![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: POPRAWICIELKA | Następne hasło: POPRAWIĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
POPRAWIĆ (219) vb pf
o jasne; w inf a jasne; w imp 2 sg i pl a pochylone; w pozostałych formach -ra- (98+kust), -rå- (4); -ra- : -rå- BudBib (3:2), BudNT (kust:1), SkarŻyw(4:1).
| inf | poprawić |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | poprawiłem | m pers | |
| 2 | f | -ś poprawiła | m an | |
| 3 | m | poprawił | m pers | poprawili |
| f | poprawiła | m an | ||
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 2 | popråw | popråẃcie | |
| 3 | niech poprawi | ||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bym poprawił, bych poprawił | m pers | bysmy poprawili |
| 2 | m | byś poprawił | m pers | byście poprawili |
| 3 | m | by poprawił | m pers | by poprawili |
| f | by poprawiła | m an | ||
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | poprawiłby był |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | poprawiono | |||||
| con | by poprawi(o)no | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | poprawiwszy | |||||
inf poprawić (88). ◊ fut 1 sg poprawię (4). ◊ 2 sg poprawisz (8). ◊ 3 sg poprawi (12). ◊ 1 pl poprawiemy (2) RejKup, Mącz, poprawim (1) BielSjem, poprawi(e)m (1) SkarJedn. ◊ 2 pl poprawicie (1). ◊ 3 pl poprawią (2). ◊ praet 1 sg m poprawiłem (1). ◊ 2 sg f -ś poprawiła (1). ◊ 3 sg m poprawił (33). f poprawiła (2). ◊ 3 pl m pers poprawili (14). ◊ imp 2 sg popråw (2). ◊ 3 sg niech poprawi (1). ◊ 2 pl popråẃcie (4); -ẃ- (2), -(w)- (2). ◊ con 1 sg m bym poprawił (2) BibRadz, LatHar, bych poprawił (1) RejWiz. ◊ 2 sg m byś poprawił (3). ◊ 3 sg m by poprawił (9). f by poprawiła (3). ◊ 1 pl m pers bysmy poprawili (1). ◊ 2 pl m pers byście poprawili (1). ◊ 3 pl m pers by poprawili (7). ◊ [con praet 3 sg m poprawiłby był.] ◊ impers praet poprawiono (4). ◊ con by poprawi(o)no (1). ◊ part praet act poprawiwszy (10).
Sł stp notuje, Cn s.v. poprawiam komu, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Zmienić na lepsze, uczynić lepszym, doskonalszym
(126)
- a. O prawach i stosunkach między ludźmi (29)
- b. O ludziach, ludzkim życiu i postępowaniu
(34)
- W przen (5)
- α. Zlikwidować (1)
- c. O zdrowiu (3)
- d. O tekście
(47)
- α. O pismach procesowych (10)
- β. Wprowadzić poprawki erratowe (2)
- e. O przedmiotach (3)
- 2. Dokonać naprawy, przywrócić pierwotny, dobry stan
(21)
- Przen (1)
- 3. Powtórzyć czynność w celu osiągnięcia lepszego wyniku (6)
- 4. Ułożyć na miejscu we właściwy sposób (4)
- 5. Potwierdzić
(23)
- W przen (1)
- 6. Wzmocnić (29)
- 7. O zapłatach, dochodach, przywilejach: powiększyć
(10)
- Przen (1)
poprawić czego (3): Pan Bog [...] Baczyl [lege: Raczył] nam ſlaſky ſwey zyawyć Gdzie czego trzeba poprawyć. RejKup m8; AEsculapius, Syn Apollinów/ graecae Asclepiades. Który lekarskiey nauce ſwiatłośći przidał y oney popráwił Mącz 5a; Heretycy [...] ſwoich záráźliwych náuk popráwić niechcą WujJud 20.
