Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POPRAWIĆ SIĘ

Następne hasło: [POPRAWINY] »

POPRAWIENIE (36) sb n

o, a oraz pierwsze e jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie), końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg
N	poprawienié
G	poprawieniå
D	poprawieniu
A	poprawieni(e)
L	poprawieniu

sg N poprawienié (9); -é (4), -(e) (5). ◊ G poprawieniå (11). ◊ D poprawieniu (9). ◊ A poprawieni(e) (3). ◊ L poprawieniu (4).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „poprawić” (35)
- 1. Zmienienie na lepsze, ulepszenie, udoskonalenie (33)
  - a. O prawie, stosunkach między ludźmi i sprawach mających znaczenie publiczne (16)
  - b. O ludziach, ludzkim życiu i postępowaniu (29)
    - α. Zlikwidowanie (1)
  - c. O zdrowiu (1)
  - d. O tekście (4)
    - α. Errata (1)
- 2. Odbudowanie, przywrócenie do dobrego stanu (1)
- 3. Powiększenie (1)
II. Rzeczownik od „poprawić się” ‘stać się lepszym’ (1)

I. Rzeczownik od „poprawić” (35):

1. Zmienienie na lepsze, ulepszenie, udoskonalenie; emendatio Mącz, Modrz, Cn; correctio Mącz, Calep, Cn; melioratio JanStat (33): Correctio, Popráwienie/ Polepſzenie. Mącz 350b, 216a; Calep 263a, 359a.

poprawienie czego (1): Haec est correctio philosophiae veteris et emendatio, Popráwienie ſtarádawney Philoſophiey á mądrośći. Mącz 350b.

a. O prawie, stosunkach między ludźmi i sprawach mających znaczenie publiczne (16): [posłowie mówili] Tu iżeśmy widzieli wykroczenie od powinności ku Rzeczypospolitej [...] oskarżaliśmy to przed WKM, co IchM bojąc się tego poprawienia wykładali przed WKM, że my religiją odmieniamy Diar 71, 71.

poprawienie czego (14): mamy w tym nadzieję, żebyśmy tym strachem zewnętrznym od nieprzyjaciela rychlej przyciśnieni byli wszyscy ku poprawieniu tego czego ku gruntownej obronie na potym potrzeba. Diar 68; APellátio/ zową odezwánie od obćiężliwego ſkazánia niſzſzego Sędźiego/ do wyſzſzego/ dla popráwienia tego/ coby od niſzſzego prze nieumieiętnoſć/ álbo nieopátrznoſć [...] było opuſzczono GroicPorz aa4v; ModrzBaz 11v; ku rozdźieleniu y popráwieniu gránic [...] máią poſłáć poſły z oboiéy ſtrony SarnStat 1114. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »poprawienie kalendarza« = reforma kalendarza papieża Grzegorza XIII (1): święty Woyćiech teraz po popráwieniu Kalendarzá rániéy bywa dźieśiąćią dni, niż piérwéy SarnStat 1278.

»poprawienie obyczajow« [szyk 3:1] (4): áby Pan Kryſtus Syn Boży/ y iego prawdá po wſzyſtkim ſwiećie ſlynęłá [...] áby było popráwienie obytzáiow dobrych y ſwiętych. KrowObr 132v, 36, 41, 137v.

»poprawienie praw« (3): A gdy ſię to iuż o popráwieniu y ſtánowieniu praw [de emendandis et condendis legibus] ſkońcży/ toż dopiro to trzebá vſtáwić/ áby nic przećiwko práwam niemogło być ważono ModrzBaz 100v, 101, 121.

»poprawienie prze« (2): popráwienié Prze [melioratio controversiae] ma bydź raz tylko ná roku záwitym SarnStat 791 [idem] 813.

Szereg: »poprawienie a dobre postanowienie« (1): [młodzieńczyk] áby to záſię wroćiwſzy ſię [z obcego kraju] do domu/ vmiał drugim powiedźieć/ ku popráwieniu á dobremu poſtánowieniu porządku [res domesticas emendandas] w oycżyznie ſwey. ModrzBaz 11v.

b. O ludziach, ludzkim życiu i postępowaniu (29): KwiatKsiąż D4; Tobie ſámego śiebie y wſzyſtkie ſpráwy moie ku popráwieniu porucżám/ lepiey tu być karánym/ niż ná przyſzłym świećie. LatHar 593.

Wyrażenie: »poprawienie żywota« (4): Okáżuie [!] Páweł ſwięty iáką miłość ma ku Koryntom/ á iáko z popráwienia żywothá ich był weſoł Leop 2.Cor 7 arg; BiałKat 376; Trudno wylicżyć Collegia, ſzkoły [...] do ktorych ták młodźi iáko y ſtárzy [...] ſię ſchodzą/ o świętych rzecżách/ o popráwieniu żywotá [...] z ſobą rozmawiáiąc. ReszHoz 132, 122.

Szereg: »poprawienie i polepszenie« (1): Ieſt tedy Pokutá prawdźiwé á vprzéymé náwrócenie [...] z pewnym vmyſłem popráwienia y polepſzenia żywota ſwoiégo. BiałKat 376.

α. Zlikwidowanie [czego] (1): DLa popráwienia ſzkárádych złośći y fałſzów [...] vſtáwiamy: [...] SarnStat 407.

c. O zdrowiu (1):

Wyrażenie: »poprawienie na zdrowiu« (1): Inclinatus morbus, Popráwienie ná zdrowiu. Mącz 57c.

d. O tekście (4): SeklKat Z3v; Codicem recognoſcendi causa legere, Dla popráwienia xięgi czitáć. Mącz 251a; Synod zlećił/ ábychmy wten przekład pilnie wezrzeli/ á coby ſię ku poprawieniu godnego być zdało/ żebychmy náznácżyli. BudBib b.

α. Errata (1): Omyły ku popráwieniu: piérwſza liczbá Liſt vkázuie/ á druga liczbá Wiérſz. SienLek Aaaa3.

2. Odbudowanie, przywrócenie do dobrego stanu [czego] (1): aby Comiſsarzow takze swych dotego zesłał y swym kosztem zdochodow innych Łabgowskich ktore bierał y dotego czasu napoprawienie tego Portu bierze. naprawić y vprzątnąć roskazał ActReg 46.

3. Powiększenie [czego] (1): żeby poddáni nowych rzecży w páńſtwie zácżynáć/ ábo nowego páná prágnąć nie mogli: co więc poſpolicie cżynią/ ábo dla popráwienia ſwych fortun/ ábo dla powyſzſzenia ſtanu GórnDworz Hh8.

II. Rzeczownik od „poprawić się” ‘stać się lepszym’ (1): Toć ſą wáſze ſlowá o ludzie zápámiętáli Duſz ſwoich/ s ktorych/ y co inſzego vkázuiećie/ iedno iżeśćie iuſz ták bárzo ſą zátwárdziali w ſercach ſwoich/ y wtych náukach Dijabelſkich/ iż teſz o popráwieniu namnieyſzey iſkierki niemyſlićie. KrowObr 236.

Synonimy: 1. naprawienie; 2. odbudowanie, odnowienie, polepszenie.

Cf POPRAWA, POPRAWIĆ, POPRAWIĆ SIĘ

DDJ