[zaloguj się]
[pdf]

ROZWALAĆ (22) vb impf

o jasne; w inf -wa- (1) SarnStat, -wå- (1) CzechEp, drugie a jasne; w pozostałych formach -wå- (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf rozwålać
indicativus
praes
sg
1 rozwålåm
2 rozwålåsz
3 rozwålå
praet
sg pl
3 m rozwålåł m pers rozwålali
imperativus
pl
3 niech rozwålają

inf rozwålać (2). ◊ praes 1 sg rozwålåm (6). ◊ 2 sg rozwålåsz (3). ◊ 3 sg rozwålå (6). ◊ praet 3 sg m rozwålåł (1). ◊ 3 pl m pers rozwålali (1). ◊ imp 3 pl niech rozwålają (1). ◊ part praes act rozwålając (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. rozwalić.

1. Burzyć, rujnować budowle; destruere Mącz, PolAnt, Vulg; diruere Mącz, PolAnt, Cn; demoliri Vulg, Calep; disturbare Calep, Cn; affligere, deicere, prosternere Calep; dare a. edere ruinas Cn (21): Diruo, Walę/ rozwałam [!]/ Lamię. Mącz 361d, 422d; Calep 40a, 304a.

rozwalać co (10): BibRadz 3.Esdr 4/4; BudBib Ex 19/24, Ier 45/4; Bo gdy kto dom [...]/ iáko zły y ſzkodliwy rozwálić chce/ [...] nie od gruntuć pocżyna: áni od śćian: ále pierwey dách zrzuca potym śćiány rozwala CzechEp 224; y ten [Totyla] był Godſkim Krolem: ktory między inſzymi po Witygu Włochy trapił y Rzymu potym/ po długim oblężeniu/ dobył y palił y mury rozwaláć kazał. CzechEp [378]; LatHar 713; WujNT Matth 27/40, s. 119 marg, Mar 15/29, s. 182 marg.

W przeciwstawieniu: »rozwalać ... (z)budować« (6): Ták mowi Iehowá. Oto co zbudowałem ia/ rozwalam/ á co náſádziłem wyrywam/ y wſzytkę tę ziemię. BudBib Ier 45/4; LatHar 713; Ehey co rozwalaſz (marg) rozwala. (–) kośćioł Boży/ á zá trzy dni gi záſię buduieſz (marg) buduie. (–) WujNT Matth 27/40, Mar 15/29, s. 182 marg.

Przen (7):

rozwalać co (5): Iákoż [...] ták práwie Pan Bog ſam/ rozwaláiąc budowánie Antychryſtowſkie złe y duſzam ſzkodliwe/ przez Luterá dách naprzod zrzucał: przez Zwingliuſzá záś z Kálwinem y z inſzymi śćiány rozwalał: á teraz iuż też przez niektore z náſzych y nas ſámych/ źle vſuty fundáment wſzytkiego Antychryſtowego budowánia wykopywa CzechEp 224, 181. Cf rozwalać co czym, Zwrot.

rozwalać co czym (1): Lecż śię ná tym omylił/ zwodnik widźim iáſnie Bo ten Bábilon iego/ y z náuką gaśnie. Rozwala go Duchem vſt/ ſwych vkrzyżowány Kryſtuſ Pan ktory od wſzech do tąd był nieznány. GrzegŚm Av.

W przeciwstawieniu: »zbudować ... rozwalać« (1): X(iądz) K(anonik) zbudowawſzy rozwala. CzechEp 181 marg.

Zwrot: »rozwalać budowanie (a. rzecz zbudowaną)« [szyk zmienny] (2): Iuż ſię to iáſnie pokazáło/ cżym mnodzy ſtárzy okázowáli być Bogá oycá/ choćiaż też niektorzy z nich/ vnoſząc ſię Filozofią/ cżęſto tęż rzecż zbudowáną [...] onę záś rozwáláli CzechEp 242, 224.
a) O porządku prawnym: niszczyć [co] (1):

W połączeniu szeregowym (1): Práwá, Wolnośći, Artykułów Henrykowych, y co do correctury Praw y wolnośći należy dotrzymáć y wypełnić [...]: A tego wſzyſtkiégo nienáruſzenié dochowáć, y nierozwáláć, áni roſparáć, áni proſto áni ná vkoś. SarnStat 109.

2. Rozdzielać to, co było połączone, rozkładać (1): Divarico, Extendo, divido – Rozkłądąm, rozkracząm, rozwaliąm.Calep 335a.

Synonimy: 1. burzyć; 2. rozdzielać.

Formacje współrdzenne cf WALIĆ.

Cf ROZWALANIE

RS, ALKa