[zaloguj się]
[pdf]

PRZECHODZIĆ SIĘ (48) vb impf i pf

impf (44), pf (2) [fut, part praet act] BierEz C, Oczko 26v, [Wokabul 1539 N3], impf a. pf [inf] (2) RejWiz 22v, 92v, [Wokabul 1539 P3].

sie (37), się (11).

e oraz o jasne.

Fleksja
inf przechodzić się
indicativus
praes
sg pl
1 przechodzę się
2 przechodzisz się
3 przechodzi się przechodzą się
praet
sg pl
2 m przechodziłeś się m pers
3 m przechodził się m pers przechodzili się
imperativus
sg
2 przech(o)dz się
3 niechåj się przechodzi
conditionalis
sg
1 f bych się przechodziła

inf przechodzić się (13). ◊ praes 1 sg przechodzę się (10). ◊ 2 sg przechodzisz się (1). ◊ 3 sg przechodzi się (3). ◊ 3 pl przechodzą się (4). ◊ praet 2 sg m przechodziłeś się (2). ◊ 3 sg m przechodził się (5). ◊ 3 pl m pers przechodzili się (1). ◊ fut 1 pl przechodzimy się (1). ◊ imp 2 sg przech(o)dz się (1). ◊ 3 sg niechåj się przechodzi (1). ◊ [con 1 sg f bych się przechodziła.] ◊ part praes act przechodząc się (5). ◊ part praet act przechodziwszy się (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Idąc, zmieni(a)ć miejsce pobytu, przemieszczać się, wędrować; udawać się; spacerować; ambulare Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; obambulare Modrz, Calep, Cn; deambulare Vulg, Calep; prodeambulare Mącz, Calep; cursare, discurrere Mącz, Cn; reptare, spatiari, volitare Mącz; exspatiari, inambulare Calep; discursare, intercursare, occursare, percursare, pervagari, vagari Cn (45):
a. O ludziach (44): A wźiąwſzy koſz zá mną ſie bierzj Nákupim źiela k wiecżerzy: Y ktemu ſie przechodzimy/ A potym więc lepiey ziemy. BierEz C; Ale tys ſię mogl przechodzyċ A wnętrze ſobie ochlodzyċ. Stowarzyſtwem gdzie poſziedzyał Iſczie bys rychley otrzezwyał RejKup h7; GliczKsiąż H8v; A tám ſie około niey [Rozkoszy] wſzyſcy zgromádzili/ Co wſzytko opuśćili by ſwiátá záżyli. A ták ieſlić nie cięſzko á chceſz ſie przechodzić/ Vźrzyſz tám wielkie dziwy nie będzyeć to ſzkodzić. RejWiz 22v; Abowiem przechodząc ſie y oględuiąc obrázy wáſſe/ nálazłem y ołtarz ná kthorym nápiſano było: Nieznáiomemu Bogu. Leop Act 17/23; Curso, Częſto á gęſto bieżę/ tylko ſie przechodzę. Mącz 73d, 7c, 324c, 404c; ModrzBaz 36; A iż bráć wodę o ſłońcá wſchodźieſmy kazáli/ náſz chory w ten czás/ z łożá złazſzy/ niechay ſye przechodźi/ y ćiáło rozruſzawſzy nieiáko zágrzeie Oczko 26v; Prodeambulo – Przechodzę ſie. Calep 853b, 288b, 391b, 516b, [711]b; [Wielebny pánie Bákálárzu/ rácz mi dáć odpuſſzczenie/ że bych mogłá náchwilkę ſie prżechodzić á dziſia wolną być od náuki. Wokabul 1539 P3; TerentMatKęt Hv].

przechodzić się do kogo, do czego (3): A wſzákoż iednák nie wádzi miáſto krotohfile/ y do tego y do owego [sługi] ſie przechodzić/ ieſliże ták robi y ták cżyni iáko mu roſkazano. RejZwierc 107, 111, 172v; [Ich wolt gern ſpatziren gehen Ia bych rádá ſzłá do ogrodá/ ſie przechodziłá/ do koſćiołá/ ſpáłá/ iádłá Wokabul 1539 N4v; MetrKor 1578 117/443].

przechodzić się z kim (3): Xánt śię z Ezopem przechodził: Y weſzli ſą miedzy groby BierEz E2v; Około wrot/ á w káżdych drzwiach chłop z włocżnią ſtoi/ By go nie vbieżano nieborak ſie boi. A ow co wolney myſli nic nie myſli o tym/ Przeſpawſzy ſie beſpiecżnie przechodzi ſie potym/ Albo ſam álbo gdy ma tedy s przyiacielem RejWiz 54; RejZwierc 107v.

przechodzić się po czym (8): potym ſie przechodz po mieſtcach chędogich nie ſmierdzączych. FalZioł V 65v; Leop Iob 38/16; A Wſzedſzy Pan Iezus do miáſthá Ierycho/ przechodził ſie po nim. RejPos 348, 347v; á drudzy po vlicách śię przechodząc żebrzą ModrzBaz 37v; NiemObr 77; Biádá wam [Doktorowie i Faryzeuszowie] iż ieſteśćie iáko groby ktorych nie widáć/ á ludźie ktorzy ſię po nich przechodzą/ nie wiedzą. WujNT Luc 11/44. Cf »i tam i sam się przechodzić«.

