[zaloguj się]
[pdf]

POMIESZAĆ SIĘ (54) vb pf

sie (38), się (16).

o oraz a jasne; -é- (3) KochPieś, GórnTroas, GosłCast, -e- Mącz (2).

Fleksja
inf pomiészać się
praet
sg pl
1 m m pers -smy się pomiészali
3 m m pers pomiészali się, pomiészały się
f pomiészała się m an pomiészali się
n pomiészało się subst pomiészały się, pomiészali się
plusq
sg pl
3 m m pers byli się pomieszali
n było się pomiészało subst pomiészały się beły
conditionalis
sg pl
3 n by się pomiészało subst by się pomiészały

inf pomiészać się (5). ◊ fut 3 sg pomiészå się (5). ◊ 3 pl pomiészają się (5). ◊ praet 3 sg f pomiészała się (1). n pomiészało się (14). ◊ 1 pl m pers -smy się pomiészali (1). ◊ 3 pl m pers pomiészali się (8), pomiészały się (1) [cum N pl synowie] BielSat. m an pomiészali się (1) [cum N pl gryfowie]. subst pomiészały się (1), pomiészali się (1) RejZwierc. ◊ plusq 3 sg n było się pomiészało (1). ◊ 3 pl m pers byli się pomieszali (2). subst pomiészały się beły (1) PaprUp. ◊ con 3 sg n by się pomiészało (3). ◊ 3 pl subst by się pomiészały (1). ◊ part praet act pomiészåwszy się (3).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. pomieszać.

1. Połączyć się, zmieszać się, wymieszać się; misceri HistAl (23): Mącz 118b; A ia długo mam bić w ſtróny? Iuż v mnichów ſłyſzę dźwóny: Dźiwnoſmy ſye pomieſzáli [tj. połączyliśmy się w dziwną jedność]/ Iam nieſpał/ á ći iuż wſtáli. KochPieś 25; LatHar 150; [zwolennicy kacerstwa] Ani żywotá/ áni małżeńſtwá nienáruſzonego iuż niezáchowuią: Ale ieden drugiego zazdrośćią zábija/ ábo cudzołoſtwem fráſuie. Y iuż ſię wſzyſtko pomieſzáło/ krew/ mężoboyſtwo/ złodźieyſtwo/ y ſykoſáncya ábo obłudność/ ſkázá y niedowiárſtwo/ zámieſzánie/ y krzywoprzyśięſtwo PowodPr 42.

pomieszać się z czym (6): RejJóz Gv; wiele dziwney gádziny było/ ktorzy mieli kopythá iákoby wieprze/ ſtemi ſie pomieſzáli Gryfowie HistAl M2v; GórnTroas 30; GosłCast 30. Cf Fraza.

W charakterystycznych połączeniach: pomieszało się złe i dobre; pomieszać się dziwno.

Fraza: »jedno z drugim się pomiesza« (2): [rozmowa nie może być doskonała] ieſli ſie o białychgłowach rzecż nie wtocży/ á iedno ſie z drugim nie pomieſza. Abowiem thá pleć/ godność dworzáninową/ ozdobnieyſzą/ y więtſzą/ cżyni GórnDworz V6v; RejZwierc 6v.
Zwroty: »społu (a. wespołek), razem się pomieszać« [szyk zmienny] (3:1): Iż rozum ſpołu z duſzą rozny ieſt od ciáłá/ Iedno iże ſie tá rzecż ſpołu pomieſzáłá. Pátrzże záſię ſtárością gdy iuż ciáło mdleie/ Iuż też rozum z duſzycą pewnie oſłábyeie. RejWiz 119v; RejFig Ee4; RejZwierz 57; Nec caput est nec pes, Wſziſtko ſie weſpołek pomieſzało/ Ani początku áni końcá niemáſz. Mącz 37c.

»pomieszać się tak i owak« (1): Także one podobienſtwa wychodzą od pamięci idąc przez ſrzednie komory aż do ſmyſłu poſpolitego, á tam ſie pomieſzaią tak j owak, ktore więc ſmiſł poſpoliti ſkłada GlabGad L3v.

W przen (3): Czo też inſzy ćirpieli prze niewieſcią chytroſcz Ktora gdy ſie beż wſtydu z niecznotą pomieſza A ſnadż nie ieſt na ſwiecie ſzkodliwieyſza inſza RejJóz Gv; czy vmiéramy Ze wſzytkim zgołá/ á więcéy nie mamy Zywotá/ tylko póki duſzá w ćiele? O czym więc głupcy mówią bárzo śmiele: Iż gdy duch z párą z człowiéká wynidźie/ Pomiéſzawſzy ſie z wiátrem wniwecz idźie. GórnTroas 30; Cóż to wżdam ieſt? co wy to zowiećie miłośćią? (–) Słodkie ſie pomiéſzáło z niezmierną gorzkośćią. GosłCast 30.

