[zaloguj się]
[pdf]

POMAGAĆ (1024) vb impf

pomagać (1020), pomogać (4); pomogać KochSz; pomagać : pomogać LibLeg (16:1), Mącz (47:1), SkarJedn (16:1).

po- (103), pó- (1) Oczko (5:1). ◊ W inf -ma- (98), -må- (27); -må- RejZwierz, RejAp, GórnDworz, HistLan, RejZwierc (3), PaprPan, StryjKron, PowodPr, CiekPotr; -ma- : -må- BibRadz (2:1), BielKron (9:9), Mącz (13:1), RejPos (2:3), SarnStat (11:2). ◊ W pozostałych formach -må- (522), -ma- (20); -ma- RejRozpr, MurzHist; -må- : -ma- MurzNT (10:2), GliczKsiąż (6:1), Leop (3:2), BibRadz (6:1), Mącz (32:1), RejPos (16:1), BielSpr (4:5), MycPrz (2:1), BudNT (1:1), CzechRozm (11:1), SkarŻyw (28:1), SkarKaz (14:1). ◊ Drugie a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf pomagać, pomagaci
indicativus
praes
sg pl
1 pomågåm pomågåmy
2 pomågåsz pomågåcie
3 pomågå pomågają
praet
sg pl
1 m pomågåłem, ja pomågåł m pers pomågalismy
f -m pomågała m an
n subst my pomågały
2 m -ś, -eś pomågåł m pers
3 m pomågåł m pers pomågali
f pomågała m an
n pomågało subst pomågały
fut
sg pl
1 m będę pomågåł, pomagać będę m pers pomagać będziemy, będziemy pomagać
2 m m pers pomagać będziecie
3 m pomagać będzie, będzie pomagać m pers będą pomagać, pomagać będą
f będzie pomagać m an
imperativus
sg pl
1 pomågåjmy
2 pomågåj pomågåjcie
3 pomågåj, niechåj pomågå niech pomågają
conditionalis
sg pl
1 m bych pomågåł m pers bychmy pomågali, bysmy pomågali
2 m byś pomågåł m pers byście pomogali
3 m by pomågåł m pers by pomågali
f by pomågała m an
n by pomågało subst by pomågały, by pomågali
impersonalis
con by pomågåno
participia
part praes act pomågając

inf pomagać (145), pomagaci (2); -ać : -aci LibLeg (2:2). ◊ praes 1 sg pomågåm (26). ◊ 2 sg pomågåsz (5). ◊ 3 sg pomågå (429). ◊ 1 pl pomågåmy (6). ◊ 2 pl pomågåcie (1). ◊ 3 pl pomågają (113). ◊ praet 1 sg m pomågåłem (1), ja pomågåł (1) ZapKościer (1:1). f -m pomågała (1). ◊ 2 sg m -ś, -eś pomågåł (2). ◊ 3 sg m pomågåł (53). f pomågała (11). n pomågało (14). ◊ 1 pl m pers pomågalismy (1). subst my pomågały (1) GrochKal. ◊ 3 pl m pers pomågali (46). subst pomågały (7). ◊ fut 1 sg m będę pomågåł (3) KrowObr, BielKron, SarnStat, pomagać będę (1) RejPos. ◊ 3 sg m pomagać będzie (2) BielKron, CzechRozm, będzie pomagać (1) LibLeg. f będzie pomagać (1). ◊ 1 pl m pers pomagać będziemy (1) BielKron, będziemy pomagać (1) SarnStat. ◊ 2 pl m pers pomagać będziecie (1). ◊ 3 pl m pers będą pomagać (3) Leop, MycPrz, WierKróc, pomagać będą (1) RejZwierc. ◊ imp 2 sg pomågåj (39); -åj (33), -(a)j (6). ◊ 3 sg pomågåj (8) [zawsze: Bog pomågåj], niechåj pomågå (2); -åj (6), -(a)j (2). ◊ 1 pl pomågåjmy (1). ◊ 2 pl pomågåjcie (4). ◊ 3 pl niech pomågają (1). ◊ con 1 sg m bych pomågåł (1). ◊ 2 sg m byś pomågåł (4). ◊ 3 sg m by pomågåł (14). f by pomågała (4). n by pomågało (9). ◊ 1 pl m pers bychmy pomågali (1) RejPos, bysmy pomågali (1) SkarŻyw. ◊ 2 pl m pers byście pomogali (1). ◊ 3 pl m pers by pomågali (25). subst by pomågały (4), by pomågali (1) RejKup [cum sb: infuły, płaszcze, w rymie]. ◊ impers con by pomågåno (1). ◊ part praes act pomågając (23).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Współdziałać, współuczestniczyć (485):
a. Udzielać pomocy, robić coś dla wspomożenia, poratowania kogoś; przyczyniać się, aby coś się prędzej stało; adiuvare Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, JanStat, Cn; iuvare PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; subvenire Vulg, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; auxiliari Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; prodesse, promovere Mącz, Calep, JanStat; subministrare Mącz, Vulg; opitulari PolAnt, Calep; a(d)spirare, subscribere Mącz, Cn; auxilio conferre Vulg; suscipere PolAnt; adferre, conducere, esse operas tradere, opis a. praesto a. saluti esse, subservire Mącz; operas conferre Modrz; suscipere patrocinium Calag; suppetiari Calep; adhaerere, auxilium dare, patrocinari, patrocinium adhibere, succurrere JanStat; auxilium praestare JanPrzyw; adesse, adiumento a. auxilio esse, adiumentum a. auxilium a. momentum afferre, adiutare, adiutari, adiutorem esse auxilio, asservire, commodare (operam), digitum porrigere, opem a. praesidium ferre, operam (adiutabilem) dare a. navare a praebere a. praestare a. tribuere, participem esse in operibus, subadiuvare, sublevare laborem, subsidio ire Cn (409): RejKup f5, f6; MurzHist E2; Leop 1.Mach 8/28; RejZwierz 9, 101; BielKron 119v marg, 362v; Promoveo, Pomagam/ zámagam ſie/ poſtępuyę dáley. Mącz 234c, 22b, 122b, 179c, 192d, 222c, 431b, 483b [2 r.]; Gdy nas przyiaćiele o rátunk proſzą/ ledwie pomagamy ModrzBaz 144; Hlff verſagen. Nie pomágáć/ et niechcieć rátowáć. Negare auxilium. Calag 288b, 88a; Po kazániu prośby káżdego ſłuchał/ á co mogł pomagał. SkarŻyw 31; PudłFr 45; Praeiuvo – wprzod pomagam. Calep [834]b, 24b, 119b, 573a, [733]b, [859]b, 1023a, 1034b; WujNT 2.Cor 6/1; wſzytki niezgody ſpory y ſzkody poczynioné między témi ſtronámi máią bydź doſtátecznie vſpokoioné [...]: áni iedná ſtroná ná drugą nie będźie podżégáć/ pomágáć ták iáwnie iáko táiemnie SarnStat 1109.

