[zaloguj się]
[pdf]

MIESZAĆ (204) vb impf

mieszać (195), mięszać (9); mięszać GliczKsiąż (2), ArtKanc; mieszać : mięszać KrowObr (9:1), WujJud (4:1), CzechEp (7:2), ActReg (1:2).

-é- (22), -e- (6); -é- OrzQuin (5), Oczko (4), KochPs (2), KochTr, KochPieś (2), KochWr (2), ZawJeft, też SienLek (4); -é- : -e- Mącz (1:6).

Fleksja
inf miészać
indicativus
praes
sg pl
1 miészåm miészåmy
2 miészåsz miészåcie
3 miészå miészają
praet
sg pl
1 m miészåłem, -m miészåł m pers miészalismy
3 m miészåł m pers miészali
n miészało subst
fut
sg
1 m będę miészåł
2 m miészać będziesz
imperativus
sg pl
1 miészåjmy
2 miészåj
3 niechåj mieszają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy miészali
2 m byś miészåł m pers
3 m by miészåł m pers by miészåli
n by miészało subst
impersonalis
con by miészåno
participia
part praes act miészając

inf miészać (39). ◊ praes 1 sg miészåm (17). ◊ 2 sg miészåsz (2). ◊ 3 sg miészå (17). ◊ 1 pl miészåmy (4).◊ 2 pl miészåcie (4). ◊ 3 pl miészają (23). ◊ praet 1 sg m miészåłem, -m miészåł (4). ◊ 3 sg m miészåł (4). n miészało (2). ◊ 1 pl m pers miészalismy (1). ◊ 3 pl m pers miészali (6). ◊ fut 1 sg m będę miészåł (1). ◊ 2 sg m miészać będziesz (1). ◊ imp 2 sg miészåj (27). ◊ 1 pl miészåjmy (1). ◊ 3 pl niechåj mieszają (1). ◊ con 2 sg m byś miészåł (2). ◊ 3 sg m by miészåł (5). n by miészało (1).◊ 1 pl m pers bysmy miészali (1). ◊ 3 pl m pers by miészåli (5). ◊ impers con by miészåno (1). ◊ part praes act miészając (35).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI–XVIII w.

1. Przemieszczać, wprawiać w ruch (53):
a. Wprawiać w ruch kilka substancji razem, kręcąc w nich jakimś przedmiotem; cochleari a. tudicula commovere, confundere, confutare, emiscere, fucare, futare, infucare, interponere, miscere, peragitare, permiscere, promiscere, truare, tudiculare, turbare Cn (41): maſz natargać pąpia á włożyć w oley/ á poſtawić na ſłoncu á mieſzać FalZioł I 69a; zmieſzay ty prochy z oliwą y z ocztem/ á przyſtaw do ognia w nowem garnku á warz aż połowicza wywre/ mieſzay cżęſto przykriwaiąc FalZioł V 108v, I 19c, V 97 [2 r.], 100, 107 [3 r.], 108 (17); SienLek 162v, 175v, 176.

mieszać co (15): á zmieſzay on miod z omanem cżyſcie/ y przyſmaż trochę: mieſzaiącz wſzytko aby nie przygorzało FalZioł V 94v, II 20c, d, V 74v, 89, 97 (15).

mieszać czym (4): Wezmi Litargirium, [...] Cinobru/ zetrzy cżyſcie á wſyp w oliwę/ potym włoż to wſzytko na panewkę miedzianą, á ſmaż mieſzaiącz wſzytko ſzpatlem FalZioł V 112v, V 87v, 115; CzahTr K3v.

W charakterystycznych połączeniach: mieszać często, długo (7), dobrze (lepiej) (6), gęsto, z lekka, krom ognia, na ogniu, nie przestając (5), wszytko (13).

