[zaloguj się]
[pdf]

PROWIZOR (23) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N prowizor prowizorowie
G prowizora prowizorów
D prowizoróm
A prowizory
I prowizorami, prowizory

sg [N prowizor. ◊ G prowizora.] ◊ pl N prowizorowie (9). ◊ G prowizorów (7). ◊ D prowizoróm (5). ◊ A prowizory (2). ◊ I prowizorami (1), prowizory (1) SarnStat (1:1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Urzędnik zajmujący się aprowizacją wojska [opatrzny – provisor Cn] (22):
a. W Polsce: wysoki urzędnik zarządzający wydatkami na potrzeby wojenne, powoływany na sejmie i pełniący swe funkcje czasowo (22): A co Stároſtá z Deláciiéy wybierze/ áby to do Poborce wydawał/ który záś do Pánów Prowizorów y Podſkárbiów/ Koronnégo/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ odniéść ma. SarnStat 345; Támże y prowizorowie Séymu przeſzłégo náznáczeni/ liczbę/ która ná tym Séymie prze krótkość czáſu wyſłuchána bydź niemogłá/ doſtáteczną/ tàm perceptorum quàm expenſorum, vczynić będą powinni. SarnStat 416; A ieſliby też kto ná dobrá wolné/ to ieſt/ żadną ſummą nie onerowané/ dał ſummę iáką pieniędzy/ áby to ći Prowizorowie z Contribuciy poſpolitych polſkich w Koronie/ Litewſci/ w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim/ popłáćić byli powinni SarnStat 441; Té tedy pieniądze wſzyſtkié [...] máią ći to pánowie Podſkárbiowie z Prowizory do rąk ſwych odbiéráć SarnStat [442]; Z tychże pánów Prowizorów/ ma bydź ieden záwżdy Polſki przy Polſkim Hetmánie/ Litewſki przy Litewſkim/ zá wyciągnieniém wóyſk przećiwko temu nieprzyjaćielowi w kráie Podolſkié/ [...] álbo zá granice Koronné/ dla odpráwowaniá z Piſárzmi polnémi/ przy popiſowániu y płáceniu/ y opátrowániu potrzeb woiennych SarnStat [442], 344, 345, 346 [2 r.], 355 [3 r.], 440 (20); [Prowizorowie, acz to przezwisko nowe, ale rzecz stara, bo pod te czasy wojenne zawsze bywali szafarze pieniędzy żołnierskich. AktaSejmikPozn 1590/130].

W charakterystycznych połączeniach: pan prowizor (13); mianować prowizory.

Wyrażenie: »prowizorowie wojny [jakiej = z kim]« (1): Podobnégo coś było vczyniono Roku 1590. przy wypráwie przećiw Turkowi ná Pogłowné, że było obrano Prowizory woyny Tureckiéy. SarnStat 355.
Szereg: »szafarze poborowi i prowizorowie« (1): SZAFARZE POBOrowi y Prowizorowie. O tych znaydźieſz w Metryce w Conſtituciéy, Roku 1567. SarnStat 354.
b. [Wyższy urzędnik weneckiej administracji troszczący się o obronność miast: Przyszli potem mię witać Andreas Navagerius, starszy, którego tam zową bailo, drugi prowizor Benedictus Erizzo et cum consiliariis. RadzPodróż 228.

prowizor czego: Potem na stołku dał się przynieść Zacharias Salomone, bo podagryk był [...], ktory był prowizor natenczas armaty RadzPodróż 228.]

2. Ten, kto sprawuje pieczę nad czymś, zawiaduje czymś; zarządca, nadzorca, administrator; provisor JanStat [provisor – opatrzyciel Mymer1 11v, Mymer2 10v; – opatrznik, opatrzownik, urzędnik, sprawca Mącz 495b; – dozorca Calep; dozorca, doględacz – provisor Cn] (1): [Szpital, który jest przy kościółku ś. Ducha, ma włók [...] 18. [...] O te włóki Bilynski, podstarości malborski, pozywał prowizory tego to szpitala LustrMalb II 57; Gdy p. Jan Unger, jako prowizor młyna na Czapnikach od Rzeczypospolitej sobie zwierzonego, często się przed wszystkimi stany uskarżał, że ten młyn prze[z] niedostatek wody mieć i pożytku czynić nie może. [...] OpisyPozn 1592 nr 19; (nagł) O powinnośći Prowiſorá Ołtarza. (–) TEgo vrząd będźie ſtáráć ſię o wſzelákie potrzeby ná ozdobę Káplice/ y Ołtarzá Bráckiego. To ieſt o świece/ oley do lámpy/ áppáraty/ obruſy/ vela, etc. etc. Ten chowáć będźie kápy pogrzebowe/ chorągwie [...] BzowRóż 124.]

prowizor nad czym (1): A my brát Henryk z Płáwen [...]/ Wilhelm z Pingen [...]/ Prowizorowie nád zamki: Ian z Klawczein/ Ian z Stertąntz/ [...]. Obiecuiemy y obowięzuiemy ſie: iż [...] Miſtrz/ y iego potomkowie Zakonu náſzégo Miſtrzowie wielcy/ [...] ninieyſzą zgodę y wieczne przymiérze/ pokóy y poſtánowienié z Naiáſnieyſzym Iego M. Kázimiérzem Królem/ [...] będą chowáć/ wypełniáć y ſtrzédz. SarnStat 1106.

Synonimy: 1. szafarz; 2. dozorca, opatrzyciel, przełożony, rządźca, sprawca, szafarz.

MPi