[zaloguj się]
[pdf]

PROCHNO (12) sb n

prochno (11), pruchno (1); prochno : pruchno RejPos (1:1).

pro- (1), pró- (1) Mącz (1:1); końcowe o jasne.

Fleksja
sg
N prochno
G prochna
D prochnu
A prochno
I prochn(e)m

sg N prochno (4). ◊ G prochna (1). ◊ D prochnu (1). ◊ A prochno (4). ◊ I prochn(e)m (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII ‒ XVIII w.

1. Coś spróchniałego, zgniłego; caries BartBydg, Cn (11):
a. Kawałek spróchniałego drewna lub jego cząstki; putredo lignorum BartBydg; fomes Calep; lignum putridum Cn (7): BartBydg 23; NA takowe rzecży. Poſypuy Dragantem/ albo prochnem, albo prochem cżyrwoney Rożey. FalZioł V 44; Unde Pityocampe, qui in pinu arbore nascitur, Robak ktory prochno czini/ á w mokrych drzewiech á zwłaſzcza w ſośninie roſcie. Mącz 32d; przywiązali mu [gołębiowi] prochno záżegwſzy/ do nogi álbo do ſzyie/ y puśćili/ potym wnet poleći ná ſwe gniazdo pod dách y zápali prędko/ á zwłaſzcżá gdy prochno nátrze prochem ruſznicżnym BielSpr 62v; Calep 432b.
Zwrot: »stać się jako prochno« (1): A przetoż iáko płomień ogniowy trawi śćierń/ á płomień zżyra mierzwę/ ták korzeń ich ſtánie ſię iáko prochno [veluti mucus erit]. BibRadz Is 5/24.
b. Gnijące zwłoki (4):
Szeregi: »prochno i czerw« (1): Ciáło prochnu y cżerwiowi zdawná odkazáne/ Muśi pewnie być oddáane. KlonŻal C3v.

»ziemia, prochno« (1): Iák ſię Phoenix przez ogień/ przez popioł odmładza: Ták ſię cżłowiek przez źiemię/ przez prochno odradza KlonWor 82.

Przen (2): [ieſli iuż prochnieie [dom boży w człowieku]; co rychłey z prochnem precz HerbNauka K7v (Linde).]
a) Człowiek jako istota marna i skłonna do zepsucia (2): [Hiob pisze] Iż cżłowiek káżdy ieſt pruchnem/ á ſyn cżłowiecży robakiem RejPos 317.
Szereg: »proch a prochno« (1): przypátruy ſie/ od kogo tego ſzukaſz/ od kogo tego nábywaſz/ iż tákież od tákiegoż prochu á od tákiegoż prochná iákoś y ſam. RejPos 319v.
2. zool. Gąsienica (eruca); Cossus cossus L.; trociniarka czerwica, motyl z rodziny trociniarkowatych (Cossidae), którego duże (do 100 mm), mięsistoczerwone gąsienice żerują w drzewach liściastych głęboko w drewnie powodując łamanie się drzew pod wpływem wiatru (1): Cossus, Próchno/ Robáctwo które w drzewiech miedzy korą á miedzy drzewem roście/ Drzewny czerẃ. Mącz 66d.

Synonimy: 2. »drzewiany czerw«, »drzewny czerw«, »drzewny mol«, drzewotocz.

Cf PROCHNOŚĆ

KO