pomagać czego (41): Podług kthorey przyſzyągy kaſdy Rothmyſtrz od swych dzyeſzyąthnycow ma przyſzyągą przyyącz, aby thim wyernyey thego pomagaly Rothmyſtrzom ſzwym MetrKor 38/287; LibLeg 7/99v; MurzNT 126; Abowiem [Bóg] iáko mu żadny niepomagał ſtworzenia y odkupienia náſzego/ thák teſz niechce ábyſmy ſię mieli vćiekáć do ktorego ſtworzenia inſzego/ okrom iego ſámego KrowObr 69; RejWiz 36; [Laomedont] Argonánty Greki táiemnie chciał pobić/ á chcieli mu tego pomagáć wſzyſcy w Troiey okrom Pryámuſá/ bo ten był przećiw temu BielKron 54v, 41, 116v, 202, 217v, 224 (10); RejAp 81v; [białegłowy] przybiegły wſzythki poſpołu s ſługámi/ y z niewolniki/ [...] á s táką ochothą pomagáły obrony mężom ſwym/ iż nieprzyiaciel ze ſromothą [...] odciągnąć muſiał GórnDworz Z5, C; Coż rozumieſz ieſli ono kſiążę ſwiátá tego/ ácż niewidomie/ ále iż tuż przy tobie nie ſtoi/ á tobie nie poduſzcża á nie pomaga tych márnych ſpraw ſwoich? RejPos 114v, 85, 115, 217v; RejZwierc 122v, 191; BielSpr 58v; Ale Bog ſrodze karze káżdego wyſtępki. Y te co pomagáią łotroſtwá drugiemu PaprPan Ff3v; SkarŻyw 76, 598; NiemObr 167; Sam tęn pomagá [!] złoczyńſtwá vrżąd/ ktory ieſt w karániu tępy. GórnRozm D3v; PaprUp G4v; GostGosp 60; SarnStat 15; PowodPr 25, 64; VotSzl E3v; CzahTr K2; SkarKazSej 675b [2 r.]. Cf pomagać czego u kogo; Ze zdaniem.

pomagać czego u kogo (1): A czasu by do tego dosyć być mogło, gdybyście jeno WM nam tego u KJM pomagać chcieli. Diar 29.

pomagać do czego (26): RejJóz P; Diar 84; DiarDop 115; Złym do ich myſli pomaga dyabeł do cżáſu. RejWiz 139 marg, Dd4v; RejPos 49v marg, 115; WujJud bv; ModrzBaz 2v; SkarŻyw 99, 298, 308, 347, 435; A Włádiſław Xiążę Opolſkie wetuiąc ſzkod ſwoich y Zamkow pobránych/ Polſkie vkráinne wołośći vtarczkámi częſtymi drapieżył/ do czego mu pomagáło wiele Polakow wywołáńcow StryjKron 502; GórnRozm Iv; Obstetrico – Do porodzenią pomagam. Calep [718]a; SarnStat 115; IEZV moy prowadź mię do roboty/ y pomagay mi do pokuty/ ábych przyść do zapłáty mogł. SkarKaz 123b, 421b, 637a, Ooooc; SkarKazSej 683b. Cf Ze zdaniem.

pomagać komu, czemu [w tym: bez dodatkowych dopełnień (108)] (243): MetrKor 38/287; BierEz H3v, L4v; Pozdrowiona bądz miloſciwá krolowá miloſierdziá/ dziewice nálaſkawſſá/ dla twé lutoſci pomágáſs wſſytkim/ bo iedno przez cię bog daie laſkę ij miloſierdzié wſſytkim. OpecŻyw 183v, 33v, 35v, 138, 173; BielŻyw nlb 3, 4 [2 r.]; WróbŻołt O7v; Poslye Czeſarz Kyerdeya y Czavſcha s dworu ſzwego a roſkaze ye thak skaracz ysz tho yawno kaſdemv bandzie y Krolowy yego M. y thy kthorzy yem thego pomagayą albo dopvſczayą LibLeg 7/99v, 7/104v, 10/63v, 115, 11/43, 138, 170; RejPs 31; ComCrac 11v; RejRozpr B3; ConPiotr 34v; LibMal 1544/79, 1546/113, 1553/178, 1554/184v; RejJóz E3v, P; RejRozm 398; ZapWar 1548 nr 2668; RejKup d5v, g8, h7v, i4v, i7, Aa; MurzHist K3v, S4; MurzNT 3v, 125v; Diar 29, 61, 84; DiarDop 115; GliczKsiąż Dv, D8; LubPs G3, hh5v; GroicPorz g2; KrowObr 7, 69; RejWiz 36, 81, 139 marg, 149, Dd4v; Bo w tym w cżym ćierpiał ieſt ſam/ y był kuſſon/ mocen ieſt y tym ktorzy bywáią kuſſeni pomágáć. Leop Hebr 2/18, 3.Esdr 6/3, Is 1/17, 1.Mach 10/72, Philipp 4/3; RejZwierz 75v, 124v; BibRadz *5 [2 r.], 2.Par 19/2, 28/23, 3.Esdr 6/28, Luc 10/40, Philipp 4/3; Gdyby ſie dwá mężowie powádzili á vchwyćili zá włoſy álbo w łomy/ á niewiáſtá pomagáiąc mężowi vchwyći go zá rodne cżłonki/ máią iey rękę vciąć bez miłoſierdzya. BielKron 44v; Tym ludzyem ktorym ſie ſzkodá sſtáłá/ Tytus pomagał y wolnośći dał. BielKron 148; Látá 1383. Były wielkie rożnice y walki wnętrzne w wielkiey Polſzce/ miedzy Domáratem Stároſthą wielkiey Polſki á ſláchtą/ ktorzy go ná vrzędzye mieć nie chćieli. Pomagáli tego ſláchćie Wincenty s Kempey Woiewodá Poznáńſki/ Koźmińſki/ y Mázowſzánie BielKron 380v, 41, 54v, 94, 116v, 119v (34); Multum inopiam levat, Wiele pomaga vboſtwu [tj. ubogim]/ to yeſt vmnieyſza nędze y vboſtwá. Mącz 190a; Saluti esse alicui, Pomágáć komu. Mącz 366a; Ruinae periculum struere, Záłomionemu budowániu pomágáć páść Mącz 422c; Provehere studiosos, Pomágáć vczącym ſie. Mącz 477d, 190a, 211d, 221d, 234c, 319b [2 r.]; RejAp 81v, 82, 154v, 159; GórnDworz C, Z5; ná ſkońcżeniu iego mieli przyść tácy ludzie/ ktorzy mieli przynieść thákie náuki y thákie obietnice/ iż po ſmierći nędznych żywotow náſzych/ mieli pomágáć nędznym á vpádłym duſzam náſzym RejPos 163v, 49v marg, 85, 115 [2 r.], 171v, 202, 217v, 272; HistLan A2; RejZwierc 49, 122v, 191; BielSpr 58v; WujJudConf 143; MycPrz I B4; BiałKaz K3; CzechRozm 7; PaprPan Ff3v, Hh; KarnNap G2; ModrzBaz 39v, 131v; SkarJedn 272; KochOdpr A4; Był ktemu Ian S. nád chorymi y vmieráiącymi miłośierny wielce: ſam im cżęſto ſłużąc y przy konániu ich ocży im záwierał: pomagáiąc im do dobrego końcá. SkarŻyw 99; wtym tylko nieſzcżeſliwy był/ iſz cżuyność około owiec ſwych wielką máiąc/ máło im pomagał SkarŻyw 353, 76, 172, 173, 251, 299 [2 r.] (14); StryjKron 66, 442, 497, 502, 527; NiemObr 167, 171; KochSz A4; KochWz 138; GórnRozm Iv; PaprUp G4v; KochFrag 45; OrzJan 96; [Żyd imieniem Apollo] ktory gdy przyſzedł/ wiele pomagał tym ktorzy vwierzyli WujNT Act 18/27, Philipp 4/3, 1.Tim 5/10; á iż częſtokroć ſynowie ku niedoſtátku przychodząc/ záś ſie do oycá wracáli: który pómniąc onę przeſzłą niewdźięczność/ pomagáć im zániedbawał y niechćiał: zkąd między oboią ſtroną gniéw y nielubość wſczynáłá ſie. SarnStat 588; TAkże wſzyſcy pomocnicy/ którzy temuż práwu [lege: prawem] zwyćiężonemu iáwnie pomagáią/ máią bydź pozwáni ku Dekrétowi SarnStat 832, 15, 115, 119, 220, 255 (17); PowodPr 25, 70; SkarKaz 123b, 421b, 636a [2 r.], 637a, Oooob, c; VotSzl E3v; CzahTr K2; GosłCast 28; KlonWor 47. Cf pomagać komu o co; komu kim; »jeden drugiemu pomagać«, »sobie pomagać«, »(spolnie) sobie pomagać«.

