedḿ kroć polał iem ołtarz/ y pomázał gi [aspersit ex illo ...et unxit altare] ze wſzytkiem naczyniem iego BibRadz Lev 8/11.
β. O zabiegach leczniczych [czym] (3): day mu [koniowi] wybráć ono mieſtce do żywégo/ iż ropę otworzy/ poléyże oleiem gorącym SienLek 177v, 177v.
Zwrot: »polać wodą« (1): odeymi koniowi podkowę poléyże mu podeſzwę źimną wodą/ tám day kowalowi otworzyć róg/ przeſtrugawſzy/ á ropę wyćiſnąwſzy/ łoiem kozłowym záſkwárzyć. SienLek 177v.
a. Lejąc, pokryć cieczą, zalać (8): FalZioł II 2a; tho wſzyſtko miáłko vtłukſzy/ zámocz w wodkę rożáną/ á poſtaẃ ná ſłońcu áż wyſchnie ná miednicy/ y poley to záś znowu/ á do trzech rázow day wyſchnąć SienLek 69v.

polać czego czym (1): Deuteria - Winno podleiſze, ktore praſsuią polawſzij wodą winnich słodzin. Calep 316b.

polać co [= czym] na co (1): Wezmi roiowniku, ruty domowey/ kokornaku/ koſzyſzcżka/ [...] ſthłucż ie w możdżerzu/ á pothym poley na nie nie barzo wiele wodki rożaney, potym wytłocż przez chuſtę FalZioł II 20c.

polać czym (5): thedy takowe zioła s ſiekać á warem ie polać/ [...] zakryć to dobrze/ á niechay tak ſtogi ſtą wodą przez kielko dni/ ána każdy dzień zamieſzać albo wſthrząſnąć raz albo dwa FalZioł II 2a; Tako gi [czosnku] odebrawſzy y odwarzywſzy dobrze, day do niego kminu/ anyżu/ kopru/ ſzafranu/ zwierciawſzy: roſpuſć ocztem/ á chczeſzli tego przywarzyć: możeſz/ á pothym możeſz ony riby polać tym/ albo oſobno na przyſtawkę nalać FalZioł IV 46b, I 3c, V 68v. Cf polać czego czym.

2. Płynąc pokryć, zalać [[kogo], co] (2): otworzyli piwnicę: y nálezli nacżynia/ w ktore był potroſze winá wlał/ pełne: y iuſz zpływáło/ y wierzchemby było wſzytkę ziemię polało/ by był ieſzcże Biſkup przyść omieſzkáł. SkarŻyw 497; [Sadzawka w dworze, jest groblej o półtora staj wkoło, ale wody w sobie ma trochę, nie polała gruntu do połowice tej roboty LustrWpol II 55; Stądże tak nawalnie [woda] przypadała, że przez wszytkie groble przelawszy [...] równinę polała StryjPocząt 46; Bo gdy ie [dzieci złożone na ofiarę] ná tym mieyſcu położyli gdzie odchodzące morze przyſtąpić/ y zátopić ie miało: [...] Tedy morze na modlitwę świętego/ trochę poláwſzy dziatki one/ wzgorę poſzło: y żadney im ſzkody niecżyniło. SkarŻyw 228].

polać czym (1): [Widziáło mi ſie [we śnie]/ iż w pośrzodku mego ſádu wyniknęło źrzodło/ od ktorego thák wiele ſtrumieniow pochodziło iż wſzyſtek ſad wodą poláło. HistPonc E8.] Cf Zwrot.

Zwrot: »polać powodzią« = spowodować zalanie (1): Neptun rozgniewał ſie [na niewiasty] y polał powodzyą wſzytkę krainę Atteńſką BielKron 27.

Synonimy: 1. pokropić, pomokrzyć, skropić, zmoczyć.

Formacje współrdzenne cf LAĆ.

Cf 1. POLANIE, POLANY

SBu