Zwrot: »mieszać społem (a. pospołu, a. wespołek)« [szyk zmienny] (6): przyłoż woſku/ Colofonie/ ſerapini/ olibanum, Mieſzay to dobrze ſpołem thak długo aż ſie vſmaży FalZioł V 112, III 39b, V 71, 74v, 108; SienLek 134v.
b. Przemieszczać wielką ilość przedmiotów tak, aby uzyskać ich przypadkowy układ; commiscere Vulg [co] (3): Leop Ez 21/21; A losy rozpisawszy w przełbicy mieszali, Ktoby naprzod miał rzucić oszczep wyostrzony.KochMon 30.
Zwrot: »stopy tak i owak mieszać« = celowo gmatwać ślady (1): [złodziej] Dybie Pawim ſpoſobem/ ná pálcách ſię wieſza: Tráći ślad/ y ſtopy ſwe ták y owák mieſza. KlonWor 2.
c. Burzyć, pienić, mącić; conturbare Vulg; perturbare Calep (6): Perturbo ‒ Mieſzam, kalno czinię. Calep 793b.

mieszać co (2): WróbŻołt 64/8; Niech żóny ſrogich pohánców/ y dźieći Doświadczą/ iákim pędem wicher leći/ Morze miéſzáiąc KochPieś 7.

W przen (3):

mieszać co (1): Gniew mieſza w żyłách krew GrabowSet N3.

mieszać czym [= co] (2): Tá mi Queſtia pożytku nie uczyniłá ná przeſzłym Seymie/ więc mi tá druga ná tym przyſzłym vczyni: będę ták długo thym odmętęm miéſzał/ áże wżdy tego kiedy vłowię węgorzá OrzQuin C2v, C2.

d. Ugniatać ręką, miesić tu celu uzyskania jednolitej masy (3): Condepso ‒ Zdzmę, mieſząm. Calep 235a.
Zwrot: »dzieże mieszać« = rozczyniać ciasto na chleb (1): Synowie zbieráią drwá/ á oycowie podpaláią ognie/á żony ich dźieże mieſzáią [mulieres subigentes conspersionem (marg) impastant pastam (‒)] ku pieczeniu pláckow BibRadz Ier 7/18.
W przen (1): Wtora ieſt/ tychże ſámych odmienne y niezgodne y nieuſtáwicżne piſmá/ ktorzy iedno ten fundáment gliniány/ iedni ſuli/ á drudzy mięſzáli/ á trzeći nim on właſny pokrywáli CzechEp 235.
2. Łączyć elementy, zestawiać razem (59): iż [podając potrawy na stół] mieſzáią raz kwáſno/ drugiraz gorzko/ więc też cżáſem y ſłodko/ áby iedno przy drugim lepſze ſie zdáło/ przeto káżdy ye z dobrym ſmákiem GórnDworz F.

mieszać co z czym (2): gdy przez miáry pił Kſiądz Iánuſz z dworzány ſwymi troynik z muſzkátellą mieſzáiąc. BielKron 419v; SzarzRyt D3.

W przen (1):
Zwrot: »[kogo] mieszać z błotem« (1): Zdradza ieden drugiego: pſuie/ niſzcży/ tłumi/ Hołduie/ mieſza z błotem/ biie/ tępi/ gromi. KlonWor 81.
a. Dodawać jedno do drugiego tak, aby powstała całość złożona z różnych składników [w tym: kogo (1), co (40)] (48): SkarJedn 346; ábyś álbo ná więtſzy ból wzgląd miał/ álbo Lékárſtwá thák miéſzał/ iákoby ſye y tey y owéy choróbie dogadzáło Oczko 38, 20v, 39v.

mieszać miedzy co (1): Krew Koniową miedzy lekarzſtwa zwierzchnie rado mieſzaią. FalZioł IV 10a.

mieszać na co (1): Loy kozi albo tuk nad inſze ieſt nalepſzy/ tak że y kozłowy/ przeto gi dobrze mieſzać na kliſteriją biegunkę cirpiączym. FalZioł IV 6a.