[pomagać komu na co (żywotne): [pasterz do psa:] Iż nie ták mi wilk krzyw iáko ty/ bo ſię ia wilká ſtrzegę/ y mam go ſobie zá nieprzyiacielá/ y ćiebiem dla tego chował/ ábyś mi nań pomogał WerReguła 107.]

pomagać komu o co (1): Opiekał ſie Ludwig ſynowcem ſwoim Ianem y Máryą/ ktorą dał zá máłżonkę Máxymilianowi Ceſárzowi/ s tey przycżyny Ceſarz pomagał mu o kſięſtwo Medyoláńſkie przećiw krolom Fráncuſkim. BielKron 417v.

pomagać komu kim [= przy czyjej pomocy] (1): Młynarz gdy ná wiśle oſchnie prze niedoyźrzenie ſwe/ álbo co tákiego przypádnie/ coby ſam mogł zrobić/ nie ma mu tego Vrzędnik pomágáć ludźmi. GostGosp 60.

pomagać czemu [= w czym] (5): Zgodá w Rzecżypoſpolitey/ Wielki cżyni pożytek w niey. Gdy iey wſzyſcy pomagáią: Swoy właſny zyſk opuſzcżáią. BierEz S4; CzechRozm 186; SkarŻyw 135; przyśięgam: iż [...] będę poſłuſzny ſądu krolewſkiego: y wſzyſtko co mi będźie poruczono przez Pány Woiewody y ine vrzędniki ſądu Ziemſkiego/ wiernie będę zeznawał/ áni będę pomagał fałſzywey ſpráwie SarnStat 573; SkarKazSej 691b.

pomagać czego a. czemu (14): LibLeg 10/115, 11/43; MurzNT 3v, 76; BielKron 330v; A tám wnet ten miłośćiwy Pan/ okázuiąc to/ iż on y namnieyſzego pocżątku wiáry cżłowiecżey nigdy nie gárdzi/ á owſzem iey pomaga/ podał rękę ſtráſzliwemu Piotrowi onemu/ y powiedzyeć mu racżył: [...] RejPos 245; BudNT przedm b8v; SkarJedn 185; á potym w przegráney bitwie/ ktorey [Zygmunt Korybut] pomagał Swidrygáyłowi wroćiwſzy ſię z Czech/ był poimány StryjKron 497; SarnStat 255; SkarKaz 610a. Cf »mszej pomagać«.

pomagać k(u) czemu (20): FalZioł IV 20c; BielŻyw nlb 4; Bowiem tam [w kolanach] ieſth przegub ku chodowi barzo potrzebny, á też y kolanami przyciſkaiąc wiele ku rubocie [!] pomagamy. GlabGad F3; LibLeg 11/138; RejKup h7v; MurzHist K3v; DiarDop 115; GliczKsiąż Dv; RejZwierz 79; BibRadz *5; GDy Ceſarz Iulius walcżył fortunnie w Egipcie/ pomagał mu ktemu Antypater kſiążę Idumeńſkie BielKron 139v, 329v; Hinc mortem maturabat inimicus, Forytował/ pomagał mu ku śmierći. Mącz 211d, 266c, 408d; Rodzicom też ten to przykład ieſt ku przeſtrzeżeniu/ Iák dzieciom pomagáć máią ku dobremu mieniu. HistLan A2; BielSpr 71; WujJud 175; CzechRozm 227; SkarJedn 374.

pomagać przeciw(ko) komu (18): a Ceſſarz natho przyzwolyl y pomagaczy przecziwko kaſzdemv nyeprzyaczielowy obyeczal LibLeg 9/50v; ConPiotr 34, 34v; LibMal 1553/177v; LubPs G3; Pruſom też Ceſarz roſkazał ieſzcże ná tym zieźdzye/ áby iáko dawno Krolá Polſkiego poſłuſzni byli/ thák y teraz/ á iemu pomagáli przećiw pogánom BielKron 415, 188v, 199, 199v, 225, 237 (10); BiałKaz K3; SarnStat 255, 998.

pomagać na kogo, na co (żywotne) [= przeciw komu] (8): LibMal 1553/178; LubPs hh5v; Węgrzy będąc zazdrośćiwi gniewáli ſie ná ſwego Krolá Włádźiſłáwá/ iż bez ich rad álbo woley Lewocki ſyem dzyáłał krolowi Polſkiemu pomágáć na Turki BielKron 398v, 338v; Powiedział mu [psu] páſterz: Iż nie ták mi wilk krzyw iáko ty/ bo ſie ia wilká ſtrzegę/ y mam go ſobie zá nieprzyiacielá/ y ciebiem dla tego chował ábyś mi nań pomagał. RejZwierc 49; ActReg 122; OrzJan 96; A co więtſzego: vſkarza ſię tám Pan Bog: Configitis me gens tota: iż wſzyſtko poſpolſtwo pomaga mu tákowych ſztychow ná Páná. PowodPr 25.

pomagać na co (5): GliczKsiąż N6; BielKron 79v; Ieſli który zamek dla obrony y pożytku tego Króleſtwá/ zá rádą y zwoleniem Pánów zechcemy budowáć: tedy ná budowánié onégo ćiź przełożeni w Króleſtwie będą powinni pomágáć. SarnStat 126, 883; CiekPotr 50 errata.

