![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: POLEPSZYĆ | Następne hasło: [POLERCĄG] » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
POLEPSZYĆ SIĘ (69) vb pf
sie (52), się (17).
o oraz e jasne.
| inf | polepszyć się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | -eś, -ś się polepszył | m pers | -ście się polepsz(e)li |
| 3 | m | polepszył się | m pers | polepszyli się |
| f | polepszyła się | m an | ||
| n | polepszyło się | subst | ||
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | n | było się polepszyło |
| imperativus | ||
|---|---|---|
| sg | pl | |
| 1 | polepszmy się | |
| 2 | polepsz się, polepszy się | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych się polepszył | m pers | bysmy się polepszyli |
| 2 | m | by się polepszył, byś się polepszył | m pers | byście się polepszyli |
| 3 | m | by się polepszył | m pers | by się polepszyli |
inf polepszyć się (25). ◊ fut 2 sg polepszysz się (3). ◊ 3 sg polepszy się (6). ◊ 1 pl polepszymy się (1). ◊ 2 pl polepszycie się (1). ◊ 3 pl polepszą się (2). ◊ praet 2 sg m -eś, -ś się polepszył (2). ◊ 3 sg m polepszył się (3). f polepszyła się (1). n polepszyło się (3). ◊ [2 pl m pers -ście się polepsz(e)li.] ◊ 3 pl m pers polepszyli się (5). ◊ plusq 3 sg n było się polepszyło (1). ◊ imp 2 sg polepsz się (1) BielKom, polepszy się (1) HistRzym. ◊ 1 pl polepszmy się (1). ◊ con 1 sg m bych się polepszył (1). ◊ 2 sg m by się polepszył (1) BierEz, byś się polepszył (1) Mącz. ◊ 3 sg m by się polepszył (3). ◊ 1 pl m pers bysmy się polepszyli (1). ◊ 2 pl m pers byście się polepszyli (1). ◊ 3 pl m pers by się polepszyli (4). ◊ part praet act polepszywszy się (1).
Sł stp s.v. polepszyć, Cn s.v. polepszam, polepsza się, Linde XVII w. s.v. polepszyć.
- 1. Zmienić się na lepsze; poprawić się
(58)
- a. Pod względem moralnym (57)
- b. Stać się doskonalszym pod jakimś względem (1)
- 2. Znaleźć się w lepszej sytuacji (11)
polepszyć się z czego (2): Polepſſmy ſie ſtego cochmy niewiádomie zgrzeſſyli. March1 A3v [idem: Poliepſſymy ſię] March3 V3.
polepszyć się na co [= wskutek czego] (1): Ten [Nahum prorok] piſze o gniewie Bożym/ y o ćięſzkiey pomśćie nád miáſtem Niniwe: ktore ácż ſie było ná kazánie Ionáſſá Proroká polepſſyło/ wſſákoż potym w więtſſe grzechy wpádło. Leop QQqq5.
polepszyć się za czym [= wskutek czego] (1): gdźye onego/ ktory przećiw nąm zgrzeſſy a nyepolepſſy ſye zá dwoim nápominánim brátſkim/ koſcyołowi każe opowyedźyeć/ á zá pogániná á odrzuconego myeć KromRozm III D.
[polepszyć się po kim [= stać się lepszym od kogo]: ieſli to zle cżemu w tym Papieżá náśláduiećie: wſzák Pan Chryſtus [...] rządzi Kośćioł/ cżemu wy rządźićie: [...] Otośćie ſię nic po Papieżu nie polepſzeli: bo ieſli Papież cżyni ſię głową/ dáleko gorzey v was/ bo co Miniſter to głowa Zboru ŁaszczOkulary H2v.]
polepszyć się skąd (1): A s kąd by ſie mieli polepſſytz/ ſtąd ſobie męki wiecżnégo potępieniá zgromadzaią. OpecŻyw 59; [FlinsCunDzień E5v].
W połączeniach szeregowych (2): áni niecziſcy ludzie/ any Balwophalczy/ [...] any pyaczy/ any drapyeſczy kroleſtwa Bożego poſiędą/ yeſly ſię nieuſnaią/ nieżałuią/ ni polepſą/ niewroczą/ niezaplaczą/ nienagrodzą/ przeproſą/ komu czo powynny/ á doſſyć vczinia SeklKat L3v; BielKron 92v.
W przeciwstawieniach: »polepszyć się ... pogorszyć, w więtsze grzechy wpaść« (2): Leop QQqq5; iż powiáda ieſzcżem niewidział żadnego znich by ſie ktory polepſzył/ iedno káżdy pogorſzył. BielKron 206v; [FlinsCunDzień E5v].
»polepszyć się a (i) pokutować« (2): KrowObr 234v; bo rozum przywodźi że zgrzeſzyłliś przećiw Bogu/ tedy maſz ſie polepſzyć á pokutować HistRzym 47v. [Ponadto w połączeniu szeregowym I r.]
»upamiętać się, polepszyć« (1): Opto tibi meliorem mentem, Ządam ábyś ſie vpámiętał/ polepſzył. Mącz 214c.
»uznać się i polepszyć« (1): Wyele nayduiem w pyſmie pogańſkim y też krzeſciańſkim [...] otich ludziach/ ktorzy aczkolwiek zniſkięgo rodzaiu wyſzli y wiele złego czinili/ á wſzak ze gdi ſie vſnali y polepſili ſą miedzi dobre wpyſſani y policzeny SeklKat A2.
Iron. (2): PAnowie towárzyſze/ wierę ſkarg niemáło/ Bo śiłá rzecży po wſiach/ co ſie iuż pobráło. Wierę iuż iedźmy rządnie/ á pyeſze pogromić/ Niech tych gęśi przeſtáną/ ciągnąc w drogę gonić. Więc tu s kijem zá draby/ biega ná koniku/ Więceś ſie to polepſzył/ zły nieſláchetniku. RejZwierz 102v; Oblecżony w dębinę zá ręce zá nogi/ Cżeka ſrogiey ſpowiedźi nieborak vbogi. Więc go ćieſzą: wynidźieſz/ wynidźieſz nieboże/ Iedno ſię chćiey polepſzyć/ Bog ći dopomoże. Y wynidźieć poprawdźie: lecż ná on świat z tego KlonWor 38.
polepszyć się na czym (1): Hic quidem meliorem genium tuum non facies, Nic ſie ná tym niepolepſzyſz. Mącz 144a.
polepszyć się w czym (1): Quid ex eo consequutus es, Coś ná tym doſtał/ álbo coś ſie w tym polepſził. Mącz 385b.
Bezpodmiotowo [komu] (1): Oni gdy go ták tárgáli/ Boſkiego gniewu niedbáli: Rzekł/ by Bogiem nie gárdzili/ Iego święte mieyſcá cżćili. Ale y to prozno było/ Nic mu ſie nie polepſzyło BierEz H.
W połączeniu z określeniem nasilenia (3): Pchłá ná cżłowieká wſkocżyła/ A w rámię go vkąśiłá: Vłápiwſzy ią chćiał zábić/ Oná śię mu ięłá modlić: Proſzę day mi odpuſzcżenie: [...] Bárzo máło śię polepſzyſz/ Ieſli śię nádemną pomśćiſz. BierEz M, H; Mącz 144a.
W połączeniu z określeniem nasilenia (1): y iuż byłá wydáłá ná nie [lekarzy] wſſyſtko co miáłá/ á przedſie ſie iey nic nie polepſſyło Leop Mar 5/29.
Synonimy: 1. naprawić się, nawrocić się, poprawić się.
Cf POLEPSZENIE
SBu