W charakterystycznych połączeniach: pomiesza się chytrość z niecnotą, duch z wiatrem, słodkie z gorzkością.

a. Przez obcowanie ze sobą, współżycie stać się jedną społecznością, zintegrować się; misceri PolAnt (5): Ma Ruś/ Moſkwę/ Pruſzaki/ Mázury/ Tátáry/ Przeto rodzay záginął/ ten Litewſki ſtáry. Pomieſzáły ſie w rodzie/ tey źiemie ſynowie/ Przeto v nich rozumy/ rozmáite w głowie. BielSat G3v.

pomieszać się z kim (4): Płákał tedy lud Zydowſki gdy ſłyſzeli/ iż Bog roſkazał áby byli od ich zgromadzenia/ to ieſt od kościołá/ wyrzuceni Moábite y Ammonite/ ábowiem ſie iuż byli z nimi pomieſzáli. BielKron 97, 436v; Bo ſtowárzyſzyli ſie zcorkámi ich y dzieći ich/ y pomieſzáło ſię święte potomſtwo z poſtronnymi narody ziemie BudBib 3.Esdr 8/69 [71]; StryjKron 340.

b. O substancjach (2): Ale iuż ſkoſtuie mało Czo ſię to tam pomieſſalo. Wtym ſloyku/ day ze y kxięże Nyzły mię barziey dołęze. RejKup Lv.

pomieszać się z czym (1): ſtrawnoſć [pokarmów] bywa rozna, iż wilgotnoſć ſubtilnieyſzych potraw richley ſtrawiona, ciągnie z ſobą wilgoſć grubą á nie ſthrawną z onych pokarmow grubſzych, tamże ſie pomieſza zobre [!] ze złem, á gdi takowa wilgoſć wnidzie w cżłonki cżyni niemoci według ſwey natury GlabGad G4v.

c. O dopływie rzeki (1): Nareẃ [...] Z práwego brzegu cżarne wiery tocży/ Kieruie wiſłę gwałtem ią poſzewo/ Pędźi ná lewo. Przy ſwoim lądźie daleko ſię wieſza/ Niżli ſię z wiślną máćicą pomieſza KlonFlis F4.
2. O szyku wojskowym: Stracić ustalony porządek (8): vffy Polſkie iedny zá drugimi ſzły/ ogárnęli ie w koło Tátárowie/ pomieſzáli ſie wſzyſcy BielKron 409v, 248v [2 r.]; Kilko vphow iák trawę koſą poćiął rzędem. Drugich łatwo pogromił gdy ſię pomieſzáli/ A bez ſpráwy tám y ſam rożno vciekáli StryjKron 255, 732.
Zwroty: »pomieszać się społu« (1): WIele ſie tego przygádza w potkániu z nieprzyiaćielem iż ſie pomieſzáią spolu ludzie zruſzywſzy ſpráwę porządną/ thák iż trudno záſie ná ſwe mieyſcá máią przyść. BielSpr 6.

»pomieszać się w szyku« (1): Ruś ktora zwycięſtwo w ręku miáłá prawie/ Pomieſzáli ſię w ſzyku y zbłądzili w ſpráwie/ Chrzęſt z nowu/ brzęk od zbroie/ á ránni ſtękáią/ Drudzy Chorągwi ſwoich/ y Haſłá nieznáią. StryjKron 230.

Szereg: »pomieszać się i zbłądzić« (1): StryjKron 230 cf »pomieszać się w szyku«.
Przen (1):
Fraza: »szyki się [komu] pomieszały«: Bogu ſłuſzna chwałá ma być z tey łáſki á z miłośći/ Zeć on nas nie da drapieżyć ich [nieprzyjaciół] wielkiey okrutnośći: Duſzá náſzá iáko ptaſzek/ wywikłáłá ſię z ich śiatek/ y buia ná wolnośći. Szyki ſię im pomieſzáły ktoremi ſzli k nam ſrodze/ Iuż ſię śidłá potárgáły ArtKanc K15v.
3. Pogmatwać się, poplątać się, ulec zakłóceniu (20): Y czoż ſie wżdy iuż daliey na tym ſwiecie ma dziać Nie vſlyſzyſz by ſie wżdy było czemu roſmiać Tak ſie iuż wſzędy na nim wſzytko pomieſzało A czo kolwiek vſlyſzyſz wſzędy prawdy mało RejJóz H8v; RejKup c5; Acż o tym wáſzym błędzye ia mowić nie vmiem/ Ale s twoiey powieśći po troſze rozumiem/ Iż ſie tám nád wolą Páńſką pomieſzáło RejWiz 184, 75, 114, 146v; GórnRozm M3v; Grzegorz ſwieti powijada: Per iram sapientia perditur, ut quid quo ordine agendum sint nesciatur, Wlaſnie ſie tak belo ſtalo bo ſie wſzytkie ſprawi ich pomieſzali beli PaprUp Hv.