pomagać przez kogo, przez co (3): ktorych ſię im [zmarłym] męk vlżywa/ gdy wierni żywi im pomagáią/ przez ofiárę Mſzey S. przez modlitwy/ y iáłmużny/ y inne vcżynnośći pobożne SkarJedn 272; Y pocżnie mu iego Ociec/ z ſtołu ſwego potraw poſyłáć mowiąc: Cierpliwy to iákiś vbogi/ ták ná zimnie y deſdżu wytrwa: może Pan Bog dlá niego nád námi ſię zmiłowáć/ y dla tego poſłał go tu/ ábyſmy przezeń zbáwieniu ſwemu pomagáli. SkarŻyw 135; SarnStat 1079.

pomagać czym [= za pomocą czego, dzięki czemu] (34): BierEz H3v; BielŻyw nlb 4; CromCrac 11v; Ziemie Pruſkie yſſ dobrowolnie ſię wtho wdały, aby nąm y koronie przeczywko gwaltownemu nieprzyaczielewy maiętnoſcziamy ſwemy pomagały. ConPiotr 34v; LubPs G3, hh5v; BielKron 79v, 271, 409v; Praesens promoveo parum, Máło tu pomnie/ nie pomágam nic bytnością ſwą. Mącz 234c; RejAp 82; RejPos A5, 202; KwiatOpis [C]2; WujJud bv; Ci przeto iż z Arriany ludzmi [...] vcżonemi wielki ſpor wiedli/ a nie z ſtawáło im [...] rzemyka/ przeto fałſzowániem piſmá/ ſwey rzecży pomágáli. BudNT przedm b8v; ModrzBaz 131v; SkarŻyw 308, 347, 435, 581; StryjKron 155; GórnRozm Hv; SarnStat 1022, 1079; PowodPr 64; iż święći v grobow ſwoich y indźiey wiele ludźiom przyczyną pomagáią SkarKaz 636a, 637a. Cf »pomocą pomagać«, »spolną ręką pomagać«.

pomagać za kim [= komu] (1): Bá nie ná toc [!] to rżeczono/ żeby Sędźia niemym/ ábo ślepem bydź miał/ ále ná to niemym/ żeby zá ſwem prżyiáćielem niepomagał GórnRozm F; [Y tá mi ſie rzecz podoba Gdy ſwoy zá ſwoim pomaga. KorczRozm L2].

pomagać w czym (8): OpecŻyw 33v; Leop Hebr 2/18; MInerwá thá Bogini/ kiedy tym władáłá/ Młodym ludzyom w ćwicżeniu/ wiele pomagáłá. RejZwierz 75v; BibRadz *5; BielKron 223; Maſz mu [mężowi] też być poſłuſzna/ ták iáko Sará/ y inſze święte pánie męże miłowáły/ y poſłuſzne im były/ maſz mu w domowym goſpodárſtwie wiernie pomágać KarnNap G2; ActReg 147; SarnStat 563.

pomagać w czym [= w jakiej sytuacji] (1): A tu iuż możeſz rozumieć/ iż ſie tá pánienká [tj. Maryja] w tym nie para/ áby nam co pomagáłá w ſtráchoch á w niebeſpiecżeńſtwiech náſzych/ gdyż ſie ſámá lękáłá RejPos 272.

pomagać gdzie [z elipsą inf] (1): Theſz pomagal [Jan z Gąsiorowa] Jacubowy na Rynne gdi pokoſſulye do Bednarza lyaſl LibMal 1546/113.

cum inf (22): NA gorę Kalwarié gdy s nijm przyſſli/ acżkoli Symon pomágál Iezuſowi krzyża noſitz/ [...] vpádl na onéy górze Iezus mily krzyżem obciążony OpecŻyw 138, 44; LibMal 1544/79; LibLeg 11/170 [2 r.]; Diar 61; KrowObr 128; KwiatOpis [C]2; Collaboro, Pomagam robić/ weſpołek robię. Mącz 181a, 116d, 190a, 422c; RejAp 82; Leć inſzy Monarchowie tákże y Kſiążętá [...]. Będą pomágáś [!]/ Nas tu woiować WierKróc Bv; Roku 1575. był tu ieden Włoch w Wilnie/ ná imię Klaudyus: ktory robić pomagał około Cyboryum ołtarzá wielkiego Wileńſkiego v S. Ianá SkarŻyw 368, 251, 385; yſz Gdyſzmy napyerwy yeſdzeli do zyczimyna Raycz tę brutkę na Imyę Katarzinyę. y ya ſzam pomagał raycz ZapKościer 1585/60, 1585/59v; SarnStat 945; PowodPr 70; KlonWor 47.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: do tego (3), tego (1); aby (8), zaimek względny (1)] (8): ZapWar 1548 nr 2668; KrowObr 7; A nie pomaga nigdy co ieſt nieſłuſznego/ Lecż bywa záwżdy pilen náwſzem pocżćiwego. RejWiz 63; BielKron 141; BielSpr 21; MycPrz I B4; SkarŻyw 298; Ale nie tylko ſam Papież oſobą ſwą/ zwierzchnośći świeckiey zdawná ſię ſprzećiwiał/ y onę lekce poważał/ y prześládował: ále też y duchownikom ſwoim do tego pamagał [!]/ áby wolnymi być mogli/ od wſzelákiego ſądu/ y karánia świeckiego NiemObr 171; SkarKazSej 691b.

W połączeniach szeregowych (2): [Pan do swoich wdzięcznych prostaczków mówi:] á brzemię moie/ to ktore ia ná was wkłádam/ ieſt bárzo lekkye á przyiemne/ á ieſzcże go ſam káżdemu z was dźwigáć/ pomagáć/ y ná ſię ie bráć poſpołu z wámi będę. RejPos 289; CzechRozm 7.

W błędnym tłumaczeniu łac. subvenire zamiast „zapobiegać” [czemu] (2): [Ozjasz do Judyty:] A przethoż to niechay Bog tobie obroći ku wiecżney ſławie/ [...] iżeś nie litowałá zdrowia twoiego dla vthrapienia narodu náſzego/ áleś ználazła táką drogę przed Bogiem náſzym/ pomágáiąc vpádkowi náſzemu [subvenisti ruinae nostrae]. BibRadz Iudith 13/25; BudBib Iudith 13/25.

W przeciwstawieniach: »pomagać ... zawadzać (2), poniżyć, przeszkadzać, szkodzić, o złym stać« (6): GroicPorz g2; gdzie mu ieſzcże temu to Oktawiuſowi miał pomágać [!] tu o iego złym ſtał BielKron 236; Mącz 3c; Przetoż y o Mnichách nic inſzego nie rozumiemy/ iedno że więcey záwadzáią niż pomagáią kośćiołowi Bożemu. WujJudConf 143; CzechRozm 242; Ty niechceſzli mi tákiego żywotá pomágáć/ proſzę ćię niechćiey mi do niego przeſzkadzáć. SkarŻyw 76.

