[zaloguj się]
[pdf]

PROŻNY CHLEB (12) sb m

prożny chleb (11), prożnochleb (1) RejZwierc.

prożny chleb, prożnochleb (6), prozny chleb (3), prożny a. prozny chleb (3); proż- RejRozpr, MurzHist, OrzList, Mącz, RejZwierc, KlonWor; proz- BierEz, WujJud, WujJudConf.

pró- (1) Mącz, pro- (1) MurzNT; drugie o prawdopodobnie jasne (tak w infiksie -o-); chléb, chleb-.

Fleksja
sg pl
N próżny chléb, prożnochléb próżni chlebowie
G prożn(e)go chleba próżnochleb(o)w, próżnych chlebów
A prożné chleby
I prożnym chleb(e)m
V próżny chlebie

sg N próżny chléb (3), [prożnochléb]. ◊ G prożn(e)go chleba (3). ◊ I prożnym chleb(e)m (2). ◊ V próżny chlebie (1). ◊ pl [N próżni chlebowie.] ◊ G próżnochleb(o)w (1), [próżnych chlebów]. ◊ A prożné chleby (2).

Ten, kto żyje z cudzej pracy, cudzym kosztem; pasożyt, darmozjad, próżniak [często złośliwie o księżach katolickich] (12): Proznego chlebá nie chowáć. BierEz K2; drudzy doſtateczni/ na prożné chleby i niepotrzebne rzeczy wolą vtracac/ niſz tego ktory śię o naſze zbawięnié ſtará i wzdłużá namniéiſzą rzeczą zapomoc. MurzHist A4v; MurzNT 46; Mącz 216d; Iuż nie mowię o Biſkupy/ ktorzy wżdy y w rádzie ſiádáią/ [...] y inſze wżdi brzemioná Koronne iáko táko noſzą y podeymuią. Ale co inſzych prożnochlebow/ iáko wilkow tyiących/ to iuż káżdego rozeznániu porucżam. RejZwierc 187; Calep 311a [2 r.]; [iſz prożni chlebowie Plebani/ y im Kápłani/ á ſą ſługámi Antykryſtowymi/ nie Kryſtuſowymi/ przeto też y nie wierniki y bluźnierze przymuſzáią áby im dźieśięćiny dawáli GrzegRozdział L].
[Szereg:»prożnichlebowie, łapitrunkowie«: iż ſię one klaſztory/ iáwne Teologiey świętey ſzkoły máło nie w iáſkinie łotrowſkie obroćiły/ [...] w ktorych obcuią nie Teologowie ále prożnichlebowie/ nie profeſsorowie ále łápitrunkowie. GrzegŻarnPos 1597 251v.]

[Jako ostatni człon połączenia szeregowego: Ale ieſli ie [ubogich] z domu wyżenieſz/ (á ná to mieyſce błaznów/ duchów/ máſzkárników/ owych próżnych chlebów nápuśćiſz) wiédz o tym że y Páná Chriſtuſá tám niémaſz/ bo go z vbogimi wyżenieſz. BiałPos 200 (Linde).]

α. W funkcji coll. (3): RejRozpr F3v; Ktore [stany duchowne] ácż wy proznym chlebem nie z miłośći ále z nienawiśći zowiećie/ y máło o nie dbaćie. Lecż kośćioł Chrześćiáńſki Powſzechny/ wielce ie ſobie waży/ iáko ſługi Boże y Száfárze táiemnic iego WujJud 142; co z żáłośćią káżdy wierny bácżyć może/ iáko wiele proznego chlebá w kośćiele Powſzechnym. WujJudConf 141v.
a. Niepracujący, bezczynny (1): Ták bráćie prożnuiący/ wykłádamy ćiebie: Szkoda ćię w dobrym ćierpieć mieśćie/ prożny chlebie. Wyiadaſz cudze domy/ niſzcżyſz goſpodarze KlonWor 45.

Synonimy: chlebojedźca, darmochleb, darmojad, łuszczybochenek, nabzdyżyw, parazyt, pasirzyt, pasorzyt, passobrzuch.

ZCh