Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZECIWIAJĄCY SIĘ

Następne hasło: PRZECIWIANIE SIĘ »

PRZECIWIANIE (12) sb n

Pierwsze e oraz a jasne; końcowe e z tekstów nie oznaczających é oraz -é.

Fleksja

	sg
N	przeciwiani(e)
G	przeciwianiå
A	przeciwiani(e)
I	przeciwianim, przeciwiani(e)m
L	przeciwianiu

sg N przeciwiani(e) (6). ◊ G przeciwianiå (1). ◊ A przeciwiani(e) (2). ◊ I przeciwianim (1), [przeciwiani(e)m]. ◊ L przeciwianiu (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. s.v. przeciwić się.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „przeciwiać się” (8)
- 1. Sprzeciwianie się (6)
  - Przen (1)
- 2. Rywalizowanie, konkurowanie (2)
  - Przen (1)
II. W znaczeniu podstawowym (4)

I. Rzeczownik od „przeciwiać się” (8):

1. Sprzeciwianie się; contradictio HistAl; collisio, collisus, protervitas, repugnantia Mącz (6): Repugnantia, Przećiwiánie/ Odmawiánie/ Przećiwność. Mącz 330c, 327c.

Wyrażenie: »przeciwianie jedno drugiemu« (1): Collisus, et collisio Otrącenie/ przećiwiánie yedno drugiemu. Mącz 182c.

Wyrażenia przyimkowe: »krom przeciwiania« = sine contradictione HistAl (1): potym ſtámtąd iechał [Aleksander] do Sáwiniey/ ktora krom żadnego przećiwiánia poddáłá ſie mu. HistAl D.

»z przeciwianim« = niechętnie (1):

~ Szereg: »po niewoli i z przeciwianim« (1): á záś/ ktorzy poniewoli y z przećiwiánim táką mękę ćierpią/ wſzyſtek pożytek Doſyć vcżynienia tracą KuczbKat 225. ~

Przen [czego czemu] (1): [grzech pierworodny nie jest uczynek człowieczy] nyeyeſt teſz zarazenye wrzedlyue wczyele bo grzech wſamey duſſy byua Nyeyeſth teſz ono przeczyuyanye ſmyſlow rozumouy/ [...] ale yeſt ſtradanye ſprawyedlyuoſzczy pyeruorodney PatKaz I 16v.

2. Rywalizowanie, konkurowanie [komu] (2):

Wyrażenie: »przeciwianie jedni drugim« (1): á káżdy ſie przypodobáć chce ieden drugiemu/ eſt enim genus hominum/ qui ſe primos omnium rerum eſſe uolunt/ á theż iuż w thym przećiwiániu iedni drugim/ iákom wyſzey pomienił/ domy Páńſkie Rycerſkie ſie wyćiągnęły MycPrz II B2.

Przen (1):

Wyrażenie: »sobie przeciwianie« (1): Wyſtáwá nie vſtánie w pićiu y w iedzeńiu/ W onych zbytnich pułmiſkach ſobie przećiwiániu. MycPrz I B2.

II. W znaczeniu podstawowym (4):

1. Spór, kłótnia, niezgoda; contradictio Mącz, Vulg; contentio Mącz (3): Contentio, Sporá/ zwádá/ przećiwiánie. Mącz 444c, 87b; [Glosy III nr 102/16].

Szereg: »złość i przeciwianie« (1): Potręć [lege: potrać] panie rozdziel ięzyki gich [nieprzyjaciół i grzeszników], bos widział złoſć y przeciwianie [iniquitatem, et contradictionem Vulg Ps 54/10] w mieſcie TarDuch A4v.

2. Powód do kłótni, sporu (1): Położyłes nas ſąſiadom naſzym na prżećiwianie [posuisti nos in contradictionem vicis nostris] WróbŻołt 79/7.

3. [Wyrażenie: »trąbienie z przeciwianiem« = przerywany dźwięk trąby: Ieſliżeby dłużſze trąbienie z przećiwiániem vſłyſzeli [Si autem prolixior atque concisus clangor increpuerit]/ ruſzą ſie z mieyſcá z ſwymi namioty Leop 1577 Num 10/5 (Linde s.v. przeciwić się).]

Synonimy: I.1. odmawianie, otrącenie, przeczka; II.1. kłotnia, spieranie, spieranie się, spor, spora, sporka, sprzeczanie się, wspora, zwada.

Cf PRZECIWIAĆ SIĘ