Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PORODZON

Następne hasło: PORODZOWAĆ »

PORODZONY (18) part praet pass pf

porodzony (10), porodzon (1), porodzony a. porodzon (7).

Wszystkie o jasne.

Fleksja

sg
m	N	porodzony, porodzon	f	N	porodzon(a)
	G	porodzon(e)go		G

pl
N	m pers	porodz(e)ni
	m an	porodz(e)ni
	subst	porodzon(e)
I	m	porodzonymi
L		porodzonych

sg m N porodzony (2), (praed) porodzon (1). ◊ G porodzon(e)go (1). ◊ f N porodzon(a) (7). ◊ pl N m pers porodz(e)ni (4). m an porodz(e)ni (1) (cum N: psi). subst porodzon(e) (1). ◊ [I m porodzonymi.] ◊ L porodzonych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: porodzon od kogo (1).

Sł stp s.v. porodzić, Cn brak, Linde XVI w. s.v. porodzić.

Znaczenia

1. Wydany na świat, urodzony (10)
- [Przen: Odrodzony]
- a. O zwierzętach (2)
  - α. Obelż. o ludziach (1)
2. Spłodzony (4)
- Przen: O boskim pochodzeniu Maryi (3)
3. Pochodzący, wywodzący się (4)

1. Wydany na świat, urodzony (10): Genitus, Porodzony/ Narodzony. Mącz 145d; widuiemy drugie ludzi/ ktorzy nie zdádzą ſie/ áby byli porodzeni/ ále iż ie Bog ſwemi właſnemi rękomá w formie vlał GórnDworz D2; Calep [739]a.

porodzony gdzie (1): iáko od rodzicow miłych z wielką pracą/ [...] bywamy przez długi czás wychowywáni: ták oyczyzná náſzá/ w ktoreyeſmy ſą porodzeni/ wychowáni/ vbogáceni: z niewymowną troſką/ [...] przez ſrogie y niezliczone śmierći/ ieſt od ſławnych przodkow náſzych nábyta VotSzl A4v. Cf [»porodzony w domu zacnym«].

W połączeniach szeregowych (2): Iakąż tedy laſkę ij cżeſtz mám iéy vcżynitz/ [...] w ktoré żywocie ſyna mégo cialo duchem ſwiętym ieſt ſprawiono/ ij z duſſą zlącżono/ w ktorym dziewiętz mieſięcy odpocżywalo/ od ktoré porodzon/ kármion/ oblapián/ tzalowán/ na krzyżu wiſſątz oplakán? OpecŻyw 179; VotSzl A4v.

Wyrażenia: [»porodzony w domu zacnym« = zacnego pochodzenia, dobrze urodzony: Po tej sprawocie pp. posłów odpowiedź dali ichm. pp. bracia, że o nich zawżdy rozumieli, jako o ludziach i porodzonych w domiech zacnych, i samych dobrze zasłużonych w R.P. AktaSejmikPozn 1590/141.]

»dziatki [z kogo] porodzone« (1): máłe dzyatki/ ktore ſą krześćiáńſkich [lege: z krześcijańskich] rodzicow porodzone iuż wnet ſą ná łaſce Páńſkiey RejPos 153.

»porodzony w grzechu« (1): A iżeſmy wſzyſcy bez wątpienia porodzeni ſą w grzechu/ [...] vſpráwiedliwieni bywamy od ſędźiego naywyżſzego/ [...] przez łaſkę y zaſługę Kriſtuſá Páná WujJudConf 94.

»w nierządzie porodzony« (1): O tychże ſyniéch w nierządzie porodzonych. SarnStat 643.

[»porodzony pod prawem«: Bo ludźie porodzeni pod práwem/ y żeby wſzyſtkich niſkośći źiemnych ſtrzegli/ dla potrzeby. KmitaTreny C4v.]

[»na świat porodzony«: náturá ktemu śie ćiągnie y to mieć chce/ áby ná świát ludźie porodzeni/ rośli y do lat doſkonáłych przyſzli KuczbKat 154 (Linde s.v. porodzić).]

[Przen: Odrodzony:

Wyrażenia: »porodzony od Ducha świętego«: Wſzyſczy ludzie ile ludźmi ſą/ tedy ſą ſynámi Adámowymi ludzkimi/ á ile ſą Krześćiáni tedy ſą porodzonymi z nowu od Duchá ſwiętego/ naprzod á właſnie Synámi Bożymi. GilPos A3.

»porodzony z nowu«: GilPos A3 cf »porodzony od Ducha świętego«.]

a. O zwierzętach (2):

W przeciwstawieniu: »porodzony ... wyproty« (1): Niektorzy powiadaią iż maią być [kamienie jaskółcze] zawinione w ſkorę cielęczą/ albo w ielenią: nie porodzonego, ale wyprotego/ á prziwięzać ie ku lewemu ramieniu. FalZioł IV 50c.

α. Obelż. o ludziach [z czego (żywotne)] (1): [wódz Mamaluch o mahometanach mówi] o pśi ze pſow porodzeni/ nie dam ći wam nic BielKron 456v.

2. Spłodzony (4):

porodzony z kogo (1): ácż Przykazánie [czwarte] mowi o tych oycach z ktorych porodzeni ieſteſmy/ wſzákże śćiąga śie to imię y ná inſze/ ktore toż Przykazánie w ſobie zámyka KuczbKat 305.

Przen: O boskim pochodzeniu Maryi [w czym] (3): [Maryja] zwyecznoſzczy w boſthwye yeſt porodzona PatKaz II 44, 43v.

Szereg: »porodzona i poczęta« (1): ta panna porodzona y począta wboſkyem umyſzle y przeſrzenyu wſzechmocznoſzczy troycze ſzwyątey (przeth wſzemy uyeky) PatKaz II 43.

3. Pochodzący, wywodzący się [z kogo, z czego] (4): panna porodzona ſkaplanſkyego rodzayu abouyem ona myala nayuyſſego kaplana porodzycz PatKaz II 44v; panna yeſt porodzona znaſzlachethnyeyſzego rodzayu ybogu naymylſchego aboczyem oczyecz tey myley panny poſzedł zbyſkupow y patryarchow/ a ſzwyąta anna poſzla ſkrola dauyda rodu PatKaz II 44v, 44 [2 r.].

Synonimy: 2. spłodzony; 3. pochodzący.

Cf NARODZONY, PORODZIĆ, URODZONY