[zaloguj się]
[pdf]

PORADA (139) sb f

o oraz drugie a jasne; -rad- (117), -råd- (5); -råd- SkarJedn; -rad- : -råd- BielKron (32:2), Mącz (5:1), StryjKron (14:1).

Fleksja
sg pl
N porada
G porady poråd
D poradzie
A poradę porady
I poradą
L poradzie poradåch

sg N porada (1). ◊ G porady (70). ◊ D poradzie (3). ◊ A poradę (21). ◊ I poradą (34). ◊ L poradzie (3). ◊ pl G poråd (2). ◊ A porady (4). ◊ L poradåch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Rada, udzielenie wskazówek; consilium Modrz, Cn; consultatio Cn (115): BielKom G5; GroicPorz e2v; S ktorych [książek] zaprawdę ná wſzelki cżás służące zdrowe á pożytecżne Oicżyznie porady przepowiadał. KwiatKsiąż G3v; Mącz 63d, 94b; á látho czterdźieſne y dźiewiąte/ [...] czyni człowieka doſkonáłego wieku: [...] y dla tegoż też ludźie tákowego wieku/ ná porádę máią być y bywáią obieráni. LeovPrzep Iv, A3, B4v; GórnDworz R8v; A wſzákże celnieyſze y właſnieyſze Duchá S. ſkutki Prorok wylicża: Iáko/ Duchá mądrośći y rozumu/ Duchá porády y mocy [Vulg Is 11/2] KuczbKat 70 [idem] BiałKat 201; BudBib Prov 20/18; [o Janie i Mikołaju Wilczkach] WIerz mi tu nie połáieſz zá to ręcżę tobie/ Bo do cżego potrzebá maſz gotowe ſobie/ Do porády do dworſtwá tákże y do boiu PaprPan I2v; ModrzBaz 26; [cnoty św. Ruperta:] miał wężową mądrość: w porádzie oſtrożni [!]/ wſądzie ſpráwiedliwi [!]/ w modlitwie vſtáwicżny/ y Duchá świętego pełny SkarŻyw 230; StryjKron A6, 265; o których [hetmanach] iednák wielka rzecz ták rozumieć/ że ſą tácy/ którzy y porádą was rządźić/ y dźielnośćią brónić/ y ſtátecznośćią zachowáć w cále mogą. OrzJan 66, 101; Dźiękuięć zá porádę/ mam to w dobréy pieczy WyprPl B2v; LatHar 327; CiekPotr 86; [ktoremu [Prokopowi] Káſtellan oćyeć [!] dźyewki vmárłey rzekł/ o ſinu Prokopie wezmi poſilenie á odrzuć tę żałoſć y ſmutek wſzitciſmy ſmiertelni/ ieſli będźyeſz żądał ſioſtri iey oblubienice nátychmiaſt to vproſiſz/ on ták poſzyłony gdy dáł porádźye przyzwolenia [tj. przyjął radę]. Z bożego przepuſzcżeniá záráżon ieſt wrzodem nieuzdrowliwym JanKoszŻyw E6; Quaeſo quid iſt huc conſilij est. Proſſę co to zá porádá. TerentMatKęt Q3, B3v, Q4].

porada komu (2): Bo áczkolwiek W.P.M. z ſtróny lat ſwych od Woien wolen ieſt/ wſzákże od porády inym młodſzym/ którzy W.M. téż náśládowáć chcą: nieieſt W.P.M. wolen SienLekAndr a2v. Cf »ku poradzie być«.

porada o czym (1): [w Statucie nowej edycji] o káżdéy rzeczy może wnet káżdy porádę/ tytuł/ ſtátut/ y wiérſz náwet ználéść ſobie SarnStat *4.

porada w czym (2): Liſtownych Dowodow od Princypałá mego mnie podánych/ y porády y rozmow w ſpráwie mnie zwierzoney/ żadnemu nieobiáwię GroicPorz e3v; WujJud 118.

