Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZWALON

Następne hasło: ROZWARCIE »

ROZWALONY (20) part praet pass pf

Pierwsze o oraz a jasne; w formach złożonych -on-; forma niezłożona z tekstu nieoznaczającego ó.

Fleksja

sg
m	N	rozwal(o)n, rozwalony	f	N	rozwalonå	n	N	rozwalon(e)
	G	rozwalon(e)go		G			G	rozwalon(e)go
	A	rozwalony		A			A
	I	rozwalonym		I			I

pl
N	subst	rozwalon(e)
G		rozwalonych
L		rozwalonych

sg m N rozwal(o)n (4), rozwalony (3); ~ (praed) -(o)n (4), -ony (2); -ony RejAp; -(o)n : -ony WujNT (4:1). ◊ G rozwalon(e)go (2). ◊ A rozwalony (1). ◊ I rozwalonym (1). ◊ f N rozwalonå (2). ◊ n N rozwalon(e) (3). ◊ G rozwalon(e)go (1). ◊ pl N subst rozwalon(e) (1). ◊ G rozwalonych (1). ◊ L rozwalonych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: rozwalony kim (1).

Sł stp s.v. rozwalić, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. rozwalić.

Znaczenia

1. Zniszczony; o budowlach: zburzony, zrujnowany (19)
- Przen (6)
2. [Rozdzielony, podzielony na kawałki, rozkruszony]
3. W wyrażeniu: »rozwalony brzuch« = określenie lenistwa lub obżarstwa (1)

1. Zniszczony; o budowlach: zburzony, zrujnowany; demolitus Vulg; destructus, diruptus PolAnt; dirutus Mącz (19): Gdy thedy wſtáli ráno mieſzczánie/ vyzreli rozwálony ołtarz Báálow BibRadz Iudic 6/28, Ier 52/7; eruderare solum seu aream Siedlisko wyrumowáć/ wywieść y wychędożić precz z rozwálonego muru. Mącz 360a, 361d [2 r.]; Niezoſtánie kámień ná kámieniu/ ktoryby nie był rozwálon [qui non dissolvatur] BudNT Mar 13/2; Tá moc pożárłá żywé/ Troia trupem leży/ Rum w kupách ſtoi/ gwałtem rozwálonych wieży. GórnTroas 8, 70; WujNT Matth 14/2, Mar 13/2, Luc 21/6.

rozwalony czym (1): To ſą Adamantinae Turres, o ktorych Poetae fabulantur, kthore żadnymi śiłámi/ żadnym Iowiſzowym piorunem rozwálone być nie mogą. Phil B3.

W charakterystycznych połączeniach: rozwalone(-y, -a) domowstwo (2), miasto (2), mur, ołtarz, wieża (turris) (3).

Wyrażenie: »rozwalone budowanie« = ruinosa Vulg (1): vetus rudus, Rum/ to yeſt/ ſtára materia ták kámienna yáko cegielna z rozwálonego budowánia/ ſtáry mur. Mącz 359d; [Leop 1577 Ez 36/33 (Linde s.v. rozwalić)].

Przen (6): Miáſto rozwálone (á) bez muru (ieſt) każdy/ ktorego duch niema pohámowánia. BudBib Prov 25/27; Drugi błąd iego [księdza kanonika] w tym ieſt/ iż chcąc nápráwić (iáko on rozumie) rząd rozwálonego domv Bożego/ vćieka ſię do śrzodkow nieſłuſznych/ áni od Chriſtuſá Páná/ y Apoſtołow iego záleconych. NiemObr 8.

rozwalony czym (1): A też ieſt on grunt á on kámień węgielny/ ná ktorym ieſt ten prawdziwy Koſcioł iego fundowány/ [...] ále nie ten ktory ieſt z nieprawdy á z wymyſłow ludzkich zlepiony/ z opoki á s piaſku/ ktory ledá wiátrem zákołyſány y rozwálony być może. RejAp 67v.

W przeciwstawieniach: »rozwalony ... budować, zbudowany« (2): Acżeś ieſt Pánu miła [córko syjońska]/ świátuś ieſt niewdzięcżna/ wſzákżeć ſię iuż przybliżáią/ ktorzy ćię budowáć máią/ boć Pan wie iákoś rozwálona ArtKanc K11; WujNT Ioann 2 arg.

W porównaniu (1): A rozwálona będzieſz [Jerozolimo] im [Babilonem] iáko źdźbło á oni tobie iáko ogień: y pożrą ćie y miáſtá twoie Leop 4.Esdr 15/61.

2. [Rozdzielony, podzielony na kawałki, rozkruszony: Ten ſyr ieſt zgniły/ robaczyſty rozwálony. wrmig von ander gerieſſen. Wokabul 1539 T3.]

3. W wyrażeniu: »rozwalony brzuch« = określenie lenistwa lub obżarstwa (1):

Zwrot: »siedzieć z rozwalonym brzuchem« = siedzieć w pozycji półleżącej, eksponując brzuch (1): Poźrzy/ á on pan ſiedzi z rozwálonym brzuchem RejWiz 167.

Synonimy: 1. poborzony, rozbity; 2. pokruszony.

Cf ROZWALIĆ, ROZWALIĆ SIĘ

RS, ALKa