[zaloguj się]
[pdf]

ROZDZIELAĆ (76) vb impf

roz- (68), roſ- (2), roź- (1); zapis: rodzielać Mącz (5).

o oraz a jasne; w inf -dzie-; w pozostałych formach -dzie- (14), -dzié- (5); -dzie- Mącz (12); -dzié- GrzepGeom (2); -dzie- : -dzié- SarnStat (2:3).

Fleksja
inf rozdzielać
indicativus
praes
sg pl
1 rozdzielåm
2 rozdzielåsz
3 rozdzielå rozdzielają
praet
sg pl
3 m rozdzielåł m pers rozdzielali
fut
sg
3 m będzie rozdzielåł
imperativus
sg pl
1 rozdzielåjmy
2 rozdziel(a)j
conditionalis
sg pl
3 m by rozdzielåł m pers by rozdzielali
impersonalis
praet rozdzielåno
participia
part praes act rozdzielając

inf rozdzielać (9). ◊ praes 1 sg rozdzielåm (22). ◊2 sg rozdzielåsz (2). ◊ 3 sg rozdzielå (14). ◊ 3 pl rozdzielają (8). ◊praet 3 sg m rozdzielåł (3). ◊ 3 pl m pers rozdzielali (5). ◊ fut 3 sg m będzie rozdzielåł (1). ◊ imp 2 sg rozdziel(a)j (1). ◊ 1 pl rozdzielåjmy (1). ◊ con 3 sg m by rozdzielåł (1). ◊ 3 pl m pers by rozdzielali (1). ◊ impers praet rozdzielåno (1). ◊ part praes act rozdzielając (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. rozdzielić; poza tym w objaśnieniu s.v. rozdzielnik.

1. Czynić z całości osobne części; dividere HistAl, Modrz, Calep, Cn; dispertire, tribuere Cn [w tym: kogo, co (17)] (23): Cżemu wargi ſą miękkie. (–) Aby tim łacniey mogły głos rozdzielać [tj. wymawiać poszczególne dźwięki] ku wytwarzaniu słow GlabGad C2.
Zwrot: »rozdzielać na [ile] części« = in partes dividere Calep, Cn; tribuere in partes Cn [szyk zmienny] (2): Bipartio, Na dwie części rozdzielam. Mącz 25b; Calep 883a.
a. O zbiorowości ludzkiej; dissociare Mącz (8): Mącz 398b; Kiedy Pan Bog rozdźielał narody/ [...] poſtánowił gránice onych ludźi wedle licżby ſynow Izráelſkich. ModrzBaz 105; Woyſká nie rozdźieláć. SarnStat 2, 1314.

rozdzielać na co [w tym: na [ile] czego (2)] (3): Decurio, Ná roty rodzielam. Mącz 79b; Iż thu Pan wſzytek narod ludzki rozdzieláć racży ná dwá ſthany RejPos 341, 341.

rozdzielać kogo [= dowódców większego oddziału] na kogo [= dowódców mniejszych oddziałów] (1): Záſie też y ony Setniki rozdzielano ná Decany/ to ieſt/ Dzieſiątniki/ ieden Decan miał ludźi pod ſwą ſpráwą [...] dzieſiątek BielSpr 13.

b. O wartościach materialnych (2):
Zwrot: »na raty rozdzielać« (2): gdy y od tego co przyraſta płat muśi dáwáć, ná raty rozdźieláiąc, álbo nierozdźiéláiąc. SarnStat 1273.
c. O tekście (6): Te Pſálmy niektorzy ták rozdźieláią/ że káżdy iáko przyſtoyne lekárſtwo iednego z śiedmi głownych grzechow pokłádáią. LatHar 158, 10; SarnStat 513.

rozdzielać na co (1): Aryſtoteles vważnie mądrośći one ſwe rozdźieláiąc/ ná dyſputowánia [...] ſubtylność/ ná oſtre w przyrodzone rzecży wglądánia/ [...] goſpodárſtwem obycżáie dobre/ y rządy w Rzecżypoſpolitey záwárł GostGospPon +3.

rozdzielać na ile [z liczebnikiem zbiorowym] (2): ZYdowie thy dwoie Kśięgi [tj. Kroniki] w iedny zawieráią/ ktore zową Kroniką [...]. Grekowie záſię [...] rozdźieláią ie ná dwoię BibRadz I 218c; BielKron 46.