poprawić czego (16): Diar 83 [2 r.]; BielKron 199; RejPos A2v, 164; radźcie z Biſkupy o zacnośći nauk: poprawćie oney vſtáwy ModrzBaz 132v, 20v; ActReg 18 [2 r.]; Która paritas Deputatorum, tych gdźieby ſie do drugiégo Séymu ſtanom nie podobáłá/ wolno iéy będźie popráwić. SarnStat 854, 722, 732, 868; KlonWor 18. Cf poprawić czego przez kogo; Zwrot.
poprawić czego przez kogo (1): MAią téż Státutu Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ y vchwał Séymowych do ſądów należących/ przez Deputaty ſwé popráwić. SarnStat 863.
poprawić co (2): Spisek też ostawili sobie ku przejrzeniu tej poprawy poselskiej, ktory przejrzawszy, nieco jeszcze i sami poprawiwszy posłom odesłali Diar 38; SarnStat 909.
poprawić czego a. co (2): Máiąc ták záwikłáne/ by we zgrzebiach práwo. Nie ważyć ná to cżáſu/ áby go popráwić. RejZwierz 109v; RejPos 33.
poprawić czym (4): BielKron 199; Ieſli tych błędow Synodęm Kátolickim nie popráwiem/ á kośćielna ſię nam iedność nie wroci zginęlichmy SkarJedn 141; GórnRozm L4v; SarnStat 909.
poprawić w czym (1): otośmy WM przynieśli spisek [...] nieco w nim dla lepszego upewnienia poprawiwszy Diar 38.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Dla tegom ćię zoſtáwił w Krećie/ ábyś czego ieſzcze nie doſtawa popráwił WujNT Tit 1/5.
W przeciwstawieniu: »poprawić ... skazić« (1): To prawdá iż z dopuſzcżenia Páńſkiego może Anyoł ſſtąpić ná ziemię/ á cżárt też ná wyſokośći niebieſkie/ ále przedſię żadny s thych nie może iuż popráwić áni skáźić práwá ſwégo. RejPos 164.
W połączeniu szeregowym (1): Vſtáwy Ziem przerzeczonégo Króleſtwá náſzégo/ ninieyſzym liſtem rozumieliſmy zá rzecz potrzebną odnowić/ popráwić/ w lepſzé obróćić/ niektórym téż nieco przydáć. SarnStat 909.
poprawić kogo, czego (29): MurzNT 51; RejWiz 3v, Cc3; RejZwierz 21v; BibRadz Ier 7/3, 5; BielKronCies Mmmm3; Corrigo, Nákrzepczam záś y proſtuyę. Metaph. Popráwiam/ Polepſzam/ Karzę. Corrigere mendum, Pobłądzenia popráwić. Mącz 350b; BielSat G3; RejZwierc 133, 144v, 160; oni mniſzy niebácżnie w grzech wpádli [...] ácż potym błędu ſwego żáłuiąc/ popráwili. SkarŻyw 300; BielSen 16; Siedem vcżynkow miłośiernych duchownych. Z oboygá teſtámentu Páńſkiego ták ie ſobie w kupę zbierz. Wyſtępnego popráwić: nieumieiętnego náucżyć LatHar +++v; JanNKarGórn G4v; SkarKaz 455b. Cf poprawić czego czym; kogo, czego w czym; Zwroty.
poprawić czego czym (1): cżárt w ſwych hárcoch nędzne ludzi ſtroi. A iáko nic nie może bez przeźrzenia twego/ Wielebych tym popráwił rozumu nędznego. RejWiz 165v.
poprawić kogo, czego w czym (2): LubPs aa5; pánie Boiánowſki nie żoẃ [tj. nazywaj] w.m. drobiozgiem żadney tey rzecży/ kthora páná w cżymkolwiek popráwić może. GórnDworz Ii6v.
poprawić co (1): we źwierciedle gdzie brudno á gdzie krzywo może wſzytko vpátrzyć/ á vpátrzywſzy popráwić. RejZwierc A2.
poprawić w kim (3): Dálekoby lepiey [...] ábyś też wżdi w ſobie kiedy popráwił czego RejZwierc 160, 17, 133.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Zal mi żem zgrzeſzył: chcę popráwić com złe cżynił. LatHar 207.