porada czyja [w tym: G sb i pron (55), ai poss (9), pron poss (4)] (68): BierEz Q4v; Rád cie ſłyſzę mężu vrodliwy/ Iedno nie badź [!] w przykłádzie szkodliwy Y chcę przeſtać ná twoiey porádzye Ieſli námá nie poydzye ku wádzye. BielKom E6v; BielKron 200, [3322]v; BiałKat 378v; poſli Syná ſwego Włodimirzá z woyskiem przećiw Iaropołkowi/ ktorego ią vprzedziwſzy/ bez ſtaczánia bitwy zwalczę/ á moią chytrą porádą oſzukam StryjKron 190, 437; NIgdy to nie będźie dopuſczono/ áby Król ſwych Pánów Rádnych porady miał zániedbawáć SarnStat 38; A przetóż o ſzkody y rány ad forum competens zoſtáwia ſobie forum. Trzebá y tu Iuriſtów do tego porády. SarnStat 530, 38; [Huius conſilio fretus ſum. W tego porádzie nádzieią mam. TerentMatKęt Bv]. Cf »porady (u)słuchać«, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (3): GliczKsiąż N5v; BielKron 200; dla tych/ ktorzy ſumnienie máiąc związáne grzechem/ [...] niemogą ſobie rádźić ſámi/ [...] tákowym wſzyſtkim potrzebá ieſt oſobliwey z páſterzem rozmowy y ſpowiedźi/ áby iemu wſzyſtko ſumnienie ſwoie otworzył/ á lekárſtwá/ porády y poćiechy z ſłowá Bożego gruntownie doſtąpić mogł. WujJudConf 84.

W charakterystycznych połączeniach: porada chytra (2), dobra (2), godna, mądra, niepospolita, obłudna, pożyteczna, uczciwa, zdrowa (3); porady dostąpić, zaniedbywać; do porady gotowy; od porady wolen; podać ku poradzie; poradę chwalić, objawić, przepowiadać, uznać; za poradę dziękować; obierany na poradę; poradą dostać, dostąpić, oszukać, być ratowany, rządzić (rządzony) (2), uprzedzać, zginąć; na poradzie przestać; w poradzie mieć nadzieję.

[Przysłowie bibl.:Mądrość/ mowi piſmo/ w porádźie mieſzka. SkarKaz 137 (Linde błędnie 37).]
Zwroty: »poradę brać, wziąć [od kogo]« (1:1): w rzecżach thrudnych od ſędziow poradę bierz FalZioł V 52; SkarŻyw 290.

»[komu] ku poradzie być« (1): A iáko ieſt ſromieźliwy/ Y muśić być ſpráwiedliwy. A przetoż ſie z nim poznaymy/ Y przy nim záwżdy mieſzkaymy. Abowiem w kożdey przygodzie/ Może nam być ku porádzie. BierEz P3.

»prosić o poradę« (1): do wmMMPana to d onoſzę [!] prosząc wm MMPana o pomoc y oporadę azebys wm MMP. swiadkiem raczyłbydz niewinnosci moiey ActReg 14.

»przyść o poradę, na poradę« (1:1): FAktion krol Lenezum miáſtá Troiáńſkiego/ Mogłby przyść ná porádę tu do Trzebińſkiego PaprPan Ev, S3.

»porady szukać« (2): GroicPorz C2v; Tego cżáſu Kſiążę Kliwenſkie álbo Geldryey przyiecháło do Ceſárza proſząc/ áby mu wroćił niektore miáſtá pobráne/ ále niemogł nie otrzymáć/ vćiekł ſie do krolá Fráncuſkiego porády ſzukáiąc BielKron 218.

»[do kogo] o poradę się uciekać« (1): A iednák ſie dźiwowáć niepotrzeba/ że náſzy Prełaći ták Rzymſkiemu Kośćiołowi deferuią: gdyż y wy [= konfesyjoniści] bez Genewſkiego álbo Witęberſkiego być niemożećie/ y do nich ſie w niezgodách wáſzych o porádę y o rozſądek vćiekaćie WujJud 118.

