[zaloguj się]
[pdf]

POTRZEBNIE (64) av

potrzebnie (43), potrzebno (15) [w tym: w znacz. 1.α. (13)], potrzebnie a. potrzebno (6); potrzebnie Diar (2), GliczKsiąż (2), LubPs, GroicPorz (3), BibRadz, BielKron (2), GórnDworz (2), RejZwierc, WujJudConf (3), BudBib, CzechRozm, ModrzBaz (3), SkarŻyw (2), GórnRozm (3), ActReg, Calep, Phil, SarnStat (7), SkarKaz (2), CiekPotr, SkarKazSej; potrzebno OpecŻyw, HistAl (3), KromRozm II, Leop, SienLek (5), KuczbKat (2); potrzebnie : potrzebno Mącz (1:1), WujNT (1:1). [Za postać wątpliwą uznano comp i sup z tekstów, w których nie ma zaświadczonej postaci stopnia równego.]

Oba e oraz oba o jasne.

comp i sup (6+7) -potrzebniéj; -éj (2), -(e)j (11). sup nå- (6), nåj- (1) ModrzBaz.

Składnia comp: potrzebniej niż(li) (2) RejZwierz, LatHar; (nie) potrzebniej jako (1) ModrzBaz, jeno (1) Diar.

Sł stp notuje, Cn: potrzebnie, Linde także XVII(XVIII) w.: potrzebnie.

1. Słusznie, tak jak trzeba, bo tego jest potrzeba (62): ktorzyby thego náſzego piſánia potrzebnie vżywáli. GliczKsiąż A4v; LubPs ff4v; około tákich ran w Práwie poſpolitym ſzerzey ieſt opiſano/ á bárzo potrzebnie GroicPorz k3, p3v, hh; Mącz 243d; iedno iż potrzebnie/ á náſchwał/ nie przygodnie/ áni s trefunku/ tákowe iákie ſą białegłowy oná [natura] ná ſwiát dáie GórnDworz X6, Gv; Przetoż do Pokuty prawdźiwey y nagrodá y poiednánie bliźniego/ potrzebnie należą WujJudConf 90v, 34, 147; CzechRozm A7; A to niech będźie y o przyśiędze/ y o innych rzecżach/ ácż krotko/ ále podobno/ ile bacżę potrzebnie ModrzBaz 87; SkarŻyw 456; ále y źwierżętom niemem potrżebnie dał ią [bojaźń] pan Bog. GórnRozm Kv, L2; Calep 692b; Dobrze też mieśce ſobie oſobne ná to náleść/ iáko y ná modlitwę: y owſzem potrzebniey/ niżli ná modlitwę: bo trudnieyſze ieſt rozmyślánie/ niżli vſtna modlitwá. LatHar 664; WujNT Hebr 7 arg; Bo rzeczy té/ któré były nie ták potrzebnie w Státut námiéſzáné vprzątnąłem SarnStat *4; Dla tego tenże Státut [...] w ten náſz ninieyſzy Státut od ſłowá do ſłowá ſkázuiemy potrzebnie [= że jest potrzebne] włożyć [decernimus necessario inferendum JanStat 50] SarnStat 384 [idem] 925; Spytałby kto podobno potrzebnie: Czemu Ian ś. nie rzekł: Ná początku był Syn/ ále go ſłowem názwał? SkarKaz 486b, 313b; CiekPotr 85; SkarKazSej 697a; [Ieſzcże byś tu mogł potrzebnie ſpytáć/ kto według tego textu połowicę wargeltu zápłáći SzczerbSpecSax 165 (Linde)].

W charakterystycznych połączeniach: barzo potrzebnie (3); potrzebnie chwalić, (u)czynić (3), dać (dany) (3), mowić, należeć (2), napisać, odmienić, przydać, spytać, ująć, używać, zostawować.

Fraza: »potrzebnie powinien« (1): ktorego [uczonego] gdy pytano coby napotrzebniey powinni cżynić rodzicy płodu ſwemu/ odpowierdził [...] GliczKsiąż A3; [Troiácy ludźie ſą/ ktorzy práwem cżynić/ y ſkárgę kłáść potrzebnie powinni. SzczerbSpecSax 2 (Linde)].
Szeregi: »mądrze i potrzebnie« (1): Mądrże y potrżebnie vczynił Scipio, wźiąwſzy Cartaginem novam GórnRozm G3v.

»napierwej i napotrzebniej« (1): tedy to napierwey y napotrzebniey/ iáko grunt prawdy/ wſzyſcy wierzyć máią KuczbKat 9.

»potrzebnie(-o), (i) pożytecznie(-o) (a. z pożytkiem)« [szyk 2:1] (3): Mącz 264d; Ták záſię ieſt wiele thego przykłádow/ że potrzebnie y s pożytkiem exules ab exilio reuocati bywáli Phil S; SarnStat 1022.