Zwroty: »jeden drugiemu pomagać« (4): BielŻyw 118; a ony panowie tich zyem miely sye od tich swoych nieprzyacziol ſpolem bronycz sye. y miely yeden drugiemv pomagacz. LibLeg 11/55; ConPiotr 34; BielKron 401.

»mszej pomagać« = służyć do mszy (3): SeklKat A3v; Ten [papież Klemens] napirwey mſzą vſtáwił/ áby iey nie pomagał iedno Dyakon BielKron 148v, 398v.

»pomocą pomagać« = consilio iuvare a. patrocinari, ope adiuvare JanStat (4): MY, pánowie Duchowni y Swietcy/ [...] y wſzyſtká Communitas króleſtwá Polſkiégo [...] oznáymuiemy [...]: iż który kolwiekby był tu obywátelem króleſtwá Polſkiégo/ [...] á chćiałby nieiákié niepoſłuſzeńſtwá przećiwko práwu Polſkiému poſpolitému [...] wyrządzáć/ [...] tedy przećiwko tákowemu y tákowym/ [...] obiecuiemy [...] bez chytrośći y zdrády/ áni im pomocą/ y rádą/ álbo przyiáźnią chcemy pomágáć/ pod wiárą y czćią náſzą SarnStat 220; Woiewodóm Stároſtowie mieyſc w ſpráwowániu ſwégo vrzędu niech nie przekazáią/ ále ráczéy onym wſzyſtką pomocą ſwą niech pomagáią. SarnStat 278, 119, 998.

»sobie [= samemu sobie] pomagać« [szyk zmienny] (9): tedy w ten cżas ma pani brzemienna praczować/ kichać, á czo nawięczey ſobie k temu pomagać. FalZioł V 20b, V 26; Ale ludzie ludzi przycżyną ſą ku płodzeniu, iako oni ſami ſobie tak iedni drugim pomagać maią BielŻyw 118; RejKup Gv; RejWiz 159v; BielKron 271; SkarŻyw 347; StryjKron 155; GórnRozm Hv.

»(spolnie a. społu, a. społem, a. wespołek) sobie [= sobie wzajemnie] pomagać« [szyk zmienny] (21): Cżęſtokroć śię to przygadza/ Iż proſtego chytry zdradza: A źli ſobie pomagáią/ Z nieprawprawdę dziáłáią. BierEz M2v; BielKron 199, 209v, 338v, 400, 411v; Mutuas operas tradere, Spoinie ſobie pomágáć. Mącz 239c; Foedus sociale, Bunt/ ſprziſiężenie weſpołek ſobie pomágáć. Mącz 398b; KwiatOpis [C]2; BielSpr 42, 59; KochMon 19; á do tego należy/ áby oná cżeladz y wſzytcy domownicy weſpołek żyli/ á do káżdey potrzeby ábo roboty ku pożywieniu należącey ſpolnie ſobie pomagáli [mutuasque operas conferant] ModrzBaz 2v; SkarŻyw 298; ActReg 147; SarnStat 1022 [2 r.]; KmitaSpit B; SkarKazSej 675b [2 r.], 683b.

»spolną ręką pomagać« (2): RejZwierz 56v; Pokuſzalić ſie pierwey o to Krześćijánie zá Ceſárzá Zygmuntá/ Włádźiſłáwá Krolá Węgierſkiego/ y zá Máximilianá Ceſárzá/ iákoby Boſnę y Serbią wyzwolili z mocy Tureckiey/ ále wnętrzne waśni ſwoich zazdrośćiwe/ thego nie chćiáło [!] dopuśćić/ áby ſpolną ręką ſobie pomagáli BielSpr 59.

Szeregi: »nie folgować ani pomagać« (1): ktorzi livdzy o tey zyemy bedzieczie miecz przi sobye ktorzi onyey bedą dobrze wiedziecz z ych poradą biſz to wſzitko sprawował niefolgvyacz any pomagayacz na obie stronie miedzi namy LibLeg 11/21v.

»posługiwać i pomagać« (1): Y poſſel [Jezus] s nimi [Maryją i Józefem] do Nazaret/ ij byl ijm poddany ij poſluſſny we wſſytkim poſluguiątz/ ij w robotach pomágaiątz. OpecŻyw 33v.

»przyczyniać się i pomagać« (1): I mamy wielką nádzieię w łáſce á dobroći Boſkiey że [...] naywiętſzy ſkarb ſtárożytney á Powſzechney Wiary Chrześćiáńſkiey/ [...] będzie racżył przywroćic. Do cżego ſie W.K.M. ſłuſznie wſzelákim ſtárániem maſz przycżyniáć/ y pomágáć WujJud bv.

»nie przyzwalać ani pomagać« (1): iako kaznodźieie tak i inſzy ludźie/ by téſz gardła dác/ nięmaią natakową niezbożność przyżwalać ani iéi pomagać MurzNT 76.

»radzić i pomagać« (2): Ten Tytuł álbo przezwiſko [Papa] dał/ on Fokáſz Ceſárz Mężoboycá/ ktory Ceſarzá Mauryciuſá/ [...] y z żoną/ y zdziećmi zábił/ Bonifáciuſowi trzećiemu Rzymſkiemu Biſkupowi/ iż mu rádził y pomagał áby páná ſwego zdrádził y zábił KrowObr 7; ActReg 147.

»służyć a (i) pomagać« (2): iáko Anyeli ſwięći záwżdi ſłużyli á pomagáli wiernym Páńſkim RejAp 159; RejZwierc 102.

»[przy kim a. za kim] stać, (i, a) pomagać« [szyk 2:1] (3): Praesto esse alicui, Przi kim ſtać á pomágáć mu. Mącz 319b; Stare pro aliquo Stáć zá kim/ pomágáć mu. Mącz 417b; SarnStat 1098.

»stronę trzymać i pomagać« (1): [król] kazał tego Iakubá z źiemie wywołáć/ y Mnicha Sufrágáná Krákowſkiego ktory go poświącał/ y ty wſzytki ktorzy iego ſtronę trzymáli y pomagáli tego/ s Krákowá wygnáć BielKron 393.

Iron. [komu] (2): a tako biegaiątz okolo iego/ iedni go bili/ drudzy pchali/ niéktorzy go za wloſy rwali/ aże na ziemię vpádál Iezus mily/ a oni rzuciwſſy ſie pomágali iemu rzekątz: Wſtáń krolu naſs. OpecŻyw 109v.

pomagać czym (1): Ale iż y ty rzecży nic nie pomogły zá żywotá/ przeto do Cżyſcá oſtatniego lekárſtwá bywáią odſyłáni/ A gdy tám będą w Cżyſcu/ pomagáią im z nowu Mſzámi/ kthore żywem nic nie pomagáły/ áby pomogły zmárłym. GrzegRóżn Ev.

