Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POTŁUMICIEL]

Następne hasło: POTŁUMIĆ SIĘ »

POTŁUMIĆ (48) vb pf

o jasne; potłomić z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja

inf	potłumić

praet
	sg		pl
3	m	potłumił	m pers	potłumili
3	f	potłumiła	m an

imperativus
	sg
2	potłuḿ

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych potłumił	m pers
3	m	by potłumił	m pers	by potłumili

inf potłumić (18). ◊ fut 2 sg potłumisz (1). ◊ 3 sg potłumi (4). ◊ [2 pl potłumicie. ◊ 3 pl potłomią.] ◊ praet 3 sg m potłumił (6). f potłumiła (1). ◊ 3 pl m pers potłumili (3). ◊ imp 2 sg potłuḿ (6). ◊ con [1 sg m bych potłumił.] ◊ 3 sg m by potłumił (4). ◊ 3 pl m pers by potłumili (2). ◊ part praet act potłumiwszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

Zgnieść, ścisnąć, zdusić; przen (48)
- a) Zwyciężyć, pokonać militarnie (5)
- b) Pognębić, zaszkodzić, zniszczyć (41)
- c) [Zniszczyć, unicestwić fizycznie]
- d) Złagodzić, uśmierzyć (2)

Zgnieść, ścisnąć, zdusić; przen (48):

a) Zwyciężyć, pokonać militarnie; confligere Miech; confundere HistAl [kogo, co] (5): Także potłumiwſzy wiele narodow krainy połnoczney: przyſli aże do Połowczow MiechGlab 2, 53; Opprimere Rempub. armis, Rzeczpoſpolitą gwałtem potłumić. Mącz 321b; [BielKron 1597 744].

Szeregi: »potłoczyć i potłumić« (1): Tedy napierzwey Tararzy [!] ſtrzałami ſſwemi krzyżowniki y gorniki potłocżyli y potłumili iakoby grad zboże na polu [Primusque cruce signatorum et aurifossorum exercitus cum thartaris magno impetu congressus velut tenerae aristae a grandine percussae, a sagittis thartaricis obtritus est]. MiechGlab 10.

»zhańbić i potłumić« (1): Alexánder tedy opuſćiwſzy Thyr wtárgnął do Iozaphath/ gdzie tám Bitirioná y iego zaſtęp wſzytek zhańbił y potłumił [totum eius exercitum confudit]. HistAl B8v.

b) Pognębić, zaszkodzić, zniszczyć; opprimere Mącz, JanStat; deprimere HistAl exstinguere Mącz [w tym: kogo, co (40)] (41): WróbŻołt 88/43; á on ſnadz zeſle kogo ſprzybytkow ſwoich ktory wyzwoliwſſy mnie potłumi tego ktory ſie ſtárał/ aby mie był zániſſczył. RejPs 84v, 22v, 108v, Ff3v; SeklKat Tv; HistAl F4v; MurzNT 73v; LubPs B3, M4 marg; KrowObr 132v; Mącz 92a, 382c; RejPos 232v; BiałKat 43v; KwiatOpis B; BudBib I 30 ld marg; KarnNap D3; niech zwyćięſtwá nie máią/ potłum Diabły przeklęte. ArtKanc M14v, I5v, I18v, M19v, Qv, Q10, S8; áni będę zwalał [zeznawając] ná żadną złą rzecz/ ktoraby mogłá iákimkolwiek ſpoſobem potłumić prawdę SarnStat 573; A Polſka wolność/ w iednym złym/ wiele dobrych potłumi. PowodPr 62.

potłumić pod kogo, pod co (1): Potłumi [Pan] ludzie pod nás/ á narody pod nogi náſze [Ducet populos subter nos et tribus subter pedes nostros]. BudBib Ps 46/3[4].

potłumić [kim], czym (2): Wſſytko Pan potłumi głoſem ſwey możnośći LubPs G4v, E; [Doktormi Koſcielnymi potłumićie nowe to Kácerſtwo HerbOdpow I2].

W połączeniach szeregowych (3): A zły národ [...] Zetrzeſz/ zniſſcżyſz/ á potłumiſz/ y w niwecż obroćiſz LubPs O2; Iż iuż miał Pan zetrzeć/ potłumić/ á połamáć wſzytki hárde mocarze ná ſtolicach ich/ á powyſzſzyć pokorne. RejPos 305v, 271.

W przeciwstawieniach: »powyszszyć (a. powyszszać) (2), podnieść, [mieć za więtszego]... potłumić« (3): HistAl G2; RejPos 305v; Nikt mnie podnieść nie może/ iedno ty ſam Pánie/ Nic potłumić/ iedno twe właſne roſkazánie GrabowSet E4v; [wſzákżebych ná tho nie wiodł iżbych ćie potłumił/ ále bych ćie záwſze miał zá więtſze^go y zá ſtárſzego HistPonc K6v].

Zwroty: »potłumić na głębokość« (1): kthorego cżłowieká [Bóg] powyſzſza może potłumić ná głębokoſć [potest sternere in profundum]. HistAl G2.

»potłumić pod nogi [czyje]« (1): BudBib Ps 46/3[4] cf potłumić pod co.

Szeregi: »potłumić a (i) pohańbić (a. zhańbić)« [szyk 1:1] (2): ktory [papież] tu dla tego Pánnę Máryą ná mieyſcu Bożym poſtawił/ áby ią poſromoćił/ y Syná Bożego Páná Iezu Kryſtá s háńbił/ y potłumił. KrowObr 155v; RejPos 235v.

»potłumić a potłoczyć« [szyk 1:1] (2): iż ten [...] dobrotliwy zbáwiciel náſz/ dla tego tu przyść racżył/ áby wſzytki ſpráwy y ty chytre záraſki cżártá ſproſnego potłocżył á potłumił RejPos 205v, 175v.

»potłumić i zniszczyć« (1): [Bogu] Oycu mamy dáć koronę chwały/ bo mocny ieſt/ á mocnemu nie ieſt dobrze łámáć wiernoſć/ ktory może potłumić ćiebie y zniſzcżyć. HistRzym 100v.

»zwyciężyć i potłumić« (1): Ale Pan Chriſtus ták zmartwychwſtał/ zwyćiężywſzy y potłumiwſzy śmierć/ iż iuż więcey vmrzeć niemoże KuczbKat 50.

c) [Zniszczyć, unicestwić fizycznie [co]: Ali wżdy ná to ſzcżeśćie/ żeśćcie ſię domyſlili miedzy ſobą Exemplarze tego Synodu ſwego potłumić/ iż ná iáśnią nie wyſzły Respons M.]

d) Złagodzić, uśmierzyć [co] (2): Pessundare iracundiam, Gniew potłumić. Mącz 294d, 383d.

Formacje współrdzenne cf TŁUMIĆ.

Cf POTŁUMIENIE, POTŁUMIONY

KW, ZCh