[zaloguj się]
[pdf]

POMIARA (58) sb

pomiara f (28), pomiar m (25), pomiara a. pomiar (5); pomiara ZapWar (9); pomiar Diar, LubPs, Leop (5), BibRadz (3), BudBib, KochPs, KochFr, BielRozm, Phil; pomiara : pomiar RejZwierz (1:1), RejZwierc (13:4), SarnStat (5:5). [Za postaci wątpliwe uznano przypadki: A i L pl z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki lub występują obie pewne odmianki oraz L sg bez wyznacznika rodzajowego. Wyżej wymienione formy z tekstu, gdzie występuje jedna odmianka pewna, zostały do niej zaliczone.]

o jasne; w pomiar w N i A sg a pochylone, w pozostałych przypadkach jasne; w pomiara oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N pomiara, pomiår pomiary
G pomiary, pomiaru pomiarów
D pomi(e)rze
A pomiarę, pomiår pomiary
I pomiarą, pomiar(e)m
L pomi(e)rze, pomiarze pomiarach, pomiarz(e)ch

sg N pomiara (3), pomiår (4). ◊ G pomiary (10), pomiaru (9). ◊ [D pomi(e)rze.] ◊ A pomiarę (7), pomiår (2). ◊ I pomiarą (4), pomiar(e)m (4). ◊ L pomi(e)rze (3), pomiarze (2); -(e)rze RejZwierc; -arze SarnStat; -(e)rze : -arze ZapWar (2:1). ◊ pl [N pomiary.] ◊ G pomiarów (6); -ów (2), -(o)w (4). ◊ A pomiary (2). ◊ L pomiarach (2) Murm, RejZwierc, [pomiarz(e)ch BibRadz]; -ach (1) Murm, -åch (1) RejZwierc.

Sł stp: pomiara, pomiera, Cn: pomiar w innym znaczeniu, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Mierzenie, rozmierzanie; mensura Vulg (33): Iakom ya thą czasthka okthoram przypomyerze vczynyl wspor zasadem trzy zagony dla vyyasdu zadzyerszal za prawem vyelmoszynskyem ZapWar 1525 nr 2303; Iako my othem dobrze wyemy po pomyerze nyedawno vczinyoney nyepooral iemv wsithkiey czasthky rol volmy y plwgy [!] ZapWar 1545 nr 2627, 1551 nr 2684 [3 r.], 1553 nr 2685 [3 r.]; (nagł) Ná mierniká. (–) KIedyście ſię tych pomiarów ták dobrze vczili/ Ze wiécie ilé kroć koło obróci ſię w mili: Zgádnićiéſz mi/ wiele rázów/ niż ieden raz minie. Mágdálená pod namiotem żywym duſzą kinie. KochFr 25; Phil P4; Przydáią więc dla cautele z práwá Woźnégo álbo Komorniká, álbo y Deputatá Szláchćicá: do ſpráwiedliwośći, Do Viziiéy, do pomiárów SarnStat 1276, 644, 677, 1164, 1165, 1266; [Ale półwłóczka nie dostawa do tej summy wyżej, dla czego pomiar musi być w tej wsi. LustrMaz II 122; LustrPom 81].

pomiara czego (3): SarnStat 1164, 1165, 1177; [Dla cżego Filip woyſkim będąc źle cżynił/ gdy 34 práwo około pomiáry źiemie ſtánowił CiceroKosz 133, 133].

pomiara między kim (i kim) (4): nigdy między ſobą pomiáry y porównánia częśći ich bronić ſądownie niemogą SarnStat 1164; A Tákowé kauzy o pomiáry y o porównánié imienia między bráćią y vczeſnikámi iednégo dźiedźictwá/ [...] máią bydź ſądzoné SarnStat 1165, 1165, 1177.

pomiara w czym (1): Panie Miernikv, vozny i slachto, tvcz my dossicz czyniącz vgodzie prziiaczielskiey pomiarę we wssythkim dostatecznye pvsczili ZapWar 1551 nr 2684. Cf [Zwrot].

W połączeniu szeregowym (1): ACtię y kauzy o Rozdźiał ábo pomiárę/ ábo o porównánié dóbr miedzy bráćią y vczeſtnikámi iednogóż imienia/ [...] máią bydź ſądzoné SarnStat 1177.

[Zwrot: »[w czym] pomiar uczynić« = dokonać podziału: Bo jeśliż i w tym Pan Bóg pomiar uczynił, że jednym mało albo nic, a drugim wiele dał, pewnie że to czyni dla chwały swej na obie stronie TraktKom 329.]
Wyrażenia: »pręt pomiaru« = przyrząd mierniczy; calamus mensurae Vulg (5): A mierzył przećiwko wiáthrowi od wſchodu ſlońcá prętem pomiáru: pięć ſet prętow/ w pręćie pomiáru w koło. Leop Ez 42/16, Ez 42/17, 18, 19.