d. O Morzu Czerwonym (2): Rozdzielał wody byſtre ćiekące że ſtać muſiáły iáko mur zákrywáiąc ie wdzień gorący chłodzącemi obłoki RejPs 114v.
Zwrot: »na części rozdzielać« (1): iſćie thám był znacznem bogiem gdy [...] morze głębokie ná częſci rozdźielał RejPs 203.
e. Przypisywać części czegoś wpływ, oddziaływanie kogoś (2): Iunonę wierzyſz być boginią ſercá [...]. Marſa powiádaſz być bogiem pierſi [...]. Merkuriuſa bogiem ięziká [...]. A thák wſzytko ciáło cżłowiecże bogom rozdzielaſz HistAl Kv.
Szereg: »rozdzielać albo przywłaszczać« (1): Ktore ſą zle vczinki á grzechy przećiw tęmu członku wiary krzeſciańſkiey [tj. Credo] [...]/ wętpyc wiego wſzechmocznoſcy/ albo ią roſdzielac albo prziwlaſczac ktoremu ynemu ſtworzeniu iego. SeklKat O.
2. Dzielić na części, które mają przypaść wielu osobom; contribuere, distribuere, dividere, partiri Cn [w tym: co (10)] (14):
a. Brać (4):
Zwroty: »[kogo] na łup rozdzielać« (1): Iákie cięſzkie wzdychánia oni s tego mieli/ Ze od twey trochy ludu ten vpad ćirpieli. Ktory oni ná ſwoy łup/ gdy go obacżyli/ Rozdzyeláli [tj. sądzili, że rozdzielą] PaprPan A3v.

»rozdzielać sobie, miedzy sie, miedzy sobą« [szyk zmienny] (1:1:1): BielKron 57; Chćiwość ábowiem pobudza mężnieyſze ludzi do konſpirácyey/ żeby miedzy ſie rozdzieláli doſthoieńſtwá Phil R; A ktorzy rozdźieláli ſobie ſzáty iego/ los puśćili. LatHar 725.

b. Rozdawać; dispertiri Mącz, Cn (10): A gdy śię iuż gotowáli/ A tłomoki rozdzieláli: Ezop támo k nim przyſtąpił/ A ſkromnie ich táko prośił. Widzićie mię ták máłego/ [...] Mnieyſze mi brzemię zoſtawćie. BierEz A4v; FalZioł V 50; S tego ich rozdzyału weſzło y dziś w obycżáy/ iż ſtárſzy rozdzyela a młodſzy wybiera ſwoy dzyał. BielKron 11v, 19, 43v; Dispartior et Dispertior, Rozdźielam/ rozdawam. Mącz 281d, 464a.

rozdzielać miedzy kogo (pl a. coll.) (3): BielŻyw 148; RejPs 162; pobożni Krolowie [...] vdźieláli ſtanowi duchownemu dźiedźicżney máiętnośći ſwych/ [...] ktore záśię Biſkupi/ przykłádem ſporządzenia Boſkiego/ w ſtárym zakonie rozdźieláli miedzy rozlicżne duchowieńſtwo ſwoie PowodPr 22.

3. Odłączać, czynić, aby nie było razem, przestało stanowić jedność [w tym: co (2)] (3): Cżemu koſć v pierſi ptaſzich i[e]ſt oſtra. (–) [...] takowa figura oſtra ku takowey rzecży ieſt potrzebna, ktoraby mogła powietrze rozdzielać ku łacniejſzemu lataniu GlabGad D5v.

rozdzielać od czego (1): Wątrobá z żołądká wśię ćiągnie wilkośći/ á támo rozdźiela czyſte od nie czyſtego. SienLek 16v.

Przen (1):
Szereg: »roztargiwać i rozdzielać« (1): Duch wilka onego piekielnego Antychryſtá/ roſtárgiwa/ y rozdziela SkarJedn 19.
4. Powodować rozłam, utratę jedności [co (pl)] (1): Herezye rozdzieláią kroleſtwá. SkarKazSej 684b marg.
5. Stanowić granicę lub znak podziału [kogo, co] (9): Indya [...] ieſt máła y wielka/ wierzchnia y dolna/ ktorą Gánges rzeká wielka rozdziela BielKron 268v, 269; przez té [linie] niech będźie Linea proſta przewiedźiona e.f. á mieyſcá kędy rozdźiela dwie Linié niech będą g.h. GrzepGeom E2v.

rozdzielać od kogo, od czego (2): rozdziela nas od nich [Tatarów] rzeká Tánáis/ to ieſt Wolgá. BielKron 296v; Intersto, Miedzi czym ſtoyę/ rozdzielam yedno od drugiego. Mącz 418d.

rozdzielać na ile [z liczebnikiem zbiorowym] (1): A kiedy Linea proſta będąc ná drugiéy proſtéy/ przechodźi ná drugą ſtronę/ rozdźiéláiąc ią ná dwoię: tedy cztery kąty/ któré ſye ták vczynią/ ſą álbo proſté/ álbo czterem proſtym równé. GrzepGeom C3v.

