[zaloguj się]
[pdf]

LAĆ (178) vb impf

W inf, praet i impers wszystkich liczb i rodzajów a pochylone; w praes, part praes aet e jasne; w 2 sg imp e pochylone.

Fleksja
inf låć
indicativus
praes
sg pl
1 leję lej(e)my
2 lejesz
3 leje leją
praet
sg pl
2 f -ś låła m an
3 m låł m pers låli
f låła m an
n subst låły
fut
sg pl
3 m będzie låł m pers będą låć
imperativus
sg pl
1 niech leję
2 léj l(e)jcie
3 niech, niechåj leje
conditionalis
sg
2 m byś låł
3 m by låł
f by låła
impersonalis
praes leje się
praet lało się, låno
con by låno
participia
part praes act lejąc

inf låć (19). ◊ praes 1 sg leję (8). ◊ 2 sg lejesz (4). ◊ 3 sg leje (36). ◊ 1 pl lej(e)my (2). ◊ 3 pl leją (28). ◊ praet 2 sg f -ś låła (1). ◊ 3 sg m låł (7). f låła (3). ◊ 3 pl m pers låli (8). subst låły (1). ◊ fut 3 sg m będzie låł (1). ◊ 3 pl m pers będą låć (1). ◊ con 2 sg m byś låł (1). ◊ 3 sg m by låł (2). f by låła (1). ◊ imp 1 sg niech leję (1). ◊ 2 sg léj (17); -éj (10), -(e)j (7). ◊ 3 sg niech, niechåj leje (4). ◊ 2 pl l(e)jcie (2). ◊ impers praes leje się (1). ◊ praet lało się (1), låno (5). ◊ con by låno (1). ◊ part praes act lejąc (23).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Sprawiać, aby ciecz płynęła, wypływała z jakiegoś pojemnika, zbiornika; fundere PolAnt, Vulg, Cn; funditare Mącz, Cn; transfundere Calep, Cn; detrullare Calep (126): Leop Lev 1/5; Pſiárnia. MOżeſz młotá przymieſzáć/ nie wſzyſtko też tłucżą/ Pátrz też by precż nie lano/ kiedy gárnce płocżą. RejZwierz 137.

lać co (73): OpecŻyw 36v; LibMal 1544/86; RejWiz 11v; A Fontaná z Alábáſtru práwie w poyrzod [!] ſtałá/ Ktora wodę nieprzebráną vſtáwicżnie lałá. KochZuz A2; SienLek 71, 72; BudBib 4. Reg 2/8; SkarŻyw 388. Cf lać co do czego; komu co; co komu w co; co na co; komu co na co; co czym; co w co; co w co czym; Zwrot.

lać do czego (5): bo kiedy leieſz w gárdło/ iákobyś też lał do wychodu. WerGośc 227, 227. Cf lać co do czego.

lać co do czego (3): W koſciele Sálomonowym to wiemy iż Oliwę lali do lamp ktore ſtały ná ſwiecżnikoch RejAp 90v; BudNT Luc 5/38, 7/37.

lać komu co [= ofiarować] (1): Wgłádkich kámienioch potoku dział twoy/ te te loſem twoim/ wſzákeś im lałá zalewkę [effudisti libamen] BudBib Is 57/6.

lać w co komu co (1): Pokoy máć winną ſpłodźił/ y wzdęte iágody Wyćisł/ ſkąd leie w cżaſzę Syn Oycu moſzcż młody. RybGęśli B2.

lać co komu w co [= przemocą wlewać] [w tym: co (13); w co (w gardło, w usta, w uszy) (15)] (16): Więc mu leie w gardło ſerop A on zdycha opiły chłop RejRozpr G4v; Albo ſok rućiány wvſzy mu ley SienLek 54; á wſzákże mu tho [koniowi chrzan z winem] maſz ćiepło lać SienLek 165, 61v, 157v, 165, 166v, 167v, 168; RejZwierc 59v, 61v; A gdy y wtym ćierpliwym ſię pokazał/ lać mu roſpuſzcżony ołow w vſta kazano. SkarŻyw 441, 532 [2 r.]; WerGośc 235; KlonWor 17.

