![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: PRZECIW | Następne hasło: PRZECIWIAJĄCY SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PRZECIWIAĆ SIĘ (102) vb impf
sie (69), się (33).
e oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).
| inf | przeciwiać się | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||||
| praes | |||||||
| sg | pl | ||||||
| 1 | przeciwiåm się | przeciwiåmy się | |||||
| 2 | przeciwiåsz się | przeciwiåcie się | |||||
| 3 | przeciwiå się | przeciwiają się | |||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m się przeciwiåł | m pers | |
| 3 | m | przeciwiåł się | m pers | przeciwiali się |
| n | przeciwiało się | subst | ||
| fut | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | f | będzie się przeciwiać |
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 1 | przeciwiåjmy się, niech się przeciwiåmy | ||
| 2 | przeciwiåj się | przeciwiåjcie się | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | bysmy się przeciwiali | |
| 3 | m | by się przeciwiåł | m pers | |
inf przeciwiać się (11). ◊ praes 1 sg przeciwiåm się (20). ◊ 2 sg przeciwiåsz się (2). ◊ 3 sg przeciwiå się (25). ◊ 1 pl przeciwiåmy się (1). ◊ 2 pl przeciwiåcie się (1). ◊ 3 pl przeciwiają się (11). ◊ praet 1 sg m -m się przeciwiåł (1). ◊ 3 sg m przeciwiåł się (5). n przeciwiało się (1). ◊ 3 pl m pers przeciwiali się (1). ◊ fut 3 sg f będzie się przeciwiać (1). ◊ imp 2 sg przeciwiåj się (2). ◊ 1 pl przeciwiåjmy się (1) KochPs, niech się przeciwiåmy (1) ArtKanc. ◊ 2 pl przeciwiåjcie się (3). ◊ con 3 sg m by się przeciwiåł (2). ◊ 1 pl m pers bysmy się przeciwiali (1). ◊ part praes act przeciwiając się (12).
Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w.
przeciwiać się czym (1): Mącz 248b; [Cżęſto [Jehowa] wyzwalał ie [lud swój]/ lecż oni przećiwiáli ſię radą ſwą BudBib Ps 105/43 (Linde s.v. przeciwić się)].
przeciwiać się w czym (2): a kościołowi Rzymskięmu wżadnyi śię rzeczy nieprzećiwiać przyrzekł. MurzHist C4v; ZapKościer 1580/13v.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: temu(ć) (2); aby nie (2), zaimek względny (1)] (3): Temuć ſie [żona] nie będzie przećiwiáć/ Co śię tobie będzie podobáć. BierEz B2v; Non recuso quin te eo conferas, Nie yeſtem od tego/ Nieprzećiwiam ſie ábyś tám nie miał yecháć. Mącz 75c, 342a.
W przeciwstawieniach: »przeciwiać się ... łaskę dawać, sercem się [ku czemu] mieć, pochwalać i potwierdzać« (3): Bo ſie Bog pyſnym przećiwia/ y pokornym łáſkę ſwą dáie. SarnUzn 7v; Wſpomożyſz nas niech śię ku twey prawdźie ſercem mamy/ ćiáłu, diabłu, świátu przećiwiamy ArtKanc P8v; SarnStat 1120.
W charakterystycznych połączeniach: przeciwiać się błędu tureckiemu, bogu, bożej sprawie, cesarzowi (2), ciału, Dawidowi, dekretowi, diabłu, grzechom (2), kościołowi rzymskiemu, krolowi, mistrzowi, nauce Machometowej, Panu Bogu i sługom Jego, postanowieniu świętemu, pysznym, rozkazaniu (pańskiemu, starszych) (2), sile, statutowi, Synowi Bożemu, światu, wolej, zgodzie, złemu (2), zwierzchności; przeciwiać się bogactwy, radą; przeciwiać się mężnie, najwięcej, zawsze (3), życzliwie.
»nic się nie przeciwiać« = nullo contravenire JanStat (2): Trębácż wołał/ com wam vdziáłał/ Iamći ſie nic nie przećiwiał: Animći ſie ia z wámi bił/ Iednom drugim trwogę trąbił. BierEz K2; SarnStat 1120.
[przeciwiać się przeciw czemu: BrentTrepCat 140 cf Szereg.]
W przeciwstawieniu: »przyjmować ... przeciwiać się« (1): Ale ciała dobrey krwie á cżyſtich wilkoſci/ y wmierney ſprawie chowaiącze ſie/ nie łatwie prziymuią poruſzenia: powietrza iadowitego/ ale mu ſnadnie przeciwiaią ſie FalZioł V 61.
W charakterystycznych połączeniach: przeciwiać się jadowi (jadom) (3), melankolijej, powietrzu (jadowitemu, morowemu) (2); przeciwiać się barzo, snadnie.
»przeciwiać się (sam) sobie« [szyk zmienny] (2): Kryſtuſowá to y Apoſtolſka náuká/ ktora nigdy nie błądźi/ [...] vcży iednego y ſámego prawdźiwego Bogá Oycá Páná náſzego Iezuſá Kryſtuſá wſzędy iáſnie/ nie przećiwiáiąc ſię ſobie GrzegRóżn K, I2v.
[»przeciwiać się we wszystkim«: nic innego nie cżynili mężcżyźni [po wojnie trzynastoletniej] iedno włoſy ſobie tráfili á cżoſáli/ ktore długo nośili/ przećiwiáiąc ſie we wſzyſtkim práwie białymgłowom BielKron 1597 443 (Linde).]
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Pyąthy vyuod byſmy uſzly pomſty/ bo ktory ſyą temu przeczyuya [[dla]] {yſz panna czyſzcze począta} [...] krom pomſty oſobney nyebyua PatKaz I 15.
W połączeniu przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: tak; iż] (2): Iuſch o kozdey ſzwyątoſzczy mouycz chczą począwſzy o krſczye yſz okrczona [Maryja] czemu ſyą nyktorzy tak przeczyuyayą yſz mądry czlouyek nycz darmo czynycz nyema PatKaz III 135v, 136.
W przeciwstawieniu: »wierzyć ... przeciwiać się« (1): bo to yeſth rzecz barzo pannye [Maryi] przyyemna kto yey przeſz pyeruorodnego grzechu począczyu vyerzy/ czemu ſyą vyele y dzyſz yeſzcze przeczyuya PatKaz I 13.
Synonimy: 1. obarzać się, odmawiać, opierać się, opponować się, występować; a. bronić, pomagać, uśmierzać; 4. negować, przeczyć, przeć, przeć się.
Formacje współrdzenne cf PRZECIWIĆ SIĘ.
Cf PRZECIWIAJĄCY SIĘ, PRZECIWIANIE, PRZECIWIANIE SIĘ
MN