W przen (2): Cżárt pomaga krewkiemu ciáłu do grzechu. RejPos 49v marg; SkarKazSej 691b.
Przen [komu, czemu] (6): (marg) Głowá cżłonkom záwżdy ma pomágáć. (–) A wſzákoż ći ſprawce tákby mieli być iáko cżłonki ciáłá iednego: gdyż Mędrcy ciáło cżłowiecże ábo cżłowieká názwáli być mnieyſzym ſwiátem. RejPos 281; WujJud 94v.

pomagać czego (2): A ták poććiwy cżłowiek/ ktoryby ták zacny vrząd á práwie iáko iáką ſwiątość/ á zwłaſzcżá ku cnocie ſwey zwierzony/ ná ſię wziąć miał/ pewnie ſie ma rozmyſlić czo ná ſię bierze/ á ieſzcże ná mieyſcu pilnieby ſie miał rozſądzić s cnotą á s ſumnieniem ſwoim/ ieſli mu tego wiernie pomagáć będą. RejZwierc 37; vżyway ochotnie y nabożnie modlitw niżey położonych. A z vſty niechay ſię ſerce zgadza: obiema [tj. ustom i sercu] záſię niechay żywot pobożny dźiękowánia pomaga LatHar 559.

pomagać w czym (1): TEn [wojewoda lubelski] v dworá y w ſłużbach Poſpolitey rzecży/ Rycerſki ſtan záwżdy miał/ ná oſobney piecży. Y ſzcżęſcie ktore záwżdy/ ſwe figle vmiáło/ Niezle mu cżáſem w prawdzye/ w tym więc pomagáło. RejZwierz 52.

Zwrot: »pomagać sobie [= sobie wzajemnie]« (1): Swiętaſz to/ gdy dwie ręce pomagáią ſobie. WyprPl B.
α. O Bogu (62): dopuśći ćię Bog nieprzyiácielowi zwyćiężyć. Bogu bowiem należy [tj. zadaniem Boga jest] pomagać/ y do vćiekánia obroćić. PowodPr 57.

pomagać czego (4): Yescze dayem wiedzenie v.k.m. yz mayą Turczi the wolą wziacz morawſką Zyemię [...] czego ym boze nie pomagay LibLeg 11/45; BielKron 329v; SkarJedn 396; Nákoniec to prawdźiwa Ewángelia/ do ktorey ſámá ręká Bozka przyſtępuie/ y w ktorey P. Bog ſam roboty pomaga SkarKaz 241b.

pomagać komu [w tym: bez dodatkowych dopełnień (38)] (40): Smiłuy ſye moy ſwiety panie Wezṙy na nedznego na mie. [...] A wſſak twoya Boſka dobroċ Iuż doſwiatcona wielekroċ Zes y złoċincam pomagał RejKup n7; Leop 2.Par 26/15; Twoićiechmy o Dawidźie/ á z tobą przeſtáwamy ſynu Izáiow/ mir pokoy tobie/ y pokoy pomocnikom twoim/ gdyżći Bog twoy pomaga BibRadz 1.Par 12/18; BielKron 174v; CzechRozm 205v; SkarJedn 396; SkarŻyw 291. Cf pomagać komu k czemu; komu na kogo; komu w czym; Frazy.

pomagać komu k czemu (1): Bo bárzo to miło Pánu ták możnemu/ Pomágáć k zbáwyenyu ludu ſtrapyonemu. LubPs ff4v.

pomagać komu na kogo (1): Okaz iáwnie moc ſwoię Pánie niewiernikom/ Pomagáiąc nam ná nię [lege: nie] ſwoim ſłużebnikom. CzahTr G4.

pomagać czemu [= w czym] czym (1): iáko ieſt Pánu Bogu miła posługá blizniego/ ktorą kto zmiłośći ku Pánu Bogu y zposłuſzeńſtwá ſtárſzych cżyni/ iſz iey y cudy moc Boża pomaga. SkarŻyw 194.

pomagać komu w czym (2): LibLeg 11/56; iáko tu mowi ś. Márek/ iż Apoſtołom w rozśiewániu Ewángeliey pomagał P. Bog/ y ręká iego z nimi byłá SkarKaz 241b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Boć Pan Bog rzecży niepodobnych nieroſkázuie: ále przykázuiąc nápomina nas y cżynić co możemy/ y prośić o to cżego niemożemy/ y pomaga ábychmy mogli. WujJud 76v.

Frazy: »pomaga Bog; Bog (a. Boże) pomagaj« [formuła powitania, podziękowania, życzenia powodzenia; w tym: komu (3)] = benedictus a. salvus sis, dii aspirent, salve(te), salvus sis Mącz [szyk zmienny] (16;5): Ezop gdy wſzedł do łożnice/ Vźrzawſzy tám cudne młodzieńce: Rzekł im/ Bog wam pomagay/ A kożdy mi ſwą rękę day. BierEz A4v, A3v, B2v; RejKup C, d4v, f7, g3v, v3; RejWiz 96; OrzList h4v; Salve, Bądź zdrów/ też obyczay yeſt mowienia/ że zá pozdrowienie mowiemy/ pomaga bóg. Mącz 366b; Dii coeptis aspirent, Boże day ſzczęście/ Boże pomagay. Mącz 408d, 87a, 366b [3 r.]; RejZwierc 234v; KochFr 113 [2 r.]; GostGospPon 170; KlonWor 28; [Więc coś ty rok głaſkał twoie vchowánie/ Potym y pomagabog niedałbymći zá nie. BielawMyśl B2v (Linde)].

»Boże im nie pomagaj« = nie daj Boże (3): yeſly ſye Turczi niepokvſchą daley nad te granycze wzyacz y Camieniecz a tak kiedj weſma Camieniecz boze ym niepomagay LibLeg 11/58, 11/45, 56.

»tak(o) (a. tego) mi (a. nam) (Panie) Boże (a. Bog) pomagaj, niechaj Bog pomaga« [formuła przysięgi] = sic faciat mihi PolAnt; sic me Deus adiuvet JanStat (23;1): MetrKor 38/287, 46/65v, 61/35v; A thego niechcę opuſćić/ dla miłoſći/ boiáźni/ gniewu/ y inſzych rzeczy: Thák mi Pánie Boże pomagay GroicPorz d2v, c, d4v, e4, gv, g2 (15); BibRadz 2.Reg 3/35; Tego mi Pánie Boże pomagay S. Ewangielia. BielKron 329v; Ták mi Bog pomagay y wſzyſcy ſwięći RejAp 86, Ff2; SarnStat 124, 1125.

Szeregi: »pomagać i ratować« (1): A to dla tego/ żebym potym dniá onego oſtátecżnego/ mogł Pánu ſwemu ſłuſzną licżbę z taleńcżyku mnie zwierzonego vcżynić. W cżym nic nie wątpię/ iż mi ſam Pan pomágáć y mnie rátowáć będźie. CzechRozm 205v.

