[zaloguj się]
[pdf]

POMIOTŁO (9) sb n

Pierwsze i drugie o jasne; końcowe o prawdopodobnie jasne (tak w -o).

Fleksja
sg pl
N pomiotło
G pomiotła
A pomiotło
I pomiotł(e)m
L pomietle pomietlech

sg N pomiotło (2). ◊ G pomiotła (1). ◊ A pomiotło (1). ◊ I pomiotł(e)m (1). ◊ [L pomietle.] ◊ pl L pomietlech (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Rodzaj miotły do wygarniania węgla i popiołu z pieca; rutabulum Mącz; scopa Cn (9): Mącz 362c; Dla miłych śioſtr ſwoich áby chleb dobrze vpiecżony miáły/ gdy iey pomiotłá niezſtáło/ ſamá ſię w gorącym piecu pomiotłem vcżyniłá SkarŻyw 194, 192; [BatillusFewerſchauffel Grzebło/ Pomiotło ArtNom H6v; Pomiotło/ Rudiculus, rutabulum, batillus. Volck Sssv].
Przen (5):
Zwrot: »za pomiotło mieć« = lekceważyć, mieć za nic (1): Owa ſie tym [opowiadaniem wymyślonych rzeczy] ták bárzo pſuie [dworzanin]/ iż go białegłowy wſzytki zá pomiotło máią GórnDworz Cc8; [ále ná to/ co nowo miéć chcemy/ otwiéramy oczy/ ćiągnąc ſie vśilnie do przyſzlégo [!]/ á ono co dawno domá zá pomiótło [!] máiąc. SenekaGórn 116].
a) Poniżenie, lekceważenie, wzgarda (4):
Zwrot: »w pomietle(ch) być, [siedzieć, zostawać]« (2): Non in postremis esse, Nie w pomietlech być/ nie miedzy podleyſzemi być poczitan. Mącz 314d, 128b; [Stądże to idźie/ iż mámki náſzé w pomietle v nas ſą/ iż dobrodźieyſtwá ich/ wiek który przeſzedł/ daleko gdźieś zoſtáwił ná zad. SenekaGórn 366 (Linde); Przeto Koniá gdy ſie náprą przeday/ Corki gdy zá mąż cnotliwy chce day. Towar to ná chowánie nie trwáły/ Rad ſie pſuie/ nie zoſtawa cáły. Koń tákowy nie rad ſie nadawa/ Dziewká podcżás w pomietlech zoſtawa. WirzbGosp C4; Bo w Rzymie choć ſą Grecy niektorzy co ſię z Rzymſkim kośćiołem ziednocżyli/ iednák przedſię poſtáremu wzgárdzeni y vćiśnieni będąc w pomietle śiedzą. BronApokr 306; SkarKaz 21a (Linde)].
[Szereg:»wzgarda i pomiotło«: Iam iáko robak á nie człowiek/ wzgárdá ludzka y pomiotło poſpolſtwá. SkarKaz 102b (Linde).]
Wyrażenie przyimkowe: »w pomietle(ch)« (4): A Pan Iákub w pomietlech tylko obermánem/ V Kmotrá y v żony/ y właſnym guzmánem. KlonWor 60; [ChwalczKron I 9].

~ W przeciwstawieniach: »w pomietle ... w cenie, [w sławie]« (1): Lotrowie tám płużą/ á cnotliwych wiążą. Chytrość tám y zdrádá w cenie: á cnotá w pomietlech. KlonWor ded **3v; [Iuż ia niech będę w pomietle/ byle Chryſtus moy był w ſławie. SkarKaz 21a (Linde)]. Cf »w pomietle(ch) być«. ~

Synonimy: grzebło, kociuga, kosior, krukwa, ożog, pogrzebacz, pogrzebaczka, popiek, przygrzebacz, przygrzebadło.

DDJ