Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POCHODZĄC

Następne hasło: POCHODZENIE »

POCHODZĄCY (150) part praes act

pochodzący (149), pochodząc (1) BielKron.

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	pochodzący, pochodząc	f	N	pochodzącå, pochodząc	n	N	pochodząc(e)
	G	pochodząc(e)go		G	pochodząc(e)j		G	pochodząc(e)go
	D	pochodząc(e)mu		D	pochodząc(e)j		D	pochodzącému
	A	pochodzącégo, pochodzący		A	pochodzącą		A	pochodząc(e)
	I	pochodzącym		I	pochodzącą		I	pochodzącym
	L	pochodzącym		L	pochodząc(e)j		L	pochodzącym
	V	pochodzący		V	pochodzącå		V

pl
N	m pers	pochodzący
N	subst	pochodzącé
G		pochodzących
D		pochodzącym
A	m pers	pochodząc(e)
A	subst	pochodzącé
I	m	pochodząc(e)mi
L		pochodzących

sg m N pochodzący (29), pochodząc (1). ◊ G pochodząc(e)go (2). ◊ D pochodząc(e)mu (1). ◊ A pochodzącégo (11), pochodzący (3); -égo (2), -(e)go (9). ◊ I pochodzącym (3). ◊ L pochodzącym (2). ◊ V pochodzący (3). ◊ f N pochodzącå (20), [pochodząc]; -å (18), -(a) (2). ◊ G pochodząc(e)j (5). ◊ D pochodząc(e)j (1). ◊ A pochodzącą (6). ◊ I pochodzącą (1). ◊ L pochodząc(e)j (1). ◊ V pochodzącå (1). ◊ n N pochodząc(e) (4). ◊ G pochodząc(e)go (3). ◊ D pochodzącému (1). ◊ A pochodząc(e) (1). ◊ I pochodzącym (1). ◊ L pochodzącym (2). ◊ pl N m pers pochodzący (2). subst pochodzącé (15); -é (1), -(e) (14). ◊ G pochodzących (11). ◊ D pochodzącym (2). ◊ A m pers pochodząc(e) (3). subst pochodzącé (9); -é (3), -(e) (6). ◊ I m pochodząc(e)mi (1). ◊ L pochodzących (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. pochodzić.

Znaczenia

1. Będący z czegoś, od kogoś, skąd (142)
2. Idący, poruszający się (2)
3. Wybiegający od jakiegoś punktu, rozgałęziający się, wystający (5)
4. Oszukujący (1)
5. [Zachodzący bielmem]

1. Będący z czegoś, od kogoś, skąd; derivativus Mącz, Cn; oriens, oriundus Mącz; profectus Modrz; descendens JanStat; declinatus, derivatus Cn (142): Oriundus, Pochodzący/ Powſtáyący. Mącz 268d, 268d.

a. Mający za przyczynę, powstający, wynikający (109):

pochodzący od kogo, od czego (4): Mącz 357a; Tegoż Bogá wola á moc pochodząca od nie^go iákáś dziwna ieſt RejPos 143; O ktorym mowi [Bóg]: Syn moy ieſteś/ iam ćiebie dźiś vrodźił. Iáko w nas z duſze rozumney rodźi ſię rozumienie y myśl od niey pochodząca/ ktora ſię ſłowem wnętrznym zowie SkarKaz 484a. Cf pochodzący od kogo na kogo.

pochodzący od kogo na kogo (1): To ieſt náſz ſtan ſkáżony/ poddány grzechowi y pożądliwośćiom/ pochodzący ná nas od Iádámá. WujNT 543.

pochodzący według czego [= z czego] (1): Są teſz y drudzy acż dowćipu prętkiego/ awſzakoſz ięzyka y wymowy nierychłego [!]/ á takowi ſię ku składaney mowie/ y ku oracyam pochodzącym według náuki Retoryki zdamiſię godzą. KwiatKsiąż Kv.

pochodzący z kogo (3), z czego (46): OpecŻyw 187; y cznota wſzelka wdzięcżniejſza ieſt z czudngo [!] ciała pochodzącza. GlabGad N3; Mącz 475b; OrzQuin M4, Qv; RejAp Ff2v; BiałKat 126; WujJud 232; WujJudConf 102v; A o Ewánieliſkiey ſpráwiedliwośći z wiáry przez Iezuſá Chriſtuſá pochodzącey gdźie cżytaſz? CzechRozm 207, 75v, 76, 198, 208, 208v (12); Smieſzny to záprawdę ieſt obycżay/ á niſkąd inąd iedno z niewiádomośći prawdźiwey vcżćiwośći pochodzący. ModrzBaz 59v, 6, [38], 82; SkarJedn 60; Phil Q2 marg, R2v marg; Nie ieſt rzecz żadna zewnątrz wchodząca w człowieká/ ktoraby go pokálić miáłá: lecz rzeczy pochodzące z człowieká one ſą ktore pokaláią człowieká. WujNT Mar 7/15; Oto maſz iáſny text/ [...] iż vczynki z łáſki pochodzące záſługuią niebo WujNT 584, 259, 533, 534, 536 [3 r.], 671 (12); WysKaz 27; O Przycżynách wſzego złego/ To ieſt/ o Proznowániu/ Roſkoſzy/ y znich pochodzącym vboſtwie. KlonWor 33. Cf W przen Wyrażenie.