lać co na co (21): FalZioł V 38, 76v; takież y miody na ogniſka lali [infundebant] MiechGlab [90]; Leop Lev 8/12; RejZwierz 74 [2 r.]; BielKron 224 [2 r.]; áby tho ná gorące kámienie lał SienLek 91, 76v, 90v, 134; Teſz wezmie ofiárownik z (onego) logá oliwy/ y niech leie ná rękę ofiárowniká lewą. BudBib Lev 14/15, Lev 21/10; Oczko 14v; StryjKron 682; LatHar 689. Cf lać komu co na co; czym na co; Zwrot.

lać komu co na co (1): Naprzod takowemu dziecięciu ley ciepłą wodę z wyſoka na głowę z poł podziny [!] FalZioł V 38v.

lać co w co [w tym: co (36)] (42): Też [wódka] ieſt dobra tym ktorzi maią na ſobie trąd albo ſwierzb, możeſz tak ſamępić. albo zwinem mieſzaiącz y w pothrawy lać á ſnią warzyć. FalZioł II 7d, V 76v; KrowObr 207v; RejWiz 15, 21v, 84; Leop Matth 9/17; SienLek 65v [2 r.], 72v, 128, 166v; RejPos 218v; BielSpr 73v; Chyn miárá rzecży mokrych w ktorą ſię láło 12. logow. A log miewał ſześć ſkorupin iáiowych. BudBib I 47a marg, II 62b marg; leyże [wodę] w ono łożyſko Strum Gv, C3v; KochPieś 4; WujNT Matth 9/17, Mar 2/22, s. 180, Luc 5/37. Cf lać co komu w co; co w co czym; Zwrot.

lać co czym (1): Srzodkiem tego wſzytkiego śrébrna rzéká płynie/ Którą leżąc pod ſkáłą przy powiéwnéy trzćinie/ Rozćiągła Wiſłá leie krużem mármórowym KochProp 11.

lać co w co czym [= ktorędy] (1): potroſſe náukę krzeſćiyáńſką w ludźye wlewáli/ ſtoſuyąc yą ku dowćipom ludzkim/ nye inácey yedno yáko kyedy kto ćyáſną wronką w ſąd wodę albo piwo leye. KromRozm II t4v.

lać z czego do czego (1): Detrullare est de trulla in trullam transfundere - Zmiednice de [!] miednice leię. Calep 315a.

lać czym [= przy pomocy czego] (2): á ktoby chćiał prędko té rzeczy [...] odpráwić/ á ſzkopcem álbo kruzem leiąc/ ieſzcze płat mokry przyłożywſzy/ áby tém więcéy ſye głowá párzyłá Oczko 16v. Cf lać co czym.

lać czym [= co] na co (1): y Aaronowi ręce námázał y lał ná głowę oleiem ſwiętym. BielKron 37v.

lać po czym (1): IOrdan to ſławna rzeká/ co w niey ludzye krzcżono/ Leiąc wodę ná głowę/ ſzupryny mocżono. Są też gdzyeś pod gorámi/ drudzy Iordanowie/ Lecż kiedy tám kogo krzcżą/ nie leią po głowie. Bo dla więtſzey pokory/ trochę vniżáią/ Co mieli lać ná głowę/ wąſy zámacżáią. RejZwierz 74.

W charakterystycznych połączeniach: lać gorzałkę (2), miody, olej(ek) (4), oliwę (2), piwo, smołę (2), wino (6), wodę (12); lać krużem (2); lać na ciało, w czaszę, w gardło (11), na głowę (7), po głowie, na kamienie (3), w kielich, do lamp, w naczynie (2), w nozdrze, w oczy, na ogien (na ogniska) (3), w potrawy (2), w rany, na rękę, w sąd, w statki (3), do sundakow, w ucho (2), w usta (6), do wychodu.

Przysłowia: bibl. Ani też leią [neque mittunt] młodego winá w ſtháre nacżynie Leop Matth 9/17; Y żaden nie leie winá nowego do ſundakow wiotchych BudNT Luc 7/37; WujNT Matth 9/17, Mar 2/22, Luc 5/37. [Ogołem 5 r.].