W przeciwstawieniu: »pobłądzić ... poprawić« (1): pierwey y koſztowniey było Pánu Bogu dom zbudowáć. Barzom w tym pobłądził: ále popráwię tego. y dał ná kośćioł SkarKaz 455b.
»mało sobie poprawić« = niewiele zyskać (1): (nagł) Pánná V. (–) [do Szymka] A máło ſobie popráwiſz/ Ze mię w nieprawdźie zoſtáwiſz. KochSob 62.
»żywota poprawić« [szyk zmienny] (9): RejPs 53; LeovPrzep B4; RejPos 116v; A gdyś przyſzedł do ſtanu wieku poććiwſzego/ W ktorymći cżás popráwić iuż żywotá ſwego. RejZwierc [207]; Przeto trzebá żywotá dworzáńſkiego dobrze popráwić/ wedle tego ſpoſobu iákoſmy wyżſzey nápiſáli ModrzBaz 37v; SkarŻyw 455; CzechEp 325; Day nam Pánie cżyſtemi być/ ſłowem twoim rácż ocżyśćić/ byſmy ſerce cżyſte mieli/ á żywotá popráwili. ArtKanc E8; LatHar 652.
poprawić w kim (1): choć drugi vſchnie/ ſkórá mu ſye ſtwárdźi/ żyły ſkurczą/ guzy ſpieką/ tego wodá śiárczána odwilży/ zágrzeie/ otworzy/ y wſzyſtkiego tego w nim popráwi. Oczko 25v.
poprawić czego (11): RejKup x3v; BibRadz *5; GrzepGeom Q4; RejPos 300; aby ći náſzy (ktorzy ieſzcże ſą żywi) Brżeſcy tłumácże/ tego ſwego przekłádv poprawili BudBib c3; Acż ſię [...] dziwuię/ że ſię podiąwſzy tego przekłádu popráwić/ tych ták ſzpetnych á práwie dziećinnych omyłek nieobacżył BudNT przedm c2; SkarŻyw 318; WujNT przedm 9; [BudArt P3v]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
poprawić co (12): Iż tám w moim Medyatorze/ obaczył nieco Sztánkár z drugimi/ coby popráwić potrzebá OrzList g; BibRadz *5v; BudBib bv; Liſt 24. kilkákroć pytáiące punktćiki opuſzcżono/ to ieſt takowe? y ráz wſzcżepiáiące opuſzcżono () co bacżny cżytelnik ſobie łácno popráwi. CzechRozm **7; WujNT przedm 3; Ieſli téż gdźie nieco ſie pochybiło, wſzák to może ieſcze popráwić SarnStat 314. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: wszytkiego (2), tego (1); zaimek względny (6), gdzieby (2)] (8): SeklKat Z3v; Mamy my Swiete Doctory Wktorych tak yeſt rozum spory Iż wſſytkego poprawili Cze go yni przebaczilj RejKup x3v; Przy cżymći ſie [...] też nie podoba/ to popráwić możeſz/ Y nápiſáć co lepiey RejWiz A9; BielKron 161; GrzepGeom Q4; BudBib c2; liſt Papieſki do Flawiáná [...] S. Leo piſał: y nim go poſłáć miał/ włożył go ná ołtarz Piotrá S. y cżterdzieśći dni poſzcżąc modlił ſię pilnie/ áby Piotr S. popráwił wnim tego co było potrzeba SkarŻyw 318; BielSjem 18; GostGosp 1.
Z przytoczeniem (1): Bezá ták pierwey przełożył: Nie zoſtáwiſz trupá mego w grobie. Potym ták popráwił: Nie zoſtáwiſz ćiáłá mego w grobie WujNT 404.
W przeciwstawieniu: »poprawić ... kazić, pogorszyć« (2): Bo gdy [głupi] czego nie rozumie/ mnima żeby ſię omylił piſarz/ y chcąc popráwić/ kázi BudNT przedm c5v; CzechRozm 199.