»porady (u)słuchać« [w tym: czyjej (1)] [szyk zmienny] (2): ForCnR E2v; Vſłucháli [wyznawcy Baala] porády [Helijasza]/ y bárziey wołáli/ Nożmi y też brzytwámi/ do krwie ſie rzezáli. HistHel Cv.

»(z)naleźć poradę« [szyk zmienny] (3): ANáchárſis ácż rodem był s pogáńſkich kráiow/ Ale cnoty był pełen y cnych obycżáiow/ [...] Wierzę że náſz duchnicżek wyſzedł z iego ſzkoły/ Bo naydzyeſz w iego głowie porádę vcżćiwą PaprPan G2, X2; SarnStat *4.

Szeregi: »porada i lekarstwo« (1): iednemu ſię towárzyſzowi zwierzył [św. Hugon] ćięſzkośći oney ſwoiey: ktory mu rádził/ widząc iego wielką troſkę/ áby ſię ſtym Papieżowi Grzegorzowi na ten cżás Siodmemu otworzył: y od niego iáko od Chryſtuſowego namieſtniká/ porádę y lekárſtwo wziął. SkarŻyw 290.

»porada i napominanie« (1): gdy ſye Kápłanowi ſpowiádamy/ nie tylko tám porádą iego y pobożnym nápominániem bywamy rátowáni: ále też z rozgrzéſzenia/ [...] iego prośbą y modlitwą v Páná Bogá bywamy przyiemni y zálcéni. BiałKat 378v.

»pomoc, (i) porada« [szyk 2:1] (3): Bo możeć cżłowiek poważny śiłá dobrego y bez trudnośći y ſobie y ludziom cżynić Iednym porádą/ drugim też pomocámi iákiemi RejZwierc 164v; ActReg 14. Cf »z pomocą i poradą«.

»porada i przykład« (1): Záczymby y nieſmiertelność duſze práwie zágásłá/ ieſlibyſmy áni przeſzłych rzecży wpámięći rozmyſláli/ áni przyſzłych zdrową porádą/ y od ſtárſzych wziętym przykłádem vprzedzáli. StryjKron A.

»porada i rozsądek« (1): WujJud 118 cf »o poradę się uciekać«.

Wyrażenia przyimkowe: »bez, krom porady« (2:1):

~ bez porady czyjej (2): Litewſcy Pánowie przećiw vgodzie/ y ſpolnym zapiſom wyſtąpili/ ponieważ bez porády Koronnych Stanow Polſkich Wielkiego Xiędzá wybráli StryjKron 667. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »bez Pańskiej [= boskiej] porady« (1): Nie bez Páńſkiey porády wáſzá wola byłá/ Wiárá Rzymſkiey ſtolice was dwoie złącżyłá. SapEpit B4v.
Szereg: »krom rozmysłu i porady« (1): Nihil non ex composito fecimus, Niceſmy nie czinili króm rozmysłu y porády. Mącz 310b. ~

»wedle (a. według) porady [czyjej]« (2): EWilmerodach ſyn Nábchodnozorow [!]/ ktory krolował po oycu/ ważył krolá Zydowſkiego Iekoniaſzá/ [...] bowiem ſie był dobrowolnie poddał/ według porády Ieremiaſzá Proroká BielKron 91v; SarnStat 134.

»z porady« [w tym: czyjej (33)] (34): LibMal 1546/122; KrowObr 156v; A gdy ſie bárzo wiele ſwiętokraydzthwá ſthawáło w kośćiele przez Liſymáchuſá/ z porády Menelauſowey/ y gdy ſie to rozſlawiło/ zebrał ſie przećiwko Liſymáchowi poſpolity gmin Leop 2.Mach 4/39; s porády żony ſwey chwałę báłwánom cżynił BielKron [852]v; z iego [papieża Klimunta czwartego] roſkazánia álbo porády ścięto Ceſárſkiego ſyná Konrádowego BielKron 184; Krol tedy Fránculki ſtey przycżyny y z innych/ y ſnadź z porády Pápieſkiey/ vmyſlił z woyſkiem wielkim ćiągnąc [!] do Inſubryey BielKron 215, 71, [842]v, 109, 109v, 194 (20); Bo s porády ſwych pánow/ walcżył przećiw niemu HistHel D; SkarJedn 268; zporády towárzyſzow świętego Bonifacyuſzá/ modlitwę zá nie cżynili áby kſobie przyſzli/ á w Chryſtuſa vwierzyli. SkarŻyw 576; StryjKron 562; Inſtigator z porády Márſzałká, Kánclérzá, y Podſkárbiégo poczynáć ma. SarnStat 143.