mieszać w co (5): A przeto też [miód] ma w ſobie mocz wiele zioł/ dla thego y na wſzelką niemocz w każde lekarzſtwo może gi mieſzać. FalZioł IV 27d, IV 20b; SienLek 173; SkarJedn 317; GostGosp 104.

mieszać z kim, z czym (26): A barzo dobrze ieſth tho ziele ſkozią ſerwatką mieſacz y trochę ſpiki/ trzi ziarna á potym pić bowiem richley vcżyni ſtolcze ſtimi rzecżami. FalZioł I 11c, II 7d, 18a, V 64v; KrowObr 122, 122v [4 r.], 123, 169v, 197v, Vu3v; BielKron 36v; Acero S plewámi álbo s ośćiámi mieſzam. Mącz 2b; SienLek 12v, 46v, 53, 66v, 85v, 88, 175; Oczko 35v; GostGosp 48, 106; W drugim zaſtępie ſtáre mieſzáli z młodymi/ By w zaiemną pomocą byli potężnymi. KmitaSpit B.

W przen (2): W kubku w kthorym ono [miasto Babilon] wam mieſſáło / odmieſſayćie iemu dwoiáko. Leop Apoc 18/6; RejAp 150.
Przen (9):
a) Żyć w ciężkim smutku (3):

mieszać co z czym (2): pićie moie mieſzałem ze łzámi. BibRadz Ps 102/10; LatHar 167.

mieszać co w co (1): A w kubek ſwoy mieſzałem płácż tu cżáſu káżdego LubPs X3v.

b) Stosować, robić coś równocześnie [co] (6):

mieszać do czego (1): rodzicowye/ nyechayby myęſſáli podcżás karánie yákye yákoby kwasne do miłosći/ kthora yeſt rzecż ſlodka. GliczKsiąż F8v.

mieszać miedzy co (1): Oycowye wyedzyeć máyą iż potrzebá áby [...] myedzy łáſkę też myęſſali nyeco kárnosći GliczKsiąż F8.

mieszać z czym (4): [Bóg] Z déſzczem ogniſté miéſza łyſkáwice KochPs 197; Láſkáwość z ſurowośćią w kazániu ſwoim mieſzáć vmiał. SkarŻyw 544; GrabowSet E, E3.

b. O tekście; pisać o różnych tematach lub stosować różne formy językowe [co] (7):

mieszać miedzy co (1): ACżkolwiek nieſłuſzna rzecż ieſt ſwięte piſmo mieſzáć miedzy ſproſne piſanie błędow Pogáńſkich BielKron 20.

mieszać w co (3): SienLek a4; y pomnię ia/ kiedy v dworu/ tákiego mowcę chwalono/ ktory w ſwą rzecż naywięczey Cżeſzcżyzny mieſzał GórnDworz F4, Yv.

mieszać z czym (2): GórnDworz V6v; A co ſie tknie ćieleſnego do niebá wſtąpienia/ o tym piſmo ná inſzych mieyſcách swiádcży: á tego z tym mieſzáć nie trzebá: ále zoſobná o káżdym z nich porządnie mowić. CzechRozm 28.

Zwroty: »mieszać jedno w drugie« (1): Abowiém zácząwſzy o głowie piſáć/ wnet záś o nógách/ o brzuchu/ krzyżách/ miéſzáiąc iedno w drugié. SienLek a4.

»mieszać pospołu« (1): Y Poetowie mowiącz o bogach/ wielekroć iednę płeć miáſto drugiey kłádą/ y mieſzáią wſzytko poſpołu. GórnDworz X8.