Iron. (1): tam [Act 24/14] pewnie było wedle Greckiego przełożono tak/ Sic deſeruio patrio Deo. To ieſt/ Ták służę oycowſkiemu Bogu/ Lecz iákiś mędrela poprawił (kust) popráwił (–) (to ieſt ſkaził) y nápiſał/ Patri et Deo meo. To ieſt. Oycu y Bogu memu. BudNT przedm b7.
poprawić czego (6): Státutem nowym to ieſt obwárowano/ że przed vczynieniem ſkazánia [...] káżda ſtroná może ſwey Prze álbo rzeczy poprawić SarnStat 791, 791, 812, 813, 1163, 1281.
poprawić co czym (2): dla nieſluſznośći álbo niedoſtátku pozwu powodowa ſtroná ſkarána winą zwyczáyną może popráwić y począć ſwą rzecz znowu lepſzym pozwem SarnStat 752, 824.
poprawić co (1): Omyłki ſzkodliwſze ták popráwiſz. WujNT Dddddd2.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Cżego nie ſpráwiłá Náturá/ tego chłopia ręká popráwiła. KlonWor 21.
poprawić czym (2): Lud Moſkiewſki ná kupiectwo ieſt zdrádliwy [...] Bobru [tj. skóry z bobra] każdego popráwi ſkorupámi zwirzchnimi Włoſkich orzechow BielKron 430; ModrzBaz 34v.
poprawić czego (10): wiele kościołow y murow w Rzymie ten Papież [Leo] popráwił y zbudował BielKron 171, 88; RejZwierc 110v, 247v; PaprPan Ee; Młynarz ma to wſzyſtko opátrowáć [...] y około dáchow áby nigdźiey nie ćiekły: ták też káżdey rzecży popráwić/ co ná ćieśle należy GostGosp 60, 52, 64; moſt nowy zbudowáć/ álbo ſtárégo popráwić gdy tego potrzebá SarnStat 1072, 471.
poprawić co (4): LibLeg 11/184; Munire ripas, Brzegi opatrzić, popráwić Mącz 237a; SarnStat 471, 963.
poprawić czego a. co (3): BibRadz Neh 2/5; Turcy moſt vcżynili ale ſłáby/ popráwili go náſzy trochę BielKron 309v, 379v.
W przeciwstawieniu: »popsuć się ... poprawić« (1): Gdy ſie ſtáre poſzyćie popſuie/ á nie godźi ſie go popráwić/ tedy odárwſzy ſnopki rządnie rozwięzáć/ y ná gromádźie mieć GostGosp 52.
»z nowu uczynić i poprawić« (1): tenże gwałtownik będźie powinien [...] oné gránicé rozmiotáné z nowu vczynić y popráwić. SarnStat 471.
poprawić czego (1): A on ná drugim kazániu dobrze tego poprawił/ y pokazał/ że ſię śmierći [...] niebał. SkarŻyw 462.
poprawić komu (1): Tákić był cżyſty obycżay/ iż gdy dzyecyę przyſzło do oycá ſkárżyć ná onego/ ktory go dla wyſtępku yákyego ſkarał/ zás mu yeſſcże ocyec przydał y popráwił. GliczKsiąż E7.
poprawić czym (1): dal mv myeczem raną przeſz twarzs y przeſz glową, pothem ſzyekierka poprawyll LibMal 1543/77.
poprawić czego (14): LibMal 1554/190v; RejKup p5; KrowObr 27v; Przetoż ćię wiernie przeſtrzegámy ábyś [...] zá tymi ſzedł/ ktorzy [...] záwżdy ſię z ſtolicą Piotrá S. y z ſwym nawyżſzym Páſterzem iednocżyli: á teraz [...] ná óſmym Zborze tego popráwili. SkarJedn 351, 112. Cf poprawić czego komu; Zwroty.