~ W połączeniu szeregowym (1): Doſyć vcżynienie tedy zowiemy: [...] kiedy my też z náſzey ſtrony z porády álbo z roſkazánia Kápłáńſkiego/ álbo z ſwey dobrey woli/ vbłagamy gniew Boży przez Modlitwy/ Poſty/ Iáłmużny WujJud 92v.

Wyrażenia: »z porady bożej« (2): blużnierce [!] imienia Bożego/ ktory zgniewu ſwarząc ſię z drugim przećiw Pánu Bogu mowił/ vkámionowáć: y tego ktory wdzień święty drwá zbieráć śmiał/ tákąſz śmierćią ſkáráć zporády Bożey roſkazał. SkarŻyw 483, 501.

»z jeden drugiego porady« (1):[w miastach] Práwá záchowánie pilnieyſze/ z ieden drugiego porády. BielKron 334v.

Szeregi: »z namowy i porady« (1):WWłádziſlaw [!] Monárchá trzeći/ po śmierći Boleſłáwá ná oycowſki ſtolec wybran w Krákowie na ſeymie poſpolitym/ ktory z namowy y porády ſwey żony Kriſtyny Rzecż poſpolithą źle dzierżał. BielKron 354.

»z nawodu a porady« (1): Acżkolwiek Grekowie nierowno mnieyſzy pocżet mieli ludzi przećiw im [Persom]/ wſzákże z nawodu á porády Themiſtokleſá krolá ich/ vmienili bronić ſie im BielKron 117.

»z porady a rozmowy« (1): Wroćił ſię do Romuáldá Hrábiá on/ y z porády á rozmowy iego/ ſzedł y wſzytko co miał rozdał SkarŻyw 572.

»z porady i wolej« (1): Y ták vcżynił Moyżeſz: poſtáwił po ſobie tego potomká/ zdáiąc mu poſłuſzeńſtwo ludu wſzytkiego/ á żeby teſz on ſam kápłanowi poſłuſzen był. cżyniąc ták iáko go z porády y woley Bożey naucży. SkarŻyw 501. ~

»na poradę [czyją]« (1): Także Siachmet gdy do Litwy po wyprawę ſłużebnych przijechał, tedy na poradę Carza Przekopſkiego zaſię był poiman y poſlan na Kowno MiechGlab 32.

»przez poradę [czyją]« (2): Krol Polſki Krzywoſz wtárgnął do Cżech z Kſiążęćiem Cżeſkim Sobieſłáwem/ y nábrał wiele plonow/ ále v rzeki Trutnowa (przez porádę Zdzietrzychowę) vderzyli ná nie Cżechowie/ plony im odięli BielKron 325, 380.

»z poradą [czyją]« (8): z ych poradą biſz to wſzitko sprawowal niefolgvyacz any pomagayacz na obie stronie LibLeg 11/21v; GroicPorz a3v; BielKron 318v; VRzędy Káncelláriiéy/ Król nápotym ma rozdáwáć ná Séymie Wálnym z porádą Rádnych Pánów. SarnStat 318 [idem] 318; [SądParysa D2].

~ W charakterystycznych połączeniach: z poradą dobrą, niepłochą, stateczną.