3. Krzyżować gatunki [co z czym czym] (1): Bydlęćiá roznego rodzáiu z drugiem złączániem ſpolnem dla płodu/ mieſzáć nie będźieſz [animal tuum non coire facies cum altera specie] BibRadz Lev 19/19.
4. Wciągać kogoś do udziału w czymś [kogo ku czemu] (1): dla thegom kv prziſſyedze ſwoyey thich Kozakow niemieſſal. yz ſą lvdzie Czarza Tvreczkiego a niemoy, y mnye ſą nyepoſlvſzny LibLeg 10/98.
5. Mylnie utożsamiać, nie odróżniać; remiscere Cn [kogo, co; w tym: sg + z czym (14), pl (7), sg i sg (3), sg (1), zaimek upowszechniający w sg (1)] (27): kthore [Pismo św.] tych trzech licżąc á nie mieſzaiąc/ nigdy trzemi Bogámi nie zowie/ Ale Iednego Bogá/ Iednego Syná Bożego/ y Iednego Duchá S. GrzegRóżn C4v; CzechEp 76, 227; LatHar 371; SarnStat 561; tym gromem burzym Sábelliany y Pátropáſſyany: ktorzy perſony w boſtwie mieſzáli. SkarKaz 485b.

mieszać z kim, z czym (14): GAlbanum ieſth guma to ieſt kliy/ [...] mieſzaią galbanum z żiwiczą/ y z bobową mąką FalZioł III 33b, IV 31d; WujJud 87v marg, 190v [2 r.], L14v, L16v; Rozne práwá ábo ſprawy/ nie máią być mieſzáne: áby ſpráwy ktora ſię śćiąga ná oſobę/ nie mieſzano [commiscendae] ztą/ ktora ſię śćiąga ná rzecż/ áni też głowne zniegłownemi. ModrzBaz 84v; CzechEp 75, 379, 410, 413; Aryuſz/ iáko piſze Epiphánius y Auguſtyn ś. mieſzał biſkupá z kápłany/ żadney w nim mocy więtſzey nie znáiąc. SkarKaz 607a, 578b.

W połączeniu szeregowym (1): wſzákże go [Chrystusa] iednák dla tego z iedynym Bogiem oycem nie mieſzamy, nie rownamy, áni go nim cżynimy. CzechEp 413.

Zwroty: »w jednę [jakąś rzecz] mieszać« (1): Eutyches Przeor mnichow Cárogrockich/ y Dyoſkorus Pátryárchá Alexándryiſki/ bluznierce niewſtydliwi: ktorzy nátury w Pánie náſzym Boſką y ludzką w iednę mieſzáli SkarŻyw 318.

»mieszać w jednę kupę« (1): Ano/ mieſzáiąc to y owo w iednę kupę/ ſam I. M. niewie ná co ſię tá mieſzániná zgodźi. CzechEp 261.

»wespoł mieszać« (1): Ludźkié y Boſkié weſpół vſtáwy miéſzaćie. ZawJeft 36.

Szeregi: »wespołek kłaść i mieszać« (4): Inſza ieſt rzetz wiedzieć/ á inſza ieſth rzetz wierzyć/ ale według wáſzey Rzymſkiey Grámmátyki/ y Loiki/ wſzyſtko tho iedno ieſt v was wiedzieć y wierzyć? A to dla tego weſpołek kłádzieſz y mieſzaſz/ ábyśćie ludziom proſtym/ otzy zaſlonili KrowObr 55.

»złączać albo mieszać« (4): A co theż niektorzy nieukowie [...] zádáią nam ábyſmy dwoiákie pożywánie złącżáli álbo mieſzáli WujJudConf 256v.

