[zaloguj się]
[pdf]

PRECEPTOR (45) sb m

pre (37), prȩ- (4), prae- (3), proe- (1).

Oba e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N preceptor preceptorowie
G preceptora preceptorów
A preceptora preceptory
I preceptor(e)m preceptory, preceptormi
L preceptorze
V preceptorze
inne sg G a. A - preceptora

sg N preceptor (10). ◊ G preceptora (10). ◊ A preceptora (9). ◊ G a. A preceptora (2). ◊ I preceptor(e)m (2); -ęm (1), -(e)m (1). ◊ L preceptorze (1). ◊ V preceptorze (1). ◊ pl N preceptorowie (3). ◊ G preceptorów (1). ◊ A preceptory (2). ◊ I preceptory (3), preceptormi (1) SarnStat (3:1).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVIII w.

1. Nauczyciel, mistrz [praeceptor – mistrz, nauczyciel Mącz 36d; – mistrz, uczyciel Calep; nauczyciel; rozkazujący, rozkażyciel – praeceptor Cn] (42): Ktorego pártáctwá áby ſie każdy vchronił/ nyechay w náukách cżás dobry vcżyni przy yednym preceptorze GliczKsiąż N3, K4v, K5, K6, K7, L4v (10); Kędy ſię vdaſz nieboże? do Dworu? Tám ćię nie puſzczą: Bo wiedzą żeś z moru. Do Pánow prożno/ zwłaſzczá ktorzy wczorá W Polſzcze naſtáli. Nie chcą Preceptorá. Prot Ev; GórnDworz H2v; vmyśliłem W.M. pánu j przyiaćielowi mnie oſobliwie łáſkáwemu ofyárowáć/ chcąc okázáć/ że ia nietylko zá młodych lat W.M. kiedy zá Praeceptorá mnie W.M. vżywáć raczył/ ále téż y dźiś/ y záwżdy W.M. rad ſłużę. GrzepGeom B3; RejZwierc A5, 7v [3 r.], 8v; BiałKaz I3, I3v; PaprPan K4; Oczko A3; Bo wiele dni oſobno kśięża/ oſobno vrząd świecki/ oſobnie preceptorowie z ſtudentámi [...] boſymi nogámi z świecámi lannymi proceſſye do grobu cżynili. SkarŻyw 546; SkarKazSej 663a.

preceptor czyj [w tym: pron poss (8), G sb (2)] (10): GliczKsiąż L6v, L7v, N8v; KwiatKsiąż B2v; Niemiec ieden w Rzymie potkawſzy preceptorá ſwego pozno w wiecżor ná imię Philippá Beroáldá/ rzekł mu. Domine Magister, Deus det vobis bonum sero. GórnDworz Q4v, D8; (did) VCZEN. (–) Nie omiéſzkałem do ćiebie przyść/ móy miły proeceptorze BiałKat 193v; Didimus Alexándryiſki preceptor S. Hieronimá ták wyznawa. SkarJedn 280; vcżniowie Lutrá Preceptorá ſwego w piſmách/ kazániách/ y powieśćiách ſwoich/ zowią Philauticum ReszPrz 63, 70; [CerGór przedm 3; SkarŻyw 427 (Linde); BielKron 1597 483 (Linde)].

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [imię + preceptor (4), preceptor + imię (2)] (6): Ale ocyec káżdy piłowáć tego ma/ áby tákiemu ſyná ſwego nye polecał/ nye záraz onego oddáć/ ále pirwey ſie wywyedzyeć ma komuby go oddáć myał. Tákći vcżynił był Piteus ktory Thezeuſowi Konnideſa preceptorá ku náuce był zyednał. GliczKsiąż L6v, L6v [2 r.], L8; SkarJedn 280; y ſkárży ſię Fláccus ná ſwego Preceptorá Melánchtoná/ iżnápiſawſzy [!] raz tę to Confeſſyą/ potym ią záś popráwuiąć zfáłſzował ReszPrz 70.

Zwrot: »u preceptora, pod preceptorem, z preceptorem uczyć się« [szyk zmienny] (1:1:1): Tem ſpoſobem też/ gdy dzyecy w ſzkole álbo w kolegium yákyem v prcceptorá [!] dobrego vcżyć ſie będzye/ nye yeſt rzecż nyepodobna áby y byegleyſſem y przeſpyecżnyeyſſem sſtáć ſie nye myáło. GliczKsiąż K6, K6; iżem ſie z młodu nie obiter vczył artes y partes pod dobrémi prȩceptormi SarnStat *7v.
Szeregi: »preceptor a mistrz« (1): Classi scholasticae praeesse. Preceptorem á miſtrzem być nád yedną częśćią żakow. Mącz 56a.

»preceptor albo nauczyciel« (1): Záprawdę preceptor káżdy álbo náucżycyel/ ktory wywyera w wyerze/ wtho może wprowádzić kożdego ſwego vcżnyá. GliczKsiąż L5.

»preceptor albo przykażyciel« (1): Dobrze ſię tedy z nimi dzieie/ yeſliże złaiani ſromayą ſię/ albo ſkarani ſtawayą ſię lepſzymi/ y ſwoye preceptory albo przykażyciele miluyą KwiatKsiąż B2v.

2. W zakonie krzyżackim: wysoki dostojnik, stojący na czele kapituły generalnej w Malborku (pierwszy elektor), później członek tzw. rady dostojników; praeceptor JanStat [praeceptor Łac śr] (3):

W połączeniach szeregowych (3): chcemy/ áby obowiąſki zprzymierzenia y zapiſy/ którékolwiek ſą y były miedzy Miſtrzem wielkim/ Prȩceptory w Niemcech y Inflantćiéch/ y Zakony ich prȩłaty [...] vczynióné/ áby były nikczemné/ prózné/ y wniwecz obrócono [!] SarnStat 1069, 1086, 1120.

Synonimy: 1. bakałarz, mistrz, nauczyciel, pedagog, uczyciel, ukaziciel; 2. mistrz.

JDok