Wyrażenie: »z poradą bożą« (1): Dowiedzyał ſie Saul/ obległ w mieſcie Dawidá/ ále s poradą Bożą wyſzedł z miáſtá z ludem ſwym w cáłośći. BielKron 66v.
Szeregi: »z pomocą i poradą, [z poradą a pomocą]« (1): Ráyce przyſyęgáią [...] ſtrzedz potćiwoſći/ pomnożenia pożytkow/ y práwá Mieyſkiego/ ták iákoby nalepiey ználi á mogli/ s pomocą y porádą ſtárſzych GroicPorz b4v; [iakos my chnet spoczątku/ s ynemi Reformowanemi koſciołi Chrzescianſkiemi/ ktore ſię ku wiſnaniu Augsburſkiemu prziſnawaią/ w vczeniu y wiary wiſnaniu porownali/ y sporadą a pomoćą ich Chrzescianſką/ koſcioły naſſe Reformowali UstKościel a3].

»z wolą i z poradą« (1): Composito factum est quomodo hanc amans habere posset sine dote, Vmyślnie ſie tak [!]/ ſtáło álbo s wolą y s porádą yego. Mącz 310b. ~

»za poradą [czyją]« (10): LibMal 1544/89v, 1547/125v; Iakob zá porádą máthczyną/ przechwyćił Błogoſláwieńſthwo brathu Ezau Leop Gen 27 arg; Ná to ia teraz/ [...] żadney odpowiedzi niechcę dáć/ áż zá porádą oycá ſwego Zygmuntá Krolá Polſkiego BielKron 311; á ták y Kieiſtut ſtáruſzek zá porádą Witołtową/ y zá przyrzeczenim dla beſpiecznośći zdrowia Skirgáyłowym/ przyiáchał do woyſká Iágełowego StryjKron 466, 355, 370, 552, 692, 712.

Przen (1): A vitalia membra (iáko iest ſerce, głowá) winné duchem, porádą, y mocą pośiłkowáć oné odległé członki: iáko ſą ręce, nogi etć. SarnStat 131; [Wnidźieli mądrość w ſerce. twoie/ á vmieiętność ſpodobáli ſie duſzy twoiey: porádá ſtrzedz ćię będzie/ á opátrzność záchowa ćiebie Leop 1575 Prov 2/10 (Linde)].
a. med. Wskazówka lekarska dotycząca postępowania w czasie choroby [czyja] (1):
Wyrażenie: »porada lekarska« (1): Snadzby ſie wiele zacznych ludzi á rzecży poſpolitey potrzebnych wylecżyło. Ale iże porady lekarzkiey nie maią: muſzą przed cżaſem zchodzić z tego ſwiata. FalZioł +2.
2. Narada, naradzenie się, wspólne uzgodnienie czegoś; consilium, consultatio JanStat, Cn (13): SarnUzn C6v; ieſliby która ſtroná potrzebowáłá ná ſtronę odyść od ſądu/ może ſie ná ſtronę odwiéść od ſądu z przyiaćioły ſwémi y z Prokuratory ná porádę SarnStat 159; Tedy ieſliby która ſtroná od ſądu żądáłá/ może od ſądu ná ſtronę z ſwémi Adwokatámi (ábo obrońcámi/ ábo przyiaćioły ſwémi) dla porády odſtępić. SarnStat 546, 159 [2 r.], 546 [2 r.].

porada o co (1): Convocare consilium, Poſtánowić conſilium czás ku ziazdu dla porády o poſpolite dobro poſtánowić. Mącz 504d.

porada z kim o czym (1): ná którym [sejmie] naprzód po ſczęśliwéy Koronáciiéy ſwéy/ téſmy z poddánémi náſzémi mieli porády o Státućiéch przez Nas/ zá ſpólnym zwoleniem vczynionych SarnStat 931.

W charakterystycznych połączeniach: porada o pospolite dobro; porada z poddanymi; porada o statucie; porada długa; dla porady odstępić (ustępić na stronę) (2); od porady wrocić się (2); poradę postanowić; odeszcie na poradę, odwieść się.

Szeregi: »namowa i porada« (1): Krol Litewſki vsłyſzawſzy sławę tey nawy/ bárdzo ſię záfráſował/ y wſzyſtká Litwá z nim/ á potym po długich namowach y porádach/ ktore tráctowáli około zepſowánia tey Nawy/ posłał mężá zacnego y walecznego Surminá/ ze ſtem wićin y łodźi StryjKron 315.