poprawić czego komu (1): A ktemu ſie przytráfił Philozoph Anáxágorás/ co tego onemu młodzyeńcowi ieſzcże ſzyrzey popráwił. RejWiz A6.
poprawić czym (14): RejZwierc 11; SkarJedn 112; [A ten przerzeczony Piotr zapisem tego poprawił, co go darował Marcin Szewcowicz KsięgaSądIwk 1582 nr 5]. Cf Zwroty.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: iż (1), zaimek względny (1), jako [= że] (1)] (3): GroicPorz dd2v; A chcemyli tego ieſzcże ſobie y piſmy popráwić/ iż Syn był záwżdy y ieſth práwy Bog/ ſłuchaymy Ianá ſwiętego co nam o tym powieda ták piſząc [...] RejZwierc 11v; PaprPan K2.
»palcy poprawić« = potwierdzić przysięgą (2): Ktory wſtąpi ná vrząd/ by pálcy popráwił/ Slucháć nas przełozonych BielSat L4v [idem] BielSjem 28.
»przysięgą poprawić« [w tym: czego (6)] [szyk zmienny] (7): y Poſeł powieſći ſwey powinien przyſięgą popráwić/ będźieli powod po nim thego żądał GroicPorz q3v, ee2, dd2v; Gwilelm [...] tego wſzitkiego przyſięgą ná Boże ciáło popráwił. BielKron 192v; á ći [mężowie dobrej sławy] weſpółek z onym który liſt podeyźrzány wnośi/ przyśięgą/ iż ón liſt nie ieſt fałſzywy/ ále ſłuſznie z kśiąg ſądowych wyſzedł/ popráwić będą powinni. SarnStat 767; tego ſtroná przyśięgą ćieleſną dowiodłá y popráwiłá SarnStat 1159, 1280; [stawili świadka tego, który tam naprawował i wziął od nich za ten rok złotych czternaście, i oni tego byli gotowi przysięgą poprawić ku temu świadkowi. LustrDróg 60].
»ręką [= czynem] poprawić« (1): Nie dármo Lichtáńſkiemi ták ich z dawná zową/ Bo wnet ręką popráwią co podáią mową. PaprPan K2.
»skutkiem [= czynem] [czego] poprawić« (2): Ano kto chce rzecz vtwierdzić Trzeba iey ſkutkiem popráwić. RejRozpr B4; RejPos 324v.
poprawić czym (3): WierKróc A3; Buyną myślą zacnośći ſwey/ nie popráwićie. GrabowSet D4.
W przeciwstawieniu: »uszczyrbić ... poprawić« (1): Aby ſławy przodkow ſwych nic nie vſzcżyrbili [młodzi]/ Owſzeki iey popráwić ieſt thák gotow káżdy PaprPan D3.
poprawić komu (6): Mącz 511a; Powiedział Krol: Iż záchowáć ie w łáſcze w ſpráwiedliwośći/ á w wolnoſciach ich/ y ieſzcże im ich więcey popráwić/ tedy to bárzo mocne miáſto będzie. RejZwierc 45v, 45v; Od Grobléy ná wyſokość łokći ſześć [...] możeſz beśpiecznie dáć od ſztuki po 12 złotych [...] kiedyby było w mokrádli/ tedy robotnikowi popráwić muśi. Strum E17v; Nie zechcę nádáremno/ wáſzey wierney pracey/ Iuż wam pewnię popráwię/ z chęcią lepſzey płacey. PaxLiz E2v.
poprawić czym (2): bo tákowi ſredni/ pracą/ pilnoſcią/ ſtárániem/ popráwić ſwego/ bárzo mogą GórnDworz D2v; KochPieś 37.
poprawić ile razy (1): Lucris quadruplicavit rem meam. Imienia mego we czwór naſób popráwił. Mącz 335c.
Synonimy: 1. polepszyć, e. podnieść, 2. odbudować, odnowić, przywrocić; 3. powtorzyć, przydać; 5. potwierdzić.
Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.
DDJ