[zaloguj się]
[pdf]

POŁKNĄĆ (54) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf połknąć
praet
sg
1 m połknąłem
3 m połknął
f połknęła, połkła
n połknęło, połknęło
imperativus
sg
2 połkni
3 niechaj połknie
conditionalis
sg
3 m by połknął
f by połknęła

inf połknąć (17). ◊ fut 1 sg połknę (1). ◊ 2 sg połkniesz (2). ◊ 3 sg połknie (10). ◊ praet 1 sg m połknąłem (2). ◊ 3 sg m połknął (6). f połknęła (3), [połkła]. n połknęło (1), połknęło (1) Mącz. ◊ imp 2 sg połkni (5). ◊ 3 sg niechaj połknie (1). ◊ con 3 sg m by połknął (2). f by połknęła (1). ◊ part praet act połknąwszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Połknąć, przełknąć; zjeść, wypić; degluttire PolAnt, Vulg; absorbere Vulg, Calag; coenare, exsorbere, sorbere Mącz; devorare Calag [w tym: kogo (2), co (42)] (49): Theż na barzo zbytnią biegunkę krwawą/ vcżyń oſḿ albo dzieſięć piłułek z woſku tak wielkich iako proſne ziarnka/ á na nocz połkni/ ſiłno mocznie ſtanowi. FalZioł V 86, III 33d, IV 49d, 52a, V 77, 87v; SeklKat S3v; A Wſzákoż Pan przygotował był rybę wielką kthora połknęłá Ionaſzá BibRadz Ian 2/1; BielKron 20v, 92; Mącz 168c; Albo vwierć trzy cebule/ á włoż ié w pół gárncá winá dobrégo/ léyże koniowi w gárdło/ [...] áże wſzyſtko połknie SienLek 168, 124v, 168v; RejAp CC2, 85v, 87 [2 r.], 87v; RejPos 225v; RejZwierc 109; Calag 509a; SkarŻyw 200; KochFr 37, 124; Bo mała rybká zie mnieyſzą niż ſámá/ onęż záśię druga: y ták to idżie/ áż ſum z wielką gębą/ wąſámi/ y brzuchem połknie onę nawiętſzą PowodPr 79; PaxLiz E4.
Przysłowie: A kto ſie nie muśi ſmiać/ kiedy owo kto [...] nie zgináiącz ſie nigdziey/ iákoby kiy połknął táńcuie? GórnDworz E7v.
Zwroty: »pokarm połknąć« (2): iż kiedy komu iad będzie z iaką karmią przyprawion/ á gdy then kamień będzie włożon w on pokarm/ takiego pokarmu cżłowiek połknąć niebędzie mogł, á kiedy wyjmie z pokarmu on kamień, tedy gi będzie mogł połknąć. FalZioł IV 48c.

»połknąć ślinkę« = umrzeć (1): Vważayże iać radzę/ tu każdą godzinkę/ Bo áni ſie obacżyſz/ kiedy połknieſz ſlinkę. Gdyć tu przydzye ná ſwiecie/ wſzytkiego oſtrádáć/ A tám nie wieſz po śmierći/ kto ma tobą władáć. RejZwierz 143.

»jako ślinkę, jako śliwkę, [jak jagódkę] połknąć« = bardzo łatwo (2:2): A wżdy to v nas nic/ á wżdy to v nas/ iáko ono powiedáią/ iáko ſliwkę połknąć/ nic ſobie nie poważyć ſwiętey woley á tego to porucżenia iego. RejPos 335v; iż ſkáżona náturá á łákomſtwem náſzychtowána wſzitko záſłoniwſzy pśiną ocży śćirpi ſnádnie/ á iáko ono powiedáią/ iáko naſłodſzą ſliwkę thák nadobnie połknie RejZwierc 96, 96v marg, Bbb2v; [BronApokr 72].