pochodzący skąd (2): O Práwdziwey Smierći: Zmartwychwſtániu y żywoćie wiecżnym: Iezuſá Kryſtuſá Páná náſzego/ y káżdego zá thym wiernego. Tudźieſz theż y o prawdźiwych poćiechach ſtąd pochodzących. GrzegŚm kt; ModrzBaz 144v.

W połączeniu szeregowym (1): Eſsencia ábo Iſtność ieſt rzecż nie rodząca áni vrodzona áni pochodząca/ á oná ieſt pocżątkiem wſzytkiego GrzegRóżn K3v.

W porównaniach (2):

~ Jako comparandum (1): A tu ſie w nim iáwnie okazáłá y mocna wiárá/ [...] y ony owoce iey/ ktore ſą iáko wdzyęcżne kwiátki á wdzyęcżne wonnośći z niey pochodzące iemu RejPos 351v.

Jako comparatum (1): Gdźie oto znácżnie wprzod wiáre wyſtawia/ iákoby rodźićielkę: á potym wzywánie z niey pochodzące iáko corkę CzechRozm 198. ~

W charakterystycznych połączeniach: pochodzący(-a, -e) z ciała, z ciepłości, z cnoty, z głowy, z gniewu (2), z łaski (3), z miłości (3), z mnimania, z nauki, z nienawiści, z popędliwości, z sumnienia, z szyrokości, z uczciwości, z uczynkow, z umysłu, z używania, z wiary (14), z zazdrości, z zwyczaju.

Wyrażenie: »pochodzący z [jakiej] przyczyny« (2): wino w kthorym by był warzony włoſki kopr z miętką/ [...] zgagę vſmierza z zimney przycżyny pochodzączą. FalZioł I 52a; Oczko 13.

Szereg: »wychodzący albo pochodzący« (1): Derivativus, [...] Wychodzący álbo pochodzący od kogo ynſzego. Mącz 357a.

W przen (7):

Wyrażenie: »z [jakiego] serca pochodzący« (7): OrzQuin Qv; obácż/ [...] iákie ſą obietnice y przywileie nádáne pokorney prośbie/ z wiernego ſercá pochodzącey RejPos 76, 216; Otoż tá twoiá wymowká iż ieſt ćieleſná/ á z ſercá ieſzcże nie odrodzonego pochodząca/ [...] ieſt bárzo ſproſna y głupia CzechRozm 230v; ReszList 160; LatHar 116, 248.

α. Mający w czymś swe źródło, przyczynę powstania (6):

pochodzący od czego (3): Człowiek [...] ſwe obyczáie ma/ ni ſzczego iedno z przyczyn pochodzących od ćiáłá SienLek 31; Oczko 12v; Lichen – Mentagra, puchlina od garła pochodzączą. Calep 602b.

pochodzący z czego (3): CzechEp 87; tę zápálcżywą gorliwość [...] vważáć będę/ ieſliże ſłuſzna y porządna ieſt: cżyli z ćiáłá tylko pochodząca NiemObr 6. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »z serca pochodzący« (1): Lekárſtwá przećiwko pyſze/ máią być doſtawáne lekce ważeniem rzecży docżeśnych [...]. Potym też y cnot z ſercá pochodzących. ModrzBaz 55v.