»słusznie i potrzebnie« = rationabiliter et necessarium JanStat [szyk 3:1] (4): SkarŻyw 301; STárémi króleſtwá náſzégo vſtáwámi/ w wiedźiono ieſt ſłuſznie y potrzebnie: áby [...] SarnStat 334 [idem] 356, [1316],

α W funkcji czasownika niewłaściwego: trzeba, jest potrzebne [w tym ze słowem posiłkowym: jest, bywa (8)] (22):

(na)potrzebniej ([potrzebno]) kogo, czego (4): Stałby nam zá drugiego/ ten cny pan Hektorá/ Bo tám tákich potrzebniey/ bywa niż Doktorá. RejZwierz 69; BielKron 345v; KochSat C; któréy [wiary] tu iáko y w inſzych świątośćiách ieſt napotrzebniéy. BiałKat 383v; [Aby wſzyſtko porządnie ſzło/ Czego wkoſciele potrzebno. SeklStudent a3]. Cf [napotrzebniej czego do czego].

[napotrzebniej czego do czego: A przeto doſwiádſzánia s pilnoſcią do godnego vżywánia Wiecżerzey Páńſkiey potrzebá/ do kthorego napothrzebniey dwu rzecży. GilPos 74.]

potrzebniej dla kogo [= komu] (1): ále zoſtáć w ćiele/ potrzebniey ieſt dla was. WujNT Philipp 1/24.

(na(j))potrzebniej (potrzebno) komu (8): HistAl C4, G3; MurzNT 31; Iednákie rzecży wam piſáć mnieć nie ćięſſko/ á wam też potrzebno. Leop Philipp 3/1; ſnadź ij [złoty klenot] byli záſię poſłáli do Gniezná krolowi mowiąc: Iż thego iemu potrzebniey. BielKron 345v; SienLek 2; ModrzBaz 18v; WujNT Philipp 3/1.

potrzebno ku czemu (1): iáko bárzo ieſt potrzebno ku poięćiu CHRZEśćiáńſkiey náuki [...] rozumieć to co nam o káżdey świątośći z oſobná Kośćioł Powſzechny ku wierzeniu podawa KuczbKat 120.

potrzebnie na kogo [= komu] (1): Posłowie się o tym nie dowiedywali, co to KJM obrażało w artykulech od nich podanych, bo wiedzieli, iż potrzebuje [błąd zam. potrzebnie] tak na osobę Pańską, jako i na ine Diar 64.

cum inf (14): thák też ieſt potrzebno krolowi wzrok ſerdecżny mieć oſtry HistAl G3; KromRozm II n2v; MurzNT 31; Leop Philipp 3/1; BielKron 333v; potrzebno też o tym porádźić iákoby temu zábieżeć. SienLek 130v, 2, 41v, 97v, 144; KuczbKat 120; ModrzBaz 18v; WujNT Philipp 1/24, 3/1; [Cliſterę z máſłem potrzebno czynić/ przećiw boleśćiam á gryźieniu w żywoćie UrzędowHerb 432a].

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: aby] (3): Botz potrzebno aby ieden cżlowiek vmarl/ niżliby wſſytek lud miál zaginątz OpecŻyw 82v; HistAl Cv, C4.

Szeregi: »słuszno i potrzebno« (2): HistAl C4; SLuſznoć y potrzebno człowieku mieſzkáć ná powietrzu miernym SienLek 2.

»tak potrzebnie, jako użytecznie« (1): áby tych rzecży/ ktore znáć á wiedzieć thák potrzebne [!] iáko vżytecżnie ieſth/ pámięć [...] zoſtáłá. BielKron 333v.

a. Skutecznie, z pożytkiem (4): Zaliby [sejm] mogł być na czym inem potrzebniej strawion, jeno na sprawiedliwości Diar 36; ácżechmy w on cżás mogli y ludziom y Rzecżypoſpolitey więcey ſłużyć/ ále nie ták potrzebnie y nie ták rozważnie/ iáko iuż teraz przyſzedſzy ku roſtropnieyſzym látam ſwoim. RejZwierc 162v; ktore [koszty] niemogą być nigdźie indźie potrzebniey obrocone/ iáko ná podpomagánie ſzkoł? ModrzBaz 131.

Ze zdaniem skutkowym (1): Zatego [Augusta] kilka podatkow dano, atak potrzebnie Zescié [!] Prouincyi wielkich doma dostali ActReg 22.

2. W razie potrzeby (2): Moc źiemie ieſt w ręka [!] páńſkich/ ktory potrzebnie ná niey wzbudza człowieká pożytecznego BibRadz Eccli 10/4; BudBib Eccli 10/4.

Synonimy: 1. słusznie; α. trzeba; a. pożytecznie, skutecznie.

Cf NIEPOTRZEBNIE, NIEPOTRZEBNO

RS, KW