»pomagać i umocnić« (1): Nácżynił [Ozjasz] theż w Ieruſálem rozmáitych ſtrzelb á przypraw ná obronę [...]: y roznioſlo ſie imię Ozyaſſá dáleko/ ſtąd że mu Pan Bog pomagał/ y vmocnił go [eo quod auxiliaretur ei Dominus et corroborasset illium]. Leop 2.Par 26/15.

b. Brać udział, włączać się do czyjegoś działania, towarzyszyć, naśladować kogoś w czymś, robić to samo (45):

pomagać czego (31): PatKaz III 107v; KrowObr 123v; BielKron 52v, 443v; OrzQuin Z2; SienLek 14; MycPrz II B2; BudBib Esth 14/16; SkarJedn 325, 397; ia poniżę ſię y pokłonię Pánu memu/ ktory mię vcżynił/ y od ktorego wſzytko mam: kto chce mi tego pomágáć/ niech idzie zámną. SkarŻyw 258, 167 [2 r.], 471, 491, 558, 571; owſzeki ſami [posłowie] pomagali tego co ſie niegodzilo prawdziwem Sinom á mieloſnikom R:P: PaprUp Gv; Apploro – Pomagam płacżu. Calep 84a; Phil K2v; Y pomagáli mu [Piotrowi] tego zmyślánia [simulationi eius consenserunt] ini Zydowie/ ták iż też y Bárnábaſz był vwiedźion do tegoż zmyślánia. WujNT Gal 2/13; Tákże y wy ſię weſelćie y pomagayćie mi weſela [vos gaudete et congratulamini mihi]. WujNT Philipp 2/18, przedm 7, Philipp 2/17; SkarKaz 5a, 385b, 422a. Cf pomagać przy kim czego; Zwrot.

pomagać przy kim czego (1): O śmierći ſwey [św. Wilhelm] wiedział/ y towárzyſzowi ſwemu ktory długo przi nim onego mu żywotá pomagał/ y potym świętym zoſtał to ieſt/ świętemu Woyćiechowi opowiedział: y prorockim duchem rzecży niektore oznaymił. SkarŻyw 168.

pomagać komu [w tym: bez dodatkowych struktur (1)] (36): O myla Lutoſzczyua yezuſa matko [...] day nam przeſz koncza wchwale pozyuacz a thwey chwały wſzytkym ſzwyątym pomagacz PatKaz III 107v; BielKron 52v, 86v, 443v; Comploro, Pomagam komu żáłowáć/ Záłuyę/ Płáczę weſpołek s kim. Mącz 306a, 375d; OrzQuin Z2; SienLek 14; Y iáko zwoływa á z zywa ſiąſiád ſwych á wdzyęcżnych przyiacioł ſwych/ áby mu ſie pomagáli rádowáć z oney zginęłey owiecżki iego. RejPos 168v; Wſzakże ieſzcże niektore mieyſca przypiſze/ gdzie ſię nie iedno Krákowſki tłumacż omylał/ ale mu też y Brzeſcy bárzo pomagáli. BudBib b2v, Esth 14/16; MycPrz II B2; BudNT Gal 2/13; SkarJedn 269, 325; A Márynus y Romuáldus/ niedáleko od onego klaſztorá ná puſzcżą poſzli: do ktorych oni dwa/ to ieſt/ Vrſeolus y Grádenikus rok wklaſztorze wymieſzkawſzy przyſzli/ chcąc im żjwotá puſtelnickiego pomágáć. SkarŻyw 571, 167 [2 r.], 168, 258, 391, 471, 491, 558; PaprUp D4v; GrochKal 15; Phil K2v; WujNT przedm 7, Gal 2/13, Philipp 2/17, 18; SkarKaz 5a, 385b, 422a. Cf Zwrot.

pomagać czego a. czemu (5): LibLeg 4/26v; Pobił y drugie w Iezráelu Achábowy przyiaciele/ pány y kápłany/ y wſzytki ktorzy mu złey rzecży pomagáli. BielKron 86v; BudBib Gal 2/13, SkarJedn 269; PaprUp D4v.

pomagać ku czemu (1): Nuz thez opatrzęnie prze rozrodzenie we wſzech ſthaniech/ iákieſzby nam przybyło z wźięćia páná ż [!] poiśrżodká śiebie gdyż by woláł prżyárzioły [!] swe álbo the kthorży mu dopomogli iż Pánem zoſtał/ ábo kthorzyby mu Prákthyk pomagali ku wſpomożeniu iego á ſkáźie náſzey/ bogáćić MycPrz II B2.

cum inf (6): Collachrymo Weſpołek s kim płáczę/ Pomagam żałowáć. Mącz 181d; Odiis alicuius subscribere, Pomágáć ſie komu ná kogo gniewáć/ ſurowić nieprziyáźni cziye przeciwko komu. Mącz 375d, 306a; RejPos 168v; O Krolu/ oney twey ćiężkiey przygody/ Y my Boginie tey pułnocney wody/ Serdecżnie płákáć tobie pomagáły GrochKal 15; GórnTroas 60.

W charakterystycznych połączeniach: pomagać bałwochwalstwa (2), biesiady, boleści, chwały, fałszerstwa, grzechu, kacerskiej nauki, nabożeństwa, obłudności, okrucieństwa, płaczu (płakania) (3), potwarzy, praktyk, radości (3), smutku (3), swarow, uporu, wesela (2), złej rzeczy, złości, zmyślania, żywota (pokutującego, pustelnickiego) (5); pomagać gniewać się, płakać (2), radować się, żałować (2); barzo pomagać.

Zwrot: »pomagać towarzystwa« [w tym: komu (2)] = towarzyszyć [szyk zmienny] (3): Mącz 94c; Bo iáko ſie gdzie w kthorym kráiu zámnoży opilſtwo á niepotrzebna włocżęgá/ to iuż tego máią zá nikcżemnego kto w onym ſpołku nie bywa/ á tego też towárzyſtwá nie pomaga. RejZwierc 16v; SkarŻyw 391.
Przen [komu czego] (2): wſſyſcy maćie dáwáć wielką chwałę iemu [Panu] ná koniec y gory y wſſytki drzewá ták niſkie iáko wyſokie nánich ſtoiące/ vinny wam tego pomágáć. RejPs 218; Pátrz iáko ſie oko kocha gdy co pięknego po ſwej myſli widzi/ á ſerce mu tego iſcie wiernie pomaga. RejZwierc 142v.
c. Popierać, sprzyjać; być tego samego zdania (31): Suffragor, Pomagam/ Głos ſwóy álbo wotum dáyę za kim. Mącz 135c.

pomagać czego (21): BielŻyw 104; KromRozm III Pv; [posłowie mówili do senatorów:] Ale dalibog mamy nadzieję tę, że to nam WM jako wierna Rada Koronna i chwalić i sami pomagać tego będziecie DiarDop 112, 118; KrowObr 160; Ná to odpiſał Frydrych iż to w vmyſle iego nigdy niebyło áni ieſt/ áby on kiedy luterowi pomagał tych błędow álbo go bronił wtym co on náucża álbo piſze. BielKron 196, 55v, 106v, 130, 130v, 182v [2 r.], 302, 407; MycPrz II B; CzechRozm 23; Dyonizy Korintſki tey prawdy pomaga: iż w Rzymie Piotr S. vcżąc vkrzyżowány ieſt. SkarJedn 90, 141, 212, 396; Lecż nie podobáłá ſię tá ſzkołá kśiędzu Papieżowi/ vćiekł ſię do trzećiego Fryderyká Ceſárzá/ ktory mu tego potężnie pomagał/ áby ſię ná ſwey ſtolicy ośiedźieć mogł. NiemObr 176.