[»pomiara w rowny dział«: Sżkodliwa to byłá powieść y bárzo gárdłem pachnęłá/ bo ſię śćiągáłá ku pomierze w rowny dźiał wſzech w obec máiętnośći CiceroKosz 133.]

Szeregi: »pomiara i porownanie« (3): ieſliby ſie ſtroná iedná drugiéy od pomiáry odpiſáłá/ tám iuż pomiárá y porównánié między nimi mieyſcá nie ma/ y bydź niemoże. SarnStat 1165, 1164, 1165. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rozdział i pomiara« (1): (nagł) O rozdziale y pomiárze. (–) SarnStat 1177. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen [z kim = kto jest mierzony tj. oceniany] (1): A y oni żydkowie teraz ſie pokryli/ Gdy ie lepiey karano/ ſzáfran mi nośili. Przyſzli s Pomoráńcżámi/ á drudzy s Száfránem/ Będzye pomiar v cżártá/ ſnadź y z náſzym pánem. RejZwierz 100.
a. Efekt mierzenia (5):
α. Obowiązek płatniczy, podatek (3): A ſą iuż ſłyſzę drudzy niewiem iákiey wiáry/ Coby rádzi wpráwili nas w iákieś pomiáry. [...] Potym cie tym pomiárem ták vkolęduią/ Co maſz dáć ná káżdy rok/ pewnieć oſzácuią. RejZwierc 250v-251, 251.

[pomiar dla czego: Pomiar dla obrony warowniejszej aby był zgodnie namówiony [...] i w egzekucyją nieodwłocznie przywiedziony AktaSejmikPozn 1597/200.]

β. Udział, przydział (2):
Zwrot: »pomiarem, [pomiarą] przypaść« (1): Pomyárem na mye przypádły [Funes ceciderunt mihi Vulg Ps 15/6] wdzyęcżne oſiádłośći / A yuż mi przyſzły w dzyedzictwo k mey więtſſey rádośći LubPs D3; [Leop Ps 15/6 (Linde)].
Wyrażenie: »pomiar dziedziczny« (1): Pan naſz [...] co Izákowi Przyśięgą ſwą vtwiérdźił/ co Iákobowi Miáſto ftátutu podał/ w czym ná czás wieczny Izráhelá vpewnił/ w ſłowie ſtatecżny: Obiecuiąc zá czáſem kray dźiwnie śliczny Chánáneyſki podáć im w pomiar dźiedźiczny [funiculum haereditatis Vulg Ps 104/11]. KochPs 157.
2. Wymiar, wielkość; mensura PolAnt (4): LAN POLSKI, ták rozumiém, że iest ieden pomiar co y Fráncuſkiégo. SarnStat 283.
Wyrażenie przyimkowe: »wedle pomiaru« = secundum mensuram PolAnt (3):
~ Zwrot: »rozmierzyć wedle pomiaru« [w tym: czyjego (1)] (3): Potym mię wwiodł ku branie pułnocney/ y mierzył ią wedle w przod námienionych pomiárow [et mensus est secundum mensuras istas]. BibRadz Ez 40/35, Ez 40/28, 32. ~
[Przen:
Wyrażenie przyimkowe: »bez pomiary«: Temu iest dana iednemv Iako ſinowi Bozemv Mocz na niebie i naziemi Besz pomari bes odmiani WierzNauka 35v.]
3. Miara, stosowanie odpowiednich jednostek miary; mensura Murm, PolAnt (2): Murm 194; Niepilnie IchM sprawują sądy swe, co W[K]M to sam znać raczysz, bo prze to samo wiele kauz ku sądowi WKM przychodzi. Nie pilnują ustaw, pomiarow, skąd jaki ucisk Rzeczpospolita cierpi, wszytcy to dobrze czujemy. Diar 71; [Przy ſadźie/ przy pomiárzech/ przy wagách/ y przy miárách/ nieſpráwiedliwie obchodźić ſie nie będźiećie. BibRadz Lev 19/35 (Linde)].
[Przen [czego]: A tego oboygá y zwirzchnośći poſłuſzeńſthwá y miłośći bliźniego/ ieſt pomiar ten/ kthorym Piotr ſwięty zámyka. Bogá ſie boycie. GilPos 94.]
4. [Jednostka miary: duo gomor/ dva pomyari dva koſzyky TomZbrudzBrul Ex 16/22.]
5. Przyrząd służący do mierzenia; przen; mensura Vulg (2):
Zwroty: »pomiarem rozmierzyć« (1): A pomiárem rozmierzył cżáſy [Et mensura mensuravit tempora Vulg] rozlicżył wieki ktore ſię nie zátrząſną áni wzruſzą/ áſz ſię wypełni oná miárá. BudBib 4.Esdr 4/36[37].

»jako pomiarem ugodzić« (1): Zá dobrym rozeznánim ma wſzyſtko pochodzić/ Kto chce iáko pomiárem w káżdą rzecż vgodzić. BielRozm 9.

6. Umiar, rozsądek, brak przesady (17): A ſtáray ſie o tho/ [...] ábyś vpſtrzył nadobnie vmyſł ſtátecżny twoy cnotą/ náuką pomiáru/ á nadobnym ná wſzem poſtánowieniem twoim. RejZwierc 24, 26v.

pomiara w czym (6): A ták chceſzli ſławnym/ zacnym/ á záwżdy poważnym być y Pánu Bogu ſie ſwemu podobáć/ vważayże ná wſzem w káżdey rzecży ſłuſzną pomiárę ozdobioną poććiwą roſtropnoſcią. RejZwierc 148v; rozważayże pomiárę ſwą w káżdey ſpráwie ſwey RejZwierc 149v, 15, 35v, 54, 122.

pomiara czyja [w tym: pron poss (2), G sb (1)] (2): ieſli ſobie y im [młodym ludziom] też nie rozważyſz trzeźwośći/ cżuynośći/ dziwnych ſpraw/ cznoth/ pomiáry/ y inych przypadkow onych ludzi zacnych [filozofów] tymi cnotámi ozdobionych/ wſzytko to iedno iákobyś groch miothał ná ſciánę RejZwierc 14v, 35v, 149v.

W połączeniach szeregowych (4): Abowiem to iáwnie widzimy/ niechay będzie kto ozdobion napięknieyſzą vrodą/ nawymyſlnieyſzemi kſtałty y vbiory/ niechay też będzie ozdobion y ſtátecżnoſcią/ y pomiárą/ y powagą wſpaniłą/ á ieſli prawdy nie będzye/ [...] tedy to przedſię ſmieſzny pan będzie. RejZwierc 82v [idem [WerReguła]]; przyſypuy mu [ciału swemu] obrokow co nawięcey cnoty á bogoboynośći á poććiwey pomiáry. RejZwierc 130, 14v, 112v; [WerReguła 117 (Linde)].

W przeciwstawieniu: »opilstwo, obżarstwo ... pomiara« (1): Tám záſię rządzi gniew/ á tu pokorá: thám pychá/ á tu nadobna á poććiwa vkłádność: thám opilſtwo/ obżárſtwo/ á tu we wſzem pomiárá RejZwierc 122.

Przysłowie: Wſzákoż iednák po miáry [!]/ trzebá do wſzytkiego/ Bo więc zową wſzetecżnym/ názbyt ciekáwego. RejZwierz 71v; w káżdey rzecży dobrze ieſt roſtropnego pomiáru vżywáć. RejZwierc 15, 54.
Zwrot: »z pomiary wykroczyć« (1): Bo czokolwiek s ſłuſzney pomiáry wykroczy/ tho iuż wſzytko grzech á ohydá być muśi. RejZwierc 58v.
Szereg: »pomiara i powinność« (1): Vcżże ſie ná wſzem nadobney pomiáry y powinnośći ſwoiey/ ták w życiu ſwoim iáko y w inych poſtępkoch twoich. RejZwierc 35v.
Wyrażenia przyimkowe: »z pomiarą« (2):

~ W przeciwstawieniu (1): »z pomiarą ... z wyciągnionym stanem« (1): máłoć ciáło o tym myſli [...] ieſli z málowáney álbo s proſtey Myſlimickiey ſie ſklenice nápiło/ bo mu doſyć ná tym iż ſie nápiło. Bo ácżćiby y to nic nie wádziło/ kiedyby ſie to z nadobną pomiárą á nie z wyciągnionym ſtanem wſzytko cżyniło y ſpráwowáło. RejZwierc 105v.

Zwrot: »z pomiarą używać« (1): [Ten, kto] Terázeyſzych [rzeczy] z boiáźnią Bożą á s poććiwą náwſzem pomiárą záwżdi á z weſołą myſlą vżywą/ ſumnienie przezrocżyſte vſtáwicżnie w ſobie cżuie y rozumie/ przyiáźni poććiwey á ſobie rowney vżywa. RejZwierc 138v. ~

»w pomierze« (1):

~ Zwrot: »w pomierze sprawować« (1): Ale to ieſt ćichy/ ktory w ćichośći/ w ſkromnośći/ á w nadobney pomierze wſzytki rzecży ſwe ſpráwuie/ y ludziom y Rzecżypoſpolithey ſłuży. RejZwierc 139v. ~

Synonimy: 1. mierzenie, pomierzenie, rozmierzenie; a.β. dział; 6. rozsądek, umiarkowanie.

Cf POMIAREK

MN