β. O pochodzeniu osób Trójcy Św., zwłaszcza Ducha Św. (44): GrzegRóżn K2, M3v, N2v; Inſzy ieſt Oćiec rodzący/ á inſzy Syn rodzony á nie rodzący/ iáko też inſzy Duch pochodzący. SkarKaz 485b, 276a.

pochodzący od kogo (25), od czego (1): OpecŻyw 187; Wierzę też w ducha ſwiętego/ y tegoż wyznawam być trzecią perſoną/ od oicza/ y od Syna pochodzączą. SeklWyzn Bv; SeklKat P2; KrowObr 47; PAn Kryſtus ſyn Bogá żywego/ odkupiciel náſz/ [...] od Oycá pochodząc/ áby zgłádził wyſtępek pirwſzego oycá náſzego/ rácżył ſie narodzić [...] w mieście Bethleem BielKron 138; GrzegRóżn L4v; RejAp 32v; RejPos 148v, 151; BiałKat a4; CzechRozm 19v, 20; Poniewaſz to on ieſt co ſię od ſyná podáie/ to ieſt pochodzący Bog z Bogá/ Duch prawdy pochodzący od prawdy SkarJedn 280, 176, 282 [2 r.]; NiemObr 71; ArtKanc M11; LatHar 32, 37, 380, 385; SiebRozmyśl E3v; SkarKaz 275a, 276b, 279b.

pochodzący z kogo, z czego (9): Wyerzymy w duchá S. páná/ á ożywyáyącego/ z oycá pochodzącego KromRozm III C5; Nie mnimayże áby było ſiedḿ duchow Páńſkich/ ále [...] iż nam ſiedmiorákie dáry ieden Duch s. s tego to ſpołecżnego Boſtwá pochodzący tu ſpráwowáć racży. RejAp 49, 52v, 194v; RejZwierc 11v; WujJud 23; SkarJedn 280; Ktory [Ksiądz Kanonik] o tymći też/ [...] mowi: nie ſtánowiąc tego rodzenia [Chrystusa] z inſzymi/ ktoreby miáło być z iſtnośći/ z myśli y vmyſłu pochodzącego ſłowá Bogá: ále zgołá z vcżynienia Bożego. CzechEp 257, 154.

W połączeniach szeregowych (2): Bo nie ieden ieſt co rodźi/ y ktory ſię rodźił/ y ten ktory pochodźi/ ále trzey ſą iedney nátury/ ábo iednego Boſtwá/ rodźićiel/ vrodzony y pochodzący. GrzegRóżn M3v, G3.

W przeciwstawieniach: »rodzący się, sprawiony, stworzony, urodzony ... pochodzący« (2): BiałKat c3v; Duch S. od Oycá y od Syná/ nie ſpráwiony/ áni ſtworzony/ áni vrodzony/ ále pochodzący. LatHar 373.

Szereg: »tchniony i pochodzący« (1): Oycze bez początku nierodzony/ Synu od wieku y bez czáſu rodzony/ Duchu ś. od obudwu tchniony y pochodzący SkarKaz 279b.

b. Wywodzący się, mający za przodka (10):

pochodzący z kogo, z czego (4): DRugi rod z Zawolſkich Tatarow pochodząci. Ieſt Vłanſki MiechGlab 70; Parentes, Rodźicy y wſziſcy ynſzy przodkowie z práwey liniey pochodzączy aż do prádźiádów Mącz 278c; Calep 44a. Cf Wyrażenie.

pochodzący od kogo (4): Spadek ná perſony ná doł od oycá pochodzące. GroicPorz oo3v; Támże onę ſektę ſwoię y on zbiór około ſiebie będący przezwał fáłſzywie Sáráceny/ iákoby od Sary pochodzące RejAp 82, 82v [2 r.].

Wyrażenie: »z [jakiego] rodzaju pochodzący« (1): dla tego [...] żadnému Kśiążęćiu/ ábo z Kśiążęcégo rodzáiu pochodzącému [de Ducali genere descendenti JanPrzyw 14]/ [...] żadnégo/ Zamku/ twiérdze/ álbo miáſtá ku rządzeniu [...] nie damy SarnStat 891.

α. Wywodzący się od tego, kto pierwszy pełnił daną funkcję [od kogo] (1): Alba oriundum Sacerdotium, Od Alby pochodzące. Mącz 268d.

β. Rodzący się [skąd] (1): Bo gdy naśienie ieſt złe ábo cżem záráżone/ niemoże to być/ áby źdźbłá/ pniaki/ gáłęźi/ y owoce ztąd pochodzące [prodeuntes]/ niemiáły być ſzkodliwe. ModrzBaz 53v.

c. Mający gdzieś swe źródło, miejsce powstania (1):

pochodzący z czego (1): przedśię iednák Pan Bog/ [...] do pożytku thák ią [ziemię] człowiekowi obróćił/ iż [...] błogoſłáwioną á żyzną/ w rzeczách z niéy pochodzących/ ſam vczynił. Oczko 1.

d. Wychodzący, wydobywający się, wydostający się, wydzielający się (10):

pochodzący od czego (1): Drudzi mienią iż ziewanie przychadza z dymow grubych od żołądka pochodzącich GlabGad C2.