a. Likwidować różnice (2): áby [król] poſtánowił miedzy nimi [obywatelami] [...] porownánie: nie tym ſpoſobem/ áby [...] mieyſkiego ſtanu ludźiom prerogátywy ábo wolnośći ślácheckiey pozwáláć miał/ ábo wſzytkie ſtany mieſzáć [confundendo] ModrzBaz 19.
Szereg: »nie mieszać ani psować« (1): A iż Apoſtoł biſkupámi kápłany ábo presbytery zowie/ nie mieſza tym áni pſuie rożnośći y rządu SkarKaz 607b.
6. Wprowadzać zamieszanie, niepokoić, zakłócać spokój, przeszkadzać, psuć; turbare Mącz, Modrz, Cn; interbare, inturbare Modrz; concitare Vulg; conturbare, disturbare, intricare Calep; excitare motus, facere turbas a. perturbationem a. motus, inconciliare, infucare, infuscare, infutare, miscere, novis rebus studere, permiscere, perturbare, transmutare, tumere Cn (52): że muszą być miedzy nami tacy ludzie, ktorzy za takiem nierządem potyli [...]. Przeto tak wolą mieszać a odwłoczyć [uchwalenie ustaw] Diar 68; Mącz 469b; ActReg 7; Perturbatrix ‒ Ta ktora mieſzą rozterk cziny. Calep 793b, 255a, 335a, 557a; SkarKaz 663b.

mieszać kogo, co [w czym] (16): A ták gdy przyiaźń mieſzáią/ Nigdy práwey nie vznáią. BierEz O4v, F; RejWiz 127v; ModrzBaz 82, 107; SkarJedn 177; Wiek ludzki ieſt lat śiedmdźieśiąt/ Duży/ kto trwa d’ośmidźieśiąt: Tę trochę troſki miéſzáią/ A látá ſye vmykáią. KochPs 137; KochTr 11; KochWr 34 [2 r.]; ActReg 135; KlonWor ded **2v. Cf mieszać co komu; co czym.

mieszać co [ = czym] (1): Iż widziſz iż ſwiát mieſza rozmáite błędy/ A przed iego ſzaleńſtwem/ do niebá nie kędy. RejWiz 177v.

mieszać co komu (1): PAnu dźięki oddawaymy/ Iego łáſkę wſpominaymy / Który hárdym miéſza rzeczy/ A ſkromné ma ná ſwéy pieczy. KochPieś 44.

mieszać co czym (3): RejWiz 169v; y ſámá Rzecżpoſpolita nie dobrze ſię ma/ gdy káżdy nieprzeſtawáiąc ná ſwem vrzędźie/ mieſza cudze chćiwośćią gornośći ModrzBaz 68v; SkarKaz 611b.

mieszać kim, czym [ = kogo, co] (15): A thák toć ſą przypadki co ſwiatem mieſzáią/ A w rozlicżne przygody nędzniki wpráwiáią, RejWiz 130, 104v; RejZwierz 66; także rzeczámi mieſzamy/ że nákoniec z Seymu wálnego nic inego nie bywa/ iedno háńbá v poſtronnych ludźi/ á waśń domowa OrzRozm C3, O3v; miéſzáliſmy Rzecząpoſpolithą ná Seymie przeto/ y nikczemnymi queſtiámi zátrudniáliſmy Seymy/ y w niwécz ié obracáli OrzQuin B2, C2, C2v; RejPos 26, 54v, 78v; ReszPrz 44; Vbogich rádą mięſzaćie/ ſpráwę ich vniżaćie ArtKanc Q5v; WujNT Act 17/6; GrabPospR L.

W połączeniach szeregowych: (3): czego gdy ludźie rodu/ rozumu/ y ſercá wielkiego/ wyćierpieć niemogli/ tędy y owędy chwieiąc/ kołyſząc/ y mieſzáiąc Rzecząpoſpolitą/ woleli z Rzymem poſpołu zginąć/ á niżli onę krzywdę wyćierpieć. OrzRozm O3v; RejPos 26; ReszPrz 44.

Szeregi: »burzyć a mieszać« (1): nie thylko áby ſie ſam miał vſpokoić w złoſciach ſwoich ná zyemi/ ále kędy może burząc á mieſzáiąc ſwiáthem tym/ [...] poſiewa gi dziwnym kąkolem nieſpráwiedliwośći á vćiſkow iego RejPos 54v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mieszać i szeleć« (1): mieſzáć y ſzeleć/ ludzkośćią y dworſtwem zowią ReszPrz 65.