pomagać do czego (1): [posłowie do panów:] Prosiemy raczcie nam WM każdy zdanie swe powiedzieć, [...] jako by to nam ludziem utciwym przystało opuścić to ku szkodzie R(zeczy) P(ospolitej), bo słychamy to od WM, że nam obiecujecie do tego pomagać, żeby na tym RP szkodować nie miała. Diar 26.

pomagać komu [w tym: bez dodatkowych dopełnień (1)] (17): y pocżął ſie Allexender nad Philipa oycza ſwego podnoſić, á rzecży ſwych wielgoſć rozważać, cżegoż iemu więtſza ſtrona pomagała goduiącich. BielŻyw 104; KromRozm III Pv; DiarDop 118; GliczKsiąż G3; KrowObr 160; Appius Klaudyus záſię przećiw temu był/ ktoremu tego wiele ich pomagáło. BielKron 106v, 55v, 130, 130v, 196, 302, 407; MycPrz II B; CzechRozm 23; Aż ná koniec Páweł Pátryárchá/ ktory teſz tego kácerſtwá Ceſarzom pomagał/ pocżął ſię vpámiętywáć/ y Pátryárchoſtwo z śiebie zkładáć. SkarJedn 141; SkarŻyw 298; NiemObr 176.

pomagać czego a. czemu (1): bo náprzod Leo trzeći [...]/ podnioſł ſię przećiw iemu [Panu], y wymiátał obrázy Chryſtuſowe [...]. A kmyſli ſwey nálaſł onego złego Pátryárchę Cárogrockiego/ ktory mu tey niezbożnośći pomagał. SkarŻyw 298.

pomagać przeciw komu, przeciw czemu (2): co ieſt nie ſłuſzno pánu zwierzchniemu Krześćijáńſkiemu przećiw ſwoim Krześćijánom zá odſzcżepieńcy pomágáć BielKron 412v; Mącz 417b.

pomagać na kogo (1): Drudzi vporem abo nienawiſcia natkani [...], zezwalayac na vota Principalow ſwoych pomagali nietzuuiac ſie na kogo PaprUp E.

pomagać za kim (3): Było ná ten cżás tám w tey Máláce ludźi doſyć z inych dálekich kráin [...]/ ták Krześćijan/ Sárácenow/ Turkow/ Maurow/ Tátárow/ iáko Indow/ niektorzy zá Maury/ niektorzy zá Krześćijány pomagáli. BielKron 448, 412v; Mącz 1a; [Z nowego żáś Teſtámentu świádectwa citowane namniey tey propoſitiey/ o mordowániu Heretykow nie podpieráią/ ále zá námi pomagáią/ że tylko Duchownym miecżem [...] máią być Heretycy od ſług á wiernych Bożych konáni. Respons C4v].

pomagać za czym (1): Stare a mendatio contra verum, Zá łżą przećiw prawdzie pomágáć. Mącz 417b.

Szereg: »pomagać albo [przy kim] stać« (1): A senatu stetit. Za Senatem pomagał/ álbo przi ſenaćie ſtał Mącz 1a.
W przen (1): Tá miłosć tedy nye z okrucyeńſtwá/ nie z żadney furiey/ nye z háńbyenya wyráſtáć ma/ ále s tákyego vmyſlu/ ktoryby pomagał oboiey ſtronye y oycowi y ſynowi. GliczKsiąż G3.
Przen [za kim] (1): Práwá nie máią żadnych namiętnośći [...]. Nie pomagáią zá powinnym SkarKazSej 697b.
2. Mieć wpływ (zwykle pozytywny), być skutecznym, pomocnym; prodesse Mącz, PolAnt, Modrz, Vulg, Cn; proficere PolAnt, Modrz, Cn; adiuvare HistAl, Mącz; opitulari Mącz, Cn; facere, iuvare, valere Modrz, Cn; conferre, utile esse Mącz; promovere Modrz; attinere, auxiliari, conducere, efficax esse, esse, habere momentum, interesse, optimum esse, posse, procedere, referre, subvenire, venire in partem laboris a. [alicuius] Cn (539): BierEz H4v; Ktorego [młodzieńca] vporu (iako ſie godźiło) pirweyieſmy miernymi ſłowy bronili/ ale ty mało pomágały/ a tym ſie więcey iego hardoſćz vporná burziła. ForCnR E; Wyęcey mſſa pomaga/ gdy przez kápłaná yednemu bywa przywłaſſczoná/ niżli kyedy bez przywłaſſczánya zá wſſyſtki wobyec bywa myaná. KromRozm I I2; Leop Ier 9 arg; NIewiem co to pomaga/ iż kto wywijánki/ Vmie ſwą rzecż ozdobić/ iákoby wił wianki. RejZwierz 133v; Confert [...], vel prodest, et utile est, Pomaga/ Pożyteczno yeſt. Mącz 122d; RejPos [236]; Więcey [w walce] pomága moc niż wielkość/ á więcey wſpomága mieyſce niżli moc. BielSpr 36, 16v, 73; WujJud 103v; BudBib Ier 2/11; ModrzBaz 27v, 52v; SkarJedn 376; SkarŻyw 270, 354; WerGośc 245; Phil C; LatHar 698; Náuká ábo vmieiętność bez miłośći nádyma/ y nic nie pomaga: lecz miłośćią okraſzona/ buduie. WujNT 597, Ioann 6/63[64], s. 332, 333, Rom 2 arg, Yyyyyv, Yyyyy4.

pomagać do kogo (1): A Páweł chlubi ſię w ſámym Chriſtuśie vkrzyżowánym. Do ktorego áni obrzezánie/ áni nieobrzezká nic nie pomagáią. WujNT Gal 6 arg.

pomagać do czego (32): GórnDworz E6; RejPos 193v; WujJud 47v, 59, 66v; CzechRozm 14v; To wſzytko mądrzi walecżnicy wiedźieć y tego ſię trzymáć máią: bo to wiele kroć więcey do zwyćięſtwá pomaga/ niżli moc y mnoſtwo ludźi. ModrzBaz 112v, 12, 27v, 31v, 90, 112; SkarJedn 376, [d9]; Bo ochotnieyſza ieſt do dobrego y lepſze ſerce cżyni miłość/ niżli boiázń: wſzákże y pogroſki karánia Boſkiego do niey pomagáią. SkarŻyw 557, 429; Do tey powinnośći modlitwá pomaga. LatHar +2v marg, 187, 285; Graecki y Zydowſki ięzyk wiele pomagáią do wyrozumienia właſnośći mow piſmá S. WujNT przedm 19, przedm 17, 26, s. 13, 546, 664; WysKaz 44; Do Chryſtuſá y prawdy iego poznánia wiele pomaga czás y długie przetrwánie. SkarKaz 549b, 416b, 520a; Spowiedź Kátholicka iáko ludziom do cnoty y Rzeczypoſp: pokoiu pomaga. SkarKazSej 688a marg; y