W przen (1): BYłem oycem niedawno/ dźiś niemam nikogo/ [...] Wſzytki mi [dzieci] ſmierć pożárłá: iedno ſmierć połknęło/ Haftkę lichą połknąwſzy KochFr 37.
Przen (13): Leop 4.Esdr 8/4; weſele człowieká pokrytego ieſt docześne. [...] To co z pracą nábył/ wroći á nie połknie/ iáko odmienne máiętnoſći z ktorych ſie áni rozweſeli. BibRadz Iob 20/18; Abowiem oni wierni zwolennicy Páńſcy/ pożywáli chlebá y Páná/ ále on nieborak pożywał tylko chlebá/ ále przećiwko Pánu: oni pożywáli y iedli wiecżny żywot/ á on nędznik pomſtę á wiecżne potępienie połknął RejPosWiecz2 96.
Szereg: »rozproszyć i zaraz połknąć« = oddychać spazmatycznie, dyszeć (1): Milcżałem záwżdy/ á nicem nieodmawiał/ byłem ćierpliwym/ iáko tá co ſie rodzienim prácuie/ będę mowił: rozproſſę/ y záraz połknę [dissipabo et absorbebo simul]. Leop Is 42/14.
a) Przetrwonić, przetracić, może: przejeść, przepić (1): náſz ſzwágraſzek przyſzły, Dom iuſz przedał y połknął: choć onemu w brzuch ſzedł, Przedsię tám wniść nie może ociec y zmieścić ſię Gdy przyiedzie CiekPotr 34.
b) Ścierpieć, wytrwać, podołać czemuś; doświadczyć czegoś (5): Odia alicuius sorbere per translationem Nieprziyaźń á niełáskę cziyę połknąć/ to yeſt nie dbáć o yego gniew/ álbo też skromnie cierpieć. Mącz 402d; Exorbere difficultatem, per translationem, Trudność wyłknąć/ albo połknąć/ to yeſt/ przetrwáć. Mącz 403a, 59a.
Zwrot: »śmierć połknąć« = umrzeć, zginąć [szyk zmienny] (2): ktory [Chrystus] ieſt ná práwicy Bożey/ połknąwſzy śmierć [deglutiens mortem]/ ábyſmy ſię sſtáli dźiedźicmi żywotá wiecznego WujNT 1.Petr 3/22; GosłCast 28; [wiem teſz iſz ktokolwiek ná woynie ſmierć połknie że ten przychodźi do ſwiátá wielkiego. FlawHist 40].
c) Dać się owładnąć, opanować przez coś (1): miáły ták wielką moc one w liſcie ſłowá/ [...] iż też y oná trzecia [białogłowa] w tęż ſieć wpádłá: [...] będąc troſzkę przyłákomſzym/ połknęłá on ogień GórnDworz M8v.
d) Podbić, zawojować, zniszczyć przez podbój [kogo] (1): [Turcy] chczą ſye pokvſzycz na zyemie v k m. Corvni polſkiey a maya podzielicz ſwoye woyſka aboviem yz chczą wſzitko Chrzesezyanſtwo polknacz abis [!] niebilo znacz nycz Chrzeſczyanſtwa LibLeg 11/56v.
e) Nie móc sobie przypomnieć (1): Iákoſz mu imię? [...] (–) Dopieruczko iákoś nie opátrznie Połknąłem imię iego. [...] Dopieruczko mi v ſámych warg było. CiekPotr 69.
f) [Uznać, zaakceptować [czym]: żeby Miniſter wolał rzec/ iż áni Piotr áni Kryſtus kośćiołem rządźi quod abſurdum eſt. ále Miniſter przeſtroną cżewką/ y toby połknąć mogł. ŚmiglŁup E.]
2. Pochłonąć, wciągnąć w głębokość; absorbere Mącz [w tym: co (2)] (4): Absorpsit penitus rupes palus, Práwie yáko ma być błoto skáły połknęło/ to yeſt vpádły/ vrwáły pogrąźiły ſie skáły w błocie. Mącz 402d.
Fraza: »aby go ziemia połknęła« (1): Boday zdraycę káżdégo zła śmierć nie minęłá/ Aby go źiemiá żywo rozſtępna połknęłá. KochPs 81.
Zwrot: »żywo połknąć« (1): KochPs 81 cf Fraza.
[Szereg: »pożreć, połknąć«: aperto ore terra odvorzywſziſze: Absorbuit pozarła, polkla. ⟨cum... et⟩ tabernaculis. y ſnamyotamy ych TomZbrudzBrul Deut 11/6.]
Przen (1): Iż co ſię zrodźi ná Polſkim vgorze/ Połknie to morze. Pan nie náſyći morzá bezednego/ Wśi nie náſycą Páná choć iednego. Ták wſzytko ginie co vżną poddáni/ Iáko wodchłáni. KlonFlis C4.
a. O rzece i jej dopływach: przyjąć do głównego nurtu (1): Ktora [Wisła] połknęłá ſtrumieni ták śiłá/ Y z rzekámi ſię wielkimi zbráćiłá. KlonFlis G3.
*** Bez wystarczającego kontekstu [co] (1): absorbere, Wſziſtko połknąć. Mącz 402d.

Synonimy: 1. wypić, zjeść; 2. pochłonąć.

Formacje współrdzenne cf ŁYKAĆ.

Cf POŁKNIENIE, POŁKNIONY

LWil