Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POPRZECZNY

Następne hasło: 2. POPRZEĆ »

1. POPRZEĆ (14) vb pf

o jasne; -é- (4) Strum, JanNKar, SarnStat, GosłCast, -e- (1) Mącz.

Fleksja

inf	poprzéć

praet
	sg		pl
3	m	poparł	m pers
3	f		m an	poparli

inf poprzéć (8). ◊ fut 3 sg poprze (2). ◊ 3 pl poprą (3). ◊ praet [3 sg m poparł.] ◊ 3 pl m an poparli (1) [cum N pl: psi].

Sł stp notuje, Cn s.v. popieram kogo, Linde także XVII w.

Znaczenia

1. Zmusić do ucieczki lub cofania się wskutek ataku (9)
- Przen (4)
  - a) Obalić błędne poglądy (3)
- a. Natrzeć na coś dużą masą (o wodzie) (1)
2. Pomóc komuś w działaniu, wesprzeć (2)
3. Uzasadnić, potwierdzić (2)
4. Wzmocnić (1)

1. Zmusić do ucieczki lub cofania się wskutek ataku; impugnare Mącz; agere (a. (a)vertere) in fugam aliquem, fugare Cn [w tym: kogo (6), czego (żywotne) (1), czego (2)] (9): IEleń ſie pyſznie chłubił/ vſzymá y rogi/ Iedno ſie tym fráſował/ iż miał cienkie nogi. A gdy go psi popárli/ teraz chwalił nogi RejZwierz 119; KochSat A4; Terga hostium impugnare, Od zadku nieprziyacieli poprzeć. Mącz 330b; [[Szkanderbeg] pobiwſzy ná pierwſzym potkániu co namężnieyſze [Turki]/ łácno drugich popárł/ że muśieli pierzcháć BarlBaz 363 (Linde)].

Zwrot: »do kąta poprzeć« (1): (nagł) Láſzcż Stároſtá Chełmſki. (–) [...] Niech náſzego podpoią á w tym ſmiele dotrą/ Prętko ći to łáſzcżowie [!] do kątá ich poprą PaprPan R4v.

Przen (4): Otóż trzebá zwyćiężyć/ trzebá poprzéć mężnie/ Y wygnáć té áffekty/ ták bowiém potężnie Dwoie zwyćięztwo weźmieſz GosłCast 34.

a) Obalić błędne poglądy (3): Bowiem rozum to ieſt wodz prawdziwy káżdego/ Ten ſnádnie może poprzeć mnimánia błędnego. RejWiz 112v; A iż to mowiąc X.K gruntu przedśię nie ma: co y zſtąd znáć/ iż gdy go z iedney ſtrony co poprze: wnet ſię ná drugą obroći CzechEp 110.

poprzeć czym (1): Ale X.K. [...]/ iákoby ſłowem Bożym/ przećiwko nam poſtępowáć miał/ zárázem/ go odbiega/ á miáſto niego/ [...] vſtaw ludzkich vżywa/ á kiedy go naypotężniey ſłowem Bożym/ y piſmy niektorych Doktorow poprą/ tedy mu nielza/ iedno do kośćiołá Rzymſkiego/ [...] vchronić ſie może. NiemObr 19.

a. Natrzeć na coś dużą masą (o wodzie) (1): Ale tám kędy woda ſpádnie/ tám Palów potrzebá/ ábowiém kiedyby wodá chćiáłá poprzéć vpuſtu/ tedy óny pale tylné zátrzymáią. Strum M4.

2. Pomóc komuś w działaniu, wesprzeć [czego] (2): Przeto Inſtigator náſz powinien będźie wſzyſtkié/ á oſobliwie dźiedźice/ y dźierżawce [...]/ y Célniki Dybowſkié pro cognitione iurium ná Séym przyſzły ſpozywáć: czego ieſliby nie vczynił/ káżdému ktoby chćiał/ wolno bydź ma tego poprzéć. SarnStat 404.

poprzeć czym (1): A ieſli gdźie czym komu poprzéć czego [pożytecznego ojczyźnie] nie ſtáie, aby ći którzy czym máią, popiéráli JanNKar D2v.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: Pp. poslowie opatrzyć i tego poprzeć mają, jakoby to barzo spospolitowane i zagęszczone kupowania i rozmaite zdobywania przez duchowne dóbr ziemskich i ślacheckich ku szkodzie R.P. i ku nawątleniu jej obrony nie były przyczyną i okazyją. AktaSejmikPozn 1600/223.]

3. Uzasadnić, potwierdzić [czym] (2):

poprzeć co (1): Y pothym gdy przyiedzye ná dwor cżłowiek tákowy [o dobrej sławie]/ rowną rzecżą/ málucżkim poſtępkiem/ ono mnimánie dobre o ſobie/ ktore iuż było ludzie ku przychylnośći ſpoſobiło/ zádzierży/ y daley ie poprze. GórnDworz M6v.

poprzeć czego (po przeczeniu) (1): Nie dla tego mowię ábym háńbił y potępiał ſiedm Sákrámetow [!]/ to tylko powiádam że ich żaden piſmem poprzeć nie może. ReszPrz 56.

4. Wzmocnić [czego czym] (1): Lecz Pan Woiewoda iz niema czym sił poprzeć zemdlonych zgospody od trzech niedziel niewychodzi. ActReg 155.

Synonimy: 1. nacisnąć, napaść, 2. pomoc, wspomoc; 3. potwierdzić.

Formacje współrdzenne cf 1. PRZEĆ.

Cf POPARCIE