»porada abo rozmowa« [szyk 1:1] (2): Izbi tez ſtrona gdzieby tego wſądzie ządala miala mieiſcze na ſtronę ſſądu tamze ſprziiaczioly ſwemi na rozmovę abo na poradę odſtąpicz ComCrac 22, 22 marg.

Wyrażenie przyimkowe: »za poradą« (1): ktoby tego dekretu nieprziymował/ zá krotką porádą będzie karan ſłuſſną winą BielKron 208v.
3. Umiejętność dawania rad, mądrość (6): Consultissimus iuris, Wielmi ćwiczony w práwie. Niepoſpolitey porády. Mącz 63d; Był wielki cżłek wonnośćią cnot wſzytkich ozdobiony/ mądrośćią/ miłośćią/ vboſtwem/ ludzkośćią/ porádą SkarŻyw 546; Wlecżney porády Boże nápełniony/ Ty ſam ſwoy rządźiſz rozum nieśćigniony KmitaPsal A2.
Wyrażenie: »dobra porada« (2): Pierſi ciaſne á nieiako podnieſione, vkazuią cżłowieka ſubtilnego ducha, rozumu wyſokiego/ prawdziwego y dobrey porady GlabGad P4; KwiatKsiąż O4.
Szeregi: »fortel i porada« (1): To jest zasię Ulisses w rozum nieprzebrany, Co sie rodził w Itace, acz nieprawie płodnej, Ale fortelow pełen i porady godnej. KochMon 26.

»nauka a porada« (1): Abowiem żadną miarą niemogą być ryczerſtwa vmyſly ſtałe/ gdy v hetmana żadney dobrey nauki á porady niemaſz. KwiatKsiąż O4.

4. Zamiar, plan; zastanowienie się (5):

[porada czego: GilPos 8 cf W przen.]

porada czyja [w tym: G sb (1), ai (1)] (2): y iáko then porządek od ſtworzenia świátá áż dotychmiaſt/ dźiwną y táiemną Bogá wſzechmogącego porádą/ trwa: tákżeć też niema żaden wątpić/ żeby go do ſkończenia tego ſchodzącego świátá/ niemiał w mocy ſwoiey Pan Bog záchowáć. LeovPrzep F3; StryjKron 175.

Szereg: »umysł [= zamysł] i porada, [porada i umysł]« (1): Ale ſzczęſcie y fortuná máiąc wielką moc w ſkutku woyny/ częſto z ledá máluczkich przyczyn vmysły y porády ludzkie (kieruiąc ich ku lepſzemu álbo gorſzemu ſkutkowi) ináczey y opák obraca y odmienia. StryjKron 175; [HistTroj B8v].
Wyrażenie przyimkowe: »z poradą« (3): [Machomet mówił do swego rycerstwa] ſporadą ſtátecżną nie płochą zbroię náſię bierzćie przeſpiecżnie/ przećiw leniwym á opiłym Krześćiánom BielKron 255.
~ Przysłowie: Co kolwiek tzyniſz/ wſſyſtko tzyń ſporádą/ á potym tego niebędzieſz żáłował. March3 X.
Szereg: »z rozmyślenim i z dobrą poradą« (1): ODpowiedna ſtroná ma pilnie báczyć/ áby ſwey niewinnoſći y ſpráwiedliwoſći mądrze/ z dobrym rozmyſlenim/ y z dobrą porádą broniłá GroicPorz v3v. ~
[W przen: A thák nie ſądźcie nic przed cżáſem áże prziydzie Pan/ kthory oſwieći ſkrytośći ciemnic/ y iáwne vcżyni porády ſerc [et manifestabit consilia cordium Vulg 1.Cor 4/5]/ á w ten cżas będzie pochwałá káżdemu od Bogá. GilPos 8.]

Synonimy: 1. rada; 2. dysputacyja, namowa, naradzenie, rozważenie.

Cf PORADNOŚĆ, PORADZENIE

MN