»wzruszać i mieszać« (1): á nowá piąta Pátryárchia [...] ſtárodawny rząd kośćielny wzruſzáć by y mieszáć miáłá. SkarJedn 177.

Przen (2):
Zwroty: »głowę [czym] mięszać« = zajmować niepotrzebnie myśli (1): pod ten czas, byłoby co innego czynic y walnieyszego y potrzebnieyszego, aniemey głowy tym mięszac ActReg 166.

»uszy mieszać« (1): Bo ſnadź ty drobne dzwonki/ vſzy nam mieſzáią/ A od przyſtoynych rzecży/ bárzo vnaſzáią. RejZwierz 105v.

a. Burzyć ustalony porządek [co] (4): Iednák wielka ieſt śmiáłość Budnego/ ktory porządek czterech Ewángeliy pomieſzał/ kłádąc pierwey Ewángelią Ianá S. á po niey Ewángelią Lukaſzá S. (marg) Budny piſmo S. mieſza. (‒) WujNT 396, Xxxxx3v.
Zwrot: »huffy, szyki mieszać« = acies turbare Modrz (1:1): ktemu też ma vmieć huffy wedle mieyſcá y cżáſu ſzykowáć/ [...] huffy nieprzyiaćielſkie ábo mieſzáć ábo oſkocżyć ModrzBaz 115; StryjKron 390.
b. Wprowadzać zamęt w zagadnienie, niejasno tłumaczyć [czym] (3): Rzekł młodzyeniec/ y iam też to [o planetach] nie dawno ſłyſzał/ Dziwnie tym Zoroáſtes á Tales z nim mieſzał. RejWiz 144.
W przen (2):
Zwroty: »groch z ćwikłą mieszać« (1): Chriſtus pan/ ieſt y ſłońcem ſpráwiedliwośći/ y świátłośćią prawdźiwą y ſkutecżną ludźi ná świát przychodzących. Ale nie iuż dla tego/ grochu z ćwikłą mieſzáć potrzebá. CzechEp 167.

»niebo z ziemią mieszać« (1): A iáko było odpowiedáć/ á oni ſámi tylko mowią: wrzaſkliwie y nieporządnie/ niebo z źiemią mieſzáiąc/ wołáią: á drugiego/ by też y złotymi ſłowy mowił/ ſłucháć niechcą. CzechRozm 68.

c. Zakłócać, mącić jasność umysłu; miscere, perturbare Modrz; conturbare Cn [co] (2): Bo dymy wſtępuiące do głowy/ mieſzáią wſzytko/ á cżłowieká iákoby nie ſwym á ſobą niewładnącym cżynią. ModrzBaz 52.
Szereg: »mącić i mieszać« (1): cżłowieká cżtery áffekty naprzednieyſze vnoſzą/ ktore [...] náſzy ſtárzy Polacy według Ciceroná zową zamętki/ dla tego że mącą y mieſzáią rozum ludzki KlonFlis A4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (11): Commisceo, Weſpołek mieſzam yedno s drugim mieſzam. Mącz 224a, 223d, 337c, 443a; Concorporo ‒ Złacząm, mieſząm. Calep 223b, 233a, 240a, 245b, 665a, 909b.

Synonimy: 1.c. burzyć, mącić; 2. łączyć; 6. burzyć, niepokoić.

Formacje współrdzenne: mieszać się, namieszać, namieszać się, odmieszać, pomieszać, pomieszać się, przemieszać, przemieszać się, przymieszać, przymieszać się, rozmieszać, umieszać, umieszać się, wmieszać, wmieszać się, zamieszać, zamieszać się, zmieszać, zmieszać się; przemieszawać, przymieszawać, wmieszawać, zamieszawać, zamieszawać się, zmieszawać się; pomieszować, przymieszować, przymieszować się; pomieszywać, przemieszywać, przymieszywać, przymieszywać się, wmieszywać, zamieszywać.

Cf MIESZAJĄCY, 1. MIESZANIE, MIESZANY.

MP