pochodzący z czego (9): á duchy żywotne ſercza chronią, rownie iako ſłończe gorączoſcią ſwoią/ wilkoſci grube z ziemie pochodzącze y mgły gęſte: roſpuſzcża á od ſiebie odpądza FalZioł V 61v; GlabGad B6, B6v, C7v; RejWiz 117; Aspiratio terrae, Dym/ kurzáwá z ziemie pochodząca. Mącz 408d, 408b; RejAp [14]v; Apogaei – Wiatrir [!] z ziemie pochodzące. Calep 81b.

e. Mający coś za swą materię [z czego] (1): gdźie ono práwi o głośie że [!] tchu ábo wiátru pochodzącym/ y o ſłowie z niego ſię rodzącym CzechEp 255.

f. Stworzony, sprawiony, powstały z jakiegoś impulsu (zwykle boskiego) (9):

pochodzący od kogo (5): KromRozm III Q3; BibRadz Bar 5/2; O Swięty vpominku/ niebieſka mądrośći/ Od Páná pochodżąca [!] z gurney wyſokośći. WisznTr 22; GórnRozm Fv; A robiącemu [cf Lecz robiącemu/ zapłátá nie bywa poczytána podług łáſki/ ále podług powinnośći. Rom 4/4].) Iákoby rzekł: Temu ktory vfa vczynkom ſwym/ iáko od śiebie ſámego pochodzącym/ bez [...] pomocy Bożey WujNT 536.

pochodzący z kogo, z czego (4): ktora [nauka] też ſwyęta yeſt/ z duchá S. pochodząca/ á ku ſwyętobliwoſci żywotá [...] ludźye ſpráwuyąca. KromRozm III D6; CzechRozm 208v; LatHar 478; Iáko te modlitwy dziatek/ pochodzące z nátchnieniá Ducha świętego/ były wdzięczne y przyiemne Bogu WujNT 89.

2. Idący, poruszający się (2): [pátrzayćie ozdoba Iáka w téy ieſt niebieſka/ iák wzrok pałáiący/ Iáki duch y twarz y głos y chod pochodzący [qui ... illi ... gressus eunti]? VergKoch 141 (Linde).]

pochodzący ku czemu (1): ktoraż [niewiasta upławy cierpiąca] z wiatrem ku onemu zrzadłu [= zwierciadłu] pochodzącza zaraża ie y pſuie. GlabGad B6v.

W przeciwstawieniu: »pochodzący ... stojący« (1): Powieda też Apoſtoł iż widział miecż oſtrj á ná obie ſtronie ſiekący [...]. Słyſzyſz iż mowi vſtáwicżnie pochodzący á nigdy nie ſtoiący. RejAp [14]v.

3. Wybiegający od jakiegoś punktu, rozgałęziający się, wystający (5):

pochodzący do czego (1): Abowiem ſą niektore żyłki pochodzącze od wąthroby do macicze FalZioł V 5.

pochodzący od czego (4): FalZioł V 5; Cżemu ludzie maiąci wypukłe ocży mglejſzi wzrok miewaią. (–) Bowiem promienie od rzeci widzianey pochodzące, nie iedno ſtayno w chodzą w oko. GlabGad B6; Mącz 143b; Koło/ ieſt Figurá ná równi iedną Linią okrążóná: którą Linią zową po łáćinie Circumferentia. do któréy proſté Linié od śrzedniégo punktu pochodzącé/ wſzytki ſą równé. GrzepGeom D3v; [ten w iáſnosći obacżywa pierwey rzecż ſámę/ á dopiero zá tym ćień od niey pochodzącą. PowodWędz 235].

pochodzący z czego (1): Spráwiſſ y lichtarz vkowány ze złotá nacżyſtſſego: ſtolec ie^go/ słupek y pręthy/ y cżáſzki/ y iábłuſzká y kwiáty ná kxtałt liliey śniego pochodzące [ex ipso procedentia]. Leop Ex 25/31; [Thoć ieſth oná rzeká żywey wody iáſna iáko kryſtał pochodząc z ſtolice Bożey y Báránkowey ZebrzydOdpow c3v].

4. Oszukujący [kogo] (1): Ktory ma wzroſt wyſoki á ſłuſznie tłuſthy znamionuie cżłowieka tępego rozumu, [...] obłudnego, ſkąpego, y inſze pochodzącego GlabGad M3.

5. [Zachodzący bielmem [od czego]: wnet on pod niowſzy ſwe ocży iuż pochodzące od ſtároſćy/ rzekł JanKoszŻyw G3.]

Synonimy: 1. poczynający, poczynający się, powstający; a. rojący się; 2. idący, postępujący, stąpający; 4. omylający, oszukawający, zwodzący.

Cf POCHODZIĆ

EW, AL