Zwrot:»rozdzielać na części« (3): vſtáwieni ſą Chorążowie z dawná y ninieyſzego cżáſu s Chorągwiámi/ ktore rozdźieláią ná wielkie y ná máłe cżęśći woyſká BielSpr 6; Iuglans [...]. Nauci membranula quae in nucis iuglandis est medio – Serce kthore rozdziela na częſczi owoc ſam. Calep 569a, 690a.
6. Wyznaczać (1):
Zwrot: »granice rozdzielać« (1): niech ſie ziádą/ náſzy do Bydgoſzczéy/ á z ſtrony Zakonu do Swece/ [...] áby z inąd tákowé gránice [...] rozdźieláiąc [limites ... distinguendos JanStat 849] dáléy poſtąpili. SarnStat 1072.
7. Uważać za nietożsame, różniące się, rozróżniać; distinguere Cn (10): tzemużeś wtym piſániu twoim/ vtzynił rozdział miedzy Iednatzem y przytzyńcą Pánem Iesu Kryſtuſem/ á miedzy inſzymi Iednatzámi y przytzyńcámi ludzmi vmárłymi? [...] Ieſli tak ieſt/ iáko ty powiedaſz/ y iáko tu rozdzielaſz Vkaſz proſzę ćie gdzie ktory Prorok [...] vtzynił thákowy rozdział/ o Iednatzu y przytzyncy do Bogá? KrowObr 208.

rozdzielać co (pl) (2): Rozdźiéláią drudzy té dwie mieyſcá, Vi et Violenter: Bo więtſza iest enormitas gwałtem bráć, co niż mocą. SarnStat 625; SkarKaz 4b.

rozdzielać co od czego (1): że śie on bárzo cięſzkiego grzechu dopuſzcża/ ktory niecżyſtym ſercem prziymuiąc Ciáło Páńſkie [...] nierozdźiela go od inſzych pokármow: (to ieſt/ zá to ij ma iáko inſzy pokarm) KuczbKat 170.

a. Traktować jako różne jednostki, byty [w tym: kogo, co (5)] (6):

rozdzielać co z czym (1): rozdźieláią Azyą máłą z Europą/ gdźie nawiętſze morze/ á gdźie ſzerſze to zową Propontydys [tj. Morze Marmara] BielKron 461.

rozdzielać na ile [z liczebnikiem zbiorowym] (1): iáko ná dwoie pod figurámi ſzalonych á mądrych dzyewic/ ſtany náſze [Pan] rozdzyeláć racży. RejPos 343.

Zwrot:»rozdzielać na [ile] części« (1): Ziemię Fráncuſką ták rozdzieláią ná trzy cżęśći/ pierwſzą cżęść zową Belgiká. Druga Celtyká álbo Lugduńſká/ Trzećia Aquitáńſka. BielKron 280v.
α. O osobach Trójcy Św. (3): GrzegRóżn L2v; ábychmy iednemu BOgu w Troycy/ á Troycy w iednośći pokłon cżynili. Nic perſon nie mieſzáiąc/ á iſtnośći nie rozdźieláiąc. LatHar 371; Mowi tu Pan: Wierzyćie w Bogá y w mię wierzćie. [...] A iż Pan mowi: Y w mię wierzćie: nie cżyni ſię inſzym ábo drugim Bogiem: ále to roźdźiela/ dla człowieczeńſtwá ktorym rożny ieſt Chryſtus od Bogá. SkarKaz 548a.
*** Bez wystarczającego kontekstu [odpowiedniki słownikowe czasowników: didere, diducere, disparare, dispendere, dispensare, dispertire, dispicere, disterminare, distinguere, distribuere, erciscere, partire(-i), separare] (15): Erciscere antiquitus significabat dividere, Rozdzielam. Mącz 107c; Separo, Oddzielam/ rozdzielam/ odłączam Mącz 280d, 281c, d, 289a [2 r.], 416a; Dido – Rozdzieląm. Calep 321a, 321a, 331a, b [2 r.], 334a [2 r.], b.

Synonimy: 3. rozejmować, rozłęczać.

Formacje współrdzenne cf DZIELIĆ.

Cf ROZDZIELAJĄCY, ROZDZIELANIE

KW, (LWil)