[zaloguj się]
[pdf]

POWARZYĆ (23) vb pf

o prawdopodobnie jasne (tak w po-); a jasne.

Fleksja
inf powarzyć
plusq
sg
3 m był powarzył
imperativus
sg
2 powårz
con praet
sg
3 n by powarzyło
impersonalis
praet powarz(o)no
participia
part praet act powarzywszy

inf powarzyć (5). ◊ fut 2 sg powarzysz (3). ◊ 3 sg powarzy (2). ◊ [plusq 3 sg m był powarzył.] ◊ imp 2 sg powårz (7). ◊ [con praet 3 sg n by powarzyło.] ◊ impers praet powarz(o)no (1). ◊ part praet act powarzywszy (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Pogotować przez pewien (przeważnie krótki) czas [w tym: z określeniem długości czasu (10)] (19): á gdi ktemu przyłożiſz grochu albo pſzenicze/ á powarzyſz weſpołek/ tedy ktoriby gołąb thego grochu albo pſzenice zakuſił każdy zdechnie FalZioł I 46c; SienLek 113v.

powarzyć w czym (8): náwierć koſáćcowego korzenia w ſtárym piwie powarz przyłożywſzy máſłá máiowego/ á to wypiy. SienLek 103v. Cf powarzyć czego w czym; co w czym; czego a. co w czym.

powarzyć czego w czym (1): w teyże iuſze powarzyć cżego kolwiek ſtych rzecży á rozetrzeć w nieyże FalZioł V 68.

powarzyć co w czym (2): á to ſpołem powarzywſzy w cżyrwonym winie/ rozmocżywſzy w tym Lnianych pacżęſi/ przyłoż na wydęty pępek FalZioł V 42. Cf »powarzyć trochę«.

powarzyć czego a. co (7): w drugiey [wodzie] go [por] záś powárzyć y ieść SienLek 102v. Cf powarzyć czego a. co w czym; »powarzyć niewiele«, »powarzyć trochę«.

powarzyć czego a. co w czym (4): Też gdy go powarzyſz dobrze w wodzie/ a potym ſie go naijeſz/ tedy żywot othworzy FalZioł I 129b; Wezmi poł funta ſkorek Kaparowych powarz gich wſoku Chebdowego korzenia/ á potym dobrze oczukruy FalZioł III 14b, 15d. Cf »powarzyć trochę«.

Zwroty: »powarzyć (dobrą) chwilę (a. chwiłkę)« [w tym: czego (1)] (2): FalZioł V 77; przyſtaẃże Piołynu w wodźie do ogniá/ á day wodźie wywrzeć/ náley potym mleká koźiego/ á powarz chwiłkę/ potym co naćiepley piy. SienLek 39.

[»powarzyć dłużej«: ieſli wodá wſzyſtká wywrzáłá/ puść kropię ná ogień/ á ieſli parſka/ powarz dłużey. SienHerb 497b.]

»powarzyć mało, niewiele« [w tym: czego a. co (1)] (1:1): przyłoż kwiathu rożanego/ dziewannowego: powarzyć mało á odſtawić pothym/ á tho pić rano przed obiadem trzy godziny/ á przed wiecżerzą dwie. FalZioł V 69; SienLek 64.

»powarzyć trochę« [w tym: czego (2), co w czym (1), czego a, co (1), czego a. co w czym (1)] [szyk zmienny] (6): apotym ty rzecży ktore maią bytz ſtarte na proch/ ſctrzi [lege: zetrzy] ye ſubtilnie a potym powarz ich trochę/ áby ſie tak dobrze zmieſzały FalZioł I 4a; Także y ſerwatka ieſt dobra gdy gi [chmiel] włożyſz w nię na nocz albo powarzyſz trochę. FalZioł I 72c, I 16d, 41a, 71d, 116c; [przećiw bolącżce w pierśiach/ náśienie ich [bań] ſtłukſzy z ſkorkámi bánie powárzyć trochę w ięcżmienney wodźie Cresc 1571 228].

Szereg: »powarzyć albo posmażyć« (1): ſtłucżeſz kwiatki Liliowe s ſadłem wieprowym/ z oleykiem rumienkowym zmieſzawſzi/ powarz albo po ſmaż trochę thego/ á przyłoż na bolącżkę. FalZioł I 71d.
2. Ugotować wielu (2): Dano złożenie w kuchni/ tám gdy ie [posły] przywiedli/ Pobito/ powárzono/ y ná obiad ziedli. KmitaSpit C4.

powarzyć kogo (1): kazał iego ſyny powárzyć/ y cżeſtował go imi/ tákież krwie napuſzcżawſzy w wino z nich/ cżeſtował go miáſto cżyrwonego winá. BielKron 26v.

3. O działaniu mrozu lub gorąca: zniszczyć wiele (wielu); adurere, necare, urere Cn [kogo, co (pl a. sg w funkcji pl)] (2):
Frazy: »mroz powarzy, [powarzył]« (1): RejAp 78v; [Wſzyſtko zgołá ożywa/ co nam był mroz długi/ W ziádłą zimę powárzył RybWios A3].

[»słońce powarzyło«: tamże ie [główki szafranu] ochędożywſzy ſuſzą ná mieścu ćiepłym/ wſzákoż nie ná ſłońcu áby ich ſłońce nie powárzyło Cresc 1571 223.]

Szereg: »powarzyć a porazić« (1): ſzáráńcża nie bywa żywá dáley ná ziemi iedno przez pięć mieſięcy/ od Kwietniá áż do Wrzeſniá/ á potym ią mroz álbo y ine powietrze powárzy á poráźi. RejAp 78v.
Przen: O ludziach: uśmiercić (1):
Fraza: »mroz powarzy« (1): Więc y oni pánowie co w tych ſciánach ſiedzą/ Kiedy ie mroz powárzy áni ſámi wzwiedzą/ A káżdemu ſie ták zda by miał buiáć wiecżnie RejZwierc 270.

Synonimy: 3. poniszczyć, zniszczyć.

Formacje współrdzenne cf WARZYĆ.

Cf POWARZONY

MC