Bo wierz mi on goſpodarz/ nápoły ſzáleie/ Co nie gási kiedy tłe/ áż gdy gore leie. RejZwierz 110.

Zwroty:»lać sobie w gębę« (1): [Król kalekucki] nie pija też dotknąwſzy ſie wárgámi nacżynia/ ále záwieſzony ma Kubek iáko ántwos/ leie ſobie w gębę potroſze. BielKron 453v.

»lać wosk (na wodę)« = wrożyć, odgadywać coś na podstawie figur utworzonych z wosku (3): Zeznala yſch na proſzbą panyei kierſkiey lyala woſk na wodą dochodzacz thego, ktho yey bil pyenyadze vkradl LibMal 1544/83v, 1544/83v; PaprPan Gg4v.

W przen [co] (4):
Fraza: peryfr. »poki puls dech leje« = dopóki ktoś żyje, oddycha (1): Gdy chorego odbieży Doktor bez nádźieie/ On ſam w zdrowiu niewątpi poki puls dech leie. RybGęśli B.
a) Powodować, że pada deszcz (2): Głos páńſki deſzcze leie/ głos páńſki gróm ſrogi/ Y okrutné pobudza ná powietrzu trwogi KochPs 40; RybGęśli B.
b) W opisie gwiazdozbioru (1): Między tymi ſą záśię drugié gwiazdy płoné Pod Wodnikiem wilgotnym ſkąpo rozświeconé. Tych niedáleko ſtrumiéń nie práwie gwiázdźiſty/ Który z práwice leie ten to Wodnik iſty. KochPhaen 16.
Przen [kogo, co] (13):
a) Zabijać, mordować, ranić (8): Ale y choć mię iáko mokrą offiárę leią ná offierze bitey/ y ná ſłużbie wiáry wáſzey/ radem/ y ráduię ſię ze wſzemi wámi. BudNT Philipp 2/17.
Zwrot:»lać krew« [szyk zmienny] (7): RejWiz 188; Prożnoć moy miły Pánie tę kreẃ leyemy przed oblicżnoſcią twoią RejAp 8v; biedá tym ktorzy kreẃ leią bliźniego ſwego RejAp 189; RejZwierc 228, 228v; KlonWor 30 [2 r.].
b) Łatwo mówić, pleść (5): Cżęſto tákie figle leieſz/ Ze wſzyſtkiego śię wyśmieieſz. BierEz C3v; A ſercu ięzyk poſłuſzny pełnému Odbióra ſłowá/ y nowy rym dźieie/ Ledwie ták prędko piſarz piſmo leie. KochPs 66; KlonŻal D3v, E4; Thoćby mu złote Mercurius ſłowá Lał kráſomowny KlonFlis D4.

W charakterystycmych połączeniach: lać figle, pismo, słowa (2), wiersze.

a. Oblewać [kogo czym] (1): iednij go [Chrystusa] pomyiami láli OpecŻyw 122v.
b. Rozlewać (1): Iednym rázem zámrucży á drugi raz ſzepce/ A cżáſem iáko Bocian zyadſzy żábę kłekce. Leie/ wrzeſzcży/ kołáce/ á śklenice tłucże/ Bo ſtráćił od rozumu y kłotki y klucże. RejWiz 30v.
c. Upijać się; poić kogoś trunkami; potare Mącz (22): RejRozpr G3v; Bo iáko kto zdrow ma być/ vſtáwicżnie leiąc/ Albo potym bez guzu/ pijáno ſzáleiąc. RejZwierz 132v.

lać do czego (1): Także też do żołądká/ kiedy cżęſto leieſz/ Wierz mi cżęſciey zákwekaſz [!]/ niżli ſie rośmieieſz. RejZwierz 139.

lać w kogo, w co (19): KochFr 28; ále ty w brzuch iáko w bánię bezdenną leiąc/ Bogá/ duſzę/ ćiáło y ludźie obrażaſz. WerGośc 227. Cf Zwroty.