przechodzić się dokąd (3): BudNT R5v marg; NIe przeto pytam/ Pietrze/ gdźie ſię chceſz przechodźić Abych ſię miał ná iednę drógę ſtobą zgodźić KochFr 47; Cżáſem ſię ſpaciatum ná pole przechodźi [człowiek leniwy]/ Zábáwia ſię myśliſtwem/ delicie płodźi. KlonWor 35.

przechodzić się którędy (1): W mieſzkániu świátło ma bydź wſzędy wiecżor/ kędy mieſzkáią/ y kędy ſie przechodzą białegłowy GostGosp 132.

przechodzić się gdzie (7): A Potem przebywáł (marg) obychodźił abo przechodźił śię (–) Ieſus w Galileiéi MurzNT Ioann 7/1; GliczKsiąż H8v; Ano piękne pánienki koſztownie vbráne/ [...] Przechodzą ſie ſpiewáiąc miedzy kwiatecżkámi RejWiz 24; PAni żádna w koſciele/ pięknie ſie vbráłá/ Lotrzy ſie przechodzili/ tám kędy klęcżáłá. RejFig Dd; Sylvas inter reptare salubres, W ſwieżych gáyách ſie przechodźić. Mącz 352b, 7c; RejZwierc 107v; [Pánie oycze przechodzę ſie gdzie/ po obiedzie/ wſſák/ ſlońce iáſno ſwieći/ iáſny y weſoły dziſia dzień ieſt. Wokabul 1539 N3]. Cf też przechodzić się po czym.

W charakterystycznych połączeniach: przechodzić się do gumienka, do inszych miast, do kościoła; przechodzić się miedzy kwiateczkami, miedzy roskoszkami; przechodzić się po dnie przepaści, po mieścach chędogich, po mieścach nie śmierdzących, po mieście (3), po rynku, po ulicach; przechodzić się w świeżych gajach; przechodzić się z przyjacielem (2); przechodzić się sam; przechodzić się na chwilkę, cicho.

Zwroty: »po prożnu się przechodzić« (1): Otiose ambulare, Po prożnu ſie przechodźić. Mącz 259a.

»i tam i sam się przechodzić« [w tym: po czym (1)] (3): Volitare in foro, I tám y ſám ſie po rynku przechodźić. Mącz 505d, 74b; Tám ſtárzec gdy vſłyſzał iż ktoś v drzwi ſzepce/ á ćicho y tám y ſám przechodząc ſie depce/ Dopirkoż iął tym więcey trząść onemi worki HistLan C2v.

Szeregi: »przebiegać się i przechodzić« (1): Obyes vcżyniwſſy dwá liſtki w ktore włożył po ſſelągu/ záthknął ye zá okrągłą cżapkę/ [...] Y vyrzawſſy Rurałá przyſſedł przedeń/ tám yął ſie przebyegáć y przechodzić/ álbo ſobye buyáć. GliczKsiąż H8v.

[»przechodzić się albo wędrować«: ktorÿ mlodzieniecz albo vczeń ktoregoſzkolwiek takowego rzemioſla wÿſſzei mianowanego Szinkownego, zwiklem obÿczaiem przes pewne liata wÿvczÿl by się; tedÿ naprzod do inſzÿch Miaſtch albo Miaſteczek Czechowÿch ma ſię przechodzicz albo wędrowacz na ieden rok MetrKor 1578 117/443.]

Przen [gdzie] (1): Ale ludzie ku ſtaroſci zimnieyſzy ſą, mnieyſze theż idą w głowę kurzawy á tak drogi one przez ktore ſny chodzą niebywaią zatkane tak iż ſny one wolno ſie tam mogą przechodzić GlabGad L6.
b. O zwierzętach [którędy] (1): Pſzenicę dla ptáſtwá przy ſtodołách/ przy oborách/ kłáść kędy ſie przechodzą źimie GostGosp 48.
2. Zmieniać, zastępować kimś innym [z kim] (1):
Szereg: »przechodzić się a frymarczyć« (1): Ták ten młodzyenyec ktory ſie cżęſto z náucżyćielámi przechodzi á frymárcży/ trudno áby ſie ná náukę dobrze zápomoc mogł GliczKsiąż N3.
3. impf a. pf (Prze)nosić na sobie coś jako ubiór [w czym] (1): Iuż ták wierę w żupicy muśiſz nieboraku/ Przechodzić ſie do cżáſu/ źleć było w yármaku. RejWiz 92v.
4. pf Wypróżnić się (1): bráć przed obiádem iednę z lekkich piłułek/ z ſkrupułu vczynióną/ [...] Przechodźiwſzy ſye tedy/ á z náturą odpráwiwſzy/ [...] w wánnę wolno ćiepłą wśieść. Oczko 26v.

Synonimy: 1. przebiegać, udawać się, wędrować; 3. odziewać się, ubierać się.

Formacje współrdzenne cf CHODZIĆ.

Cf PRZECHODZĄCY SIĘ, PRZECHODZENIE SIĘ

MN