[zaloguj się]
[pdf]

PORUSZAĆ SIĘ (20) vb impf

sie (15), się (5).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poruszać się
indicativus
praes
sg pl
1 poruszåmy się
2 poruszåcie się
3 poruszå się poruszają się
praet
sg pl
3 m poruszåł się m pers poruszali się
n subst poruszały się
imperativus
sg
2 poruszåj się
3 niechåj się poruszå
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się poruszali
2 m m pers byście się poruszali
3 f by się poruszała m an

[inf poruszać się.] ◊ praes 3 sg poruszå się (5). ◊ 1 pl poruszåmy się (1). ◊ 2 pl poruszåcie się (1). ◊ 3 pl poruszają się (2). ◊ praet 3 sg m poruszåł się (1). ◊ 3 pl m pers poruszali się (1). subst poruszały się (1). ◊ imp 2 sg poruszåj się (2). ◊ 3 sg niechåj się poruszå (2). ◊ con 3 sg f by się poruszała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się poruszali (1). ◊ 2 pl m pers byście się poruszali (1). ◊ part praes act poruszając się (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. poruszyć.

1. Wykonywać ruchy; commovere HistAl (7): aby pękatka [tj. ciężarna] thę pilnoſć cżyniła czo nawiętſzą/ aby ſie barzo nie poruſzała/ ſkakaniem/ chwianiem FalZioł V 32; Niewiecie iż morze żadnym obycżáiem ſie nie poruſza / iedno gdy od wiatrow nawáłnych bywa poruſzone HistAl I; Mącz 205a.

poruszać się od kogo, od czego [= wskutek działania (czyjego a. czego)] (2): HistAl F7; Gory ſie poruſzáły od niego [Pana]/ á pagorki ſpuſtoſzáły: Y zádrzáłá źiemiá od oblicża iego Leop Nah 1/5.

W porównaniu (1): ábowiem ten Alexander ktory ták boiuie/ nieuſmierzony ma vmyſl á bárzo okrutny/ ktory iáko lew nie przeſtawa/ á iáko morze gdy od wiátrow nawáłnych ſie poruſza. HistAl F7.

Przen (1):
Zwrot: »poruszać się od smysłu« = odstępować od przekonań (1): Proſzę was żebyśćie ſię nie rychło poruſzali od ſmysłu [Ad non cito dimoveri vos a sensu PolAnt 2.Thess 2/2]/ áni ſię trwożyli/ áni przez duchá/ áni przez mowę BudNT przedm b8.
a. O procesie fizjologicznym [w kim] (1): Ci ludzie ktorzy maią w ſobie zbytek koleri á zwłaſzcża w żołądku niemaią tych Koczenkow pożiwać/ abowiem poruſza ſie w nich tha wilkoſć/ á cżyni gwałthowne wracanie FalZioł I 128c.
2. Pobudzać się, podniecać się, uaktywniać się, mobilizować się; oburzać się; moveri HistAl, Cn; concitare HistAl; irascere PolAnt; afficere, afflci, commoveri, inquietari, obturbare, percutere, permoveri, perturbari, turbari Cn (12):

poruszać się przeciw(ko) komu (4): [Niewiasta] wylałá (oleiek) ná głowę iego [Jezusa]. Y byli niektorzy zá złe iey máiący [...] Y poruſzáli ſię przećiwko niey. LatHar 704. Cf »zazdrością się poruszać«.

[poraszać się na kogo: Poſpolſtwo cżęſtokroć ze wzgárdą ſprzećiwni bywáli ſługom Bożym/ ná ktore bárzo s tumultem poruſzáli ſie/ zá ládá namnieyſzymi przycżynámi obmawiáli ie/ ſzemránie przećiwko im cżynili GilPos 42.]

poruszać się czym (2): Zle cżynił y wielce grzeſzył Páweł S. iſz onego obiáśnienia/ ktore oświeca wſzelkiego cżłowieká ná świát przychodzącego/ nie przjimował: iż ſię kazánim j cudj Apoſtolſkimi nie poruſzał/ iż ná Szcżepanową mądrość [...] bacżenia nie miał SkarŻyw 80; A tym ſię nikt niechay nie poruſza/ iż tu ánioł zákázuie człowiekowi kłániáć ſię przed ſobą WujNT 890.

Zwroty:»poruszać się gniewem, w gniew« = wpadać w gniew [szyk zmienny] (1:1): NIe rácż mię káráć moy Pánie w twey popędliwośći/ A nie poruſzay ſie gniewem oney ſwey ſrogośći [ne in furore Tuo arguas me Vulg Ps 37/1] LubPs B5; GrabowSet C2v.

»zazdrością [przeciw komu] się poruszać« = stawać się zazdrosnym; invidia concitare HistAl [szyk zmienny] (3): Ale wiedzcie to za pewne/ iż tákowy żywot nie s cnothy ále z zwycżáiu chowacie/ iż według zwycżáiu albo ſie mienicie być bogi/ albo ſie zazdroſcią poruſzacie przeciw nam [aut invidia movemini contra nos]. HistAl K2v, K4v [2 r.].

Przen (4): natura gdi pocżuie wnątrz one przeciwną rzecż tedy chcząc ią przemoc poruſza ſie z wielkim gwałtem, w ktorim gwałcie y niemoc ſie przeriwa GlabGad K7v; RejPs 57v.

poruszać się przeciwko komu (1): Nád tho ieſzcze rzekł Gedeon do Bogá/ Niechay popędliwość twa nie poruſza ſie przećiwko mnie BibRadz Iudic 6/39.

poruszać się w kim (1): wſzyſtkié przypadki ćiáłá náſzégo/ táią ſie pod dobrym zdrowiem náſzym/ á ſkoro trochę niemoc przyćiężſzym przypádnie/ áliśći ſie wſzyſtki namnieyſzé przypadki/ z wielkim bólem náſzym w nas poruſzáią OrzJan 30.

a. [Występować przeciw [kim]: Nunquam ausus sum recusare eam quam mihi obtrudit pater. Nie ſmiałem ſie porutzáć [!] tą ktorą mi tkał oćietz [Nigdym oycu tey nie śmiał odmówić/ którą w mię ociec chce wetknąć. Mącz 467a]. TerentMatKęt P3.]
3. Zwrot: »poruszać się w zdrowiu« = nadwerężać zdrowie (1): Valetudinem istam infirmam vexare noli, Nieporuſzay ſie w ták mdłym zdrowiu twoym. Mącz 474c.

Synonimy: 2. pobudzać się, podżegać się, skłaniać się.

Formacje współrdzenne cf RUSZAĆ.

MN