W porównaniach (2): A dźiś co młodźi pácholcy vmieią? Iedno w ſię wino/ iáko w beczkę/ leią. KochFr 28; WerGośc 227.

W charakterystycznych połączeniach: lać wino; w brzuch lać, do żolądka.

Zwroty:»lać w gardło« [w tym: komu (6), czym (3)] [szyk zmienny] (11): RejWiz 73; RejZwierz 122v, 132v; Więc y ſługam/ choćby też cżáſem drugi nie rad nieborak/ tedy mu dzbanem gwałtem będzie lał w gárdło RejZwierc 61, 59, 61, 251v; WerGośc 213, 227, 241, 243.

»lać w się« [w tym: co (2), czym (1)] [szyk zmienny] (3): Bo tákie v nich [Bachusa i towarzyszy] ćwicżenie/ Lać w ſię y nád przyrodzenie BielKom E8; Mącz 316a, 381d; RejZwierc 59v; KochFr 28; KochPieś 51.

Szereg: »tkać, lać« (1): Y ſzkodá zwáć człowiekiem/ kto bydlęcé żyie/ Tkáiąc/ leiąc w ſyę wſzytko/ póki zſtawa ſzyie KochPieś 51.
W przen (1):
Zwrot: »lać [komu co] w gardziel« (1): V páná w ręku pełna czáſzá ſtoi Przykrégo moſzczu: tym złé ludźi poi/ Leiąc im drożdże/ y iad niewidomy W gardźiél łákomy. KochPs 112.
2. Wylewać, wypuszczać z siebie [w tym: co (15)] (18): Tym gwóli wodę lały twárdé krzemienie/ A po ſuchych puſtyniách ćiekły ſtrumienie. KochPs 159; KochFr 69.

W charakterystycznym połączeniu: wodę lać (2).

Fraza: »beczka leje« (1): Każ wino nośić/ póki beczká leie KochPieś 43.
a. Płakać (13):
Zwroty: »łzy (krwawe), krwawy płacz lać« [szyk zmienny] (8 : 1): A ia zátym łzy niech leię/ Bom ſtrácił wſzytkę nádźieię KochTr 18, 14; Wſpomionę/ wnet twarz blednie/ oczy łzy leią KochFr 129; WisznTr 6; GórnTroas 32; GrabowSet E4, M2v; WitosłLut A4v; Niechay kto chce narzeka, niech krwáwe łzy leie KlonWor **2v.

perpyfr. »łzy na papir lać« = pisać smutne wiersze (1):Mnie ieſli co inſzego iuż pomoc nie może/ Niech mi tá zła pogodá wżdy ſmutney pomoże. Prze ty łzy ktore hoynie na ten pápir leię PudłDydo B2.

W przen (3): Płácżcie ſośnie rzewniwe/ miáſto łez żywicę Leyćie proſzę obfićie przez martwą źrzenicę. KlonŻal A3v.

lać na co z czego (1) KRynice gorzkich łez/ gdzieśćie zginęły/ Gdy trzeba/ byśćie rzekámi płynęły/ Z nieſzcżęſney głowy/ źrzenic vtrapionych/ Ná pierśi leiąc/ z ocżu zátopionych? GrabowSet S3.