pomieszać się czym (4): Acż y domá tych głoſow bárzo by nam trzebá/ Kiedyby nam cżwartego iáko doſtáć z niebá. Káżdey bychmy nádobnie pioſnki doſpiewáli/ Ktore ſie koziem wrzaſkiem bárzo pomieſzáli. RejZwierc [121]. Cf pomieszać się komu czym.

pomieszać się komu czym (3): iedni iuż práwie poznali to ſwięte Boſtwo w cżłowiecżeńſtwie zyáwione/ drudzy ſie mu dopirko przypátrowáli/ á wierzyć poczynáli/ co ſie im było wſzytko pomieſzáło tą okrutną śmiercią Páná náſzego RejPos 111v. Cf Fraza.

W charakterystycznych połączeniach: sprawy się pomieszały; wszy(s)tko się pomieszało (7); pomieszać się wielkim błędem, śmiercią, zwyczajem; pomieszać się barzo, dziwno, niedziwnie; pomieszać się na świecie, na ziemi.

Frazy: »pomieszało się [komu] w głowie« (2): RejJóz B3; Yuż mi ſye ták pomyeſſáło w głowye/ iż nye wyem czego ſye dźyerżeć. KromRozm I P3.

»myśl pomiesza się; rozum pomieszać się musi; rozumy, zmysły pomieszają się [komu]« [w tym: czym (2)] (1;1;1:1): A to wſzytko ſpráwuie ono zábáwienie/ Gdy kto ſobie záplecie wolno rozmyſlenie. Iż ſie y tym y owym oná myſl pomieſza/ My tu o tym mowimy/ á tám w ſercu inſza. RejWiz 68, 30v, 42; Ale gdy dziś poyrzyſz ná wartogłowne łby ludzkie iáko ſie mieſzáią/ iáko w nich záwżdy iáko w kotle wre [...] Y dziw boży nie tylko áby co pámiętáć miał ále iż nie poſzáleią. Bo iuż thám y pámięć/ y baczenie/ y podobno y rozum dziwno ſie pomieſzáć muśi. RejZwierc 100.

Szereg: »pomieszać się i powikłać« (1): bych był [...] wſzyſtkiey iego [Miechowiusa] Kroniki nie konkordował/ á inſzych Hiſtorykow dla wybadánia prawdy Hiſtoriey nieznioſł w iedno/ tedyby ſie Hiſtoria tá Litewſka pomieſzáć/ y opacznie powikłáć wielkim błędem musiáłá StryjKron 380.
a. O tekście (3): w Słowieńſkich kśięgách po dziełach Apoſtolſkich drzewiey liſty obecne ſtoią/ też dopiro po nich Páwłowe liſty y liſt do Ebreow. Przeto ieſlibyſmy byli oſobno Apokryfá położyli/ tedyby ſię Zaczałá barzo pomieſzáły. BudNT przedm d3, przedm d3; Ale ſię tu iuſz teras porządek Hiſtoriey Litewſkiey czytelniku miły dla ſłuſznych przyczyn przerwáć muśi [...] y tym przerwánim lepſzy/ iáſnieyſzy/ dowodnieyſzy y pewnieyſzy ſię porządek ſprawy Hiſtoriy Litewſkich vgruntuie/ á bez tego wſzyſtkoby ſię pomieſzáło. StryjKron 288.
4. Współżyć płciowo [z kim] (1): [śpiewający jakoby pieśń nową przed Panem] Iżći to ſą ktorzy ſie nie pomieſzáli z niewiáſtámi [qui cum mulieribus non sunt coinquinati Apoc 14/4]. RejAp 118v.
5. Ulec zmianie (2):

W przeciwstawieniu: »pomieszać się ... w cale zostać« (1): Zyemiá niebo to ſie wſzytko inák pomieſzáć muſzą/ Látá twe [Boga] w cále zoſtáną á wiecżnie ſie nie wzruſzą [Et sicut opertorium mutabis eos, et mutabuntur; Tu autem ipse es, et anni tui non deficient. Vulg Ps 101/26] LubPs X4.

a. Pokrzyżować się (1):
Fraza: »szyki się pomieszają« (1): A oni/ iż iáwnie ná odpor Bogu cżynią/ będą ſię muśieli z ſwoim wiecżnym złym tego w dźień oſtátecżny wſtydźić: bo tám tá fárbicżká/ ktorą ſię thu przed ludźmi rumienią ſpełznie/ y ſzyki ſię pomieſzáią. CzechEp 80.

Synonimy: 3. popleść się, powikłać się.

Formacje współrdzenne cf MIESZAĆ.

JR