Zwrot: »lać łzy« (1): Záłuy mnie z źiemią/ niebo/ leyćie łzy obłoki/ Płácż mnie wſzelkie ſtworzenie GrabowSet B.
b. Być przepełnionym, wylewać się, przelewać się (2):
Zwrot: »lać z brzegu« (1): Nie leie [Wisła] z brzegu namnieyſzego ſzcżętá/ Groblámi zięta. KlonFlis G3v.
W przen (1):
Zwrot: »lać z brzegu« = żyć nie stawiając sobie żadnych ograniczeń moralnych (1): Kto śrzodku pátrzy ſławą wſzędy ſłynie/ Kto z brzegow leie pewnie ſie ochynie. Napięknieyſzy kſtałt ktho miáry vżywa/ Ten záwżdy ſławny/ záwżdy weſoł bywa. RejZwierc 217v.
3. Płynąć strumieniami (o ulewnym deszczu) (8):
Fraza: »deszcz leje« [szyk 5 : 2] (7): rozgrzewáli nas wſſyſtkie/ dla dżdżu kthory ná ten cżás lał [qui imminebat] Leop Act 28/2; KochPieś 31, PudłFr 21, 50, 66; GrabowSet Q4v; Deſzcż ktemu lał gwałtowny PudłDydo A4.
Zwrot: »lać jako(by) cebrem« [szyk zmienny] (2): Ruit coelum imbribus, Idzie deſzcz yáko cebrem lał. Mącz 361c; PudłFr 50.
4. Wytapiać, przetapiać metale; conflare Mącz, Calep, Cn; liquefacere Calep [w tym: kogo (1), co (16)] (18): Conflator in Bibliis, qui conflat metalla, Który leye kruſzce. Mącz 130d; Reconflo denuo conflo, sive liquefacio – Znowulieię, znowu naprawiam. Calep 900a.

W charakterystycznym połączeniu: lać kruszce.

a. Wyrabiać różne przedmioty wlewając roztopiony metal w odpowiednie formy; fundere Calep, Cn; ducere ex aere, figurare aes Cn (16): Murm 182 [2 r.]; Tormentarius fusor, czo dzyala lyeye vel puskarz BartBydg 160b, 13; BielKron 257; Mącz 5a, 139c [2 r.]; [Poganie] Hetmánom ſwym ſłupy pozłoćiſté lali/ oſobliwé groby budowáli OrzQuin R4; RejZwierc 251v; BudBib Is 40/19; CzechEp 362; Fusores dicuntur qui ex metallo quopiam statuas, aliave opera fundunt ‒ Czi ktorzi rozpuſcziwſzy zaſię nieco leia. Calep 441a.

W charakterystycznych połączeniach: lać bałwana, działa (5), konwie, rusznice (2), słupy, (d)zwony (4); lać ze złota.

Zwrot: »lać [czyją] twarz w miedzi, [kogo] ze złota« = postawić komuś pomnik dla upamiętnienia jego świetności (1 : 1): Niechay go [Jana Kochanowskiego] ſławny Phidias ſam leie ze złotá/ Niech ryſuie Scopas, będźie robotą robotá. KlonŻal D4; Będą drudzy twym kośćiam grób zacny budowáć/ Y twarz twoię [Jana hrabiego na Tęczynie] w miedźi lać/ y w mármórze kowáć KochPam 80.
W przen (1): Także w tym ſláchetnym rzemieſle piſánia/ Nie trzebá długiey pracey w tym do rozeznánia/ Cżyiá kuźnia/ weźrzawſzy pirwey w ine ſztuki/ Obacży każdy ſnádnie bez trudney náuki/ Ktore kuſy tym kſtałtem w iedney formie lano/ Co ie ſwiátu po ten cżás ná iáśnią wydano. RejWiz A8v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (8): A gdy to/ i/ trafi śię miedzy dwięmá zwokaliſzów przerzeczonych/ ſpoślednim má być wymáwiáno/ iako wſłowách/ mdleię/ leię/ pieię MurzOrt B2, B2 [4 r.]; Mącz 139c [2 r.]; Calep 440b.

Synonimy: 3. padać; 4. szmelcować, wytapiać.

Formacje współrdzenne: dolać, lać się, nalać, nalać się, oblać, oblać się, odlać, olać się, podlać, polać, polać się, przelać, przelać się, przylać, przynalać, rozlać, rozlać się, ulać, ulać się, wlać, wlać się, wylać, wylać się, wzlać, zalać, zalać się, zlać, zlać się; dolewać, nalewać, narozlewać się, naroźlewać, oblewać, oblewać się, odlewać, podlewać, polewać, polewać się, poroźlewać się, pozalewać, przelewać, przelewać się, przylewać, przylewać się, rozlewać, rozlewać się, ulewać, ulewać się, wlewać, wlewać się, wylewać, wylewać się, wzlewać, wzlewać się, zalewać, zalewać się, zlewać, zlewać się; przeliwać.

Cf LANIE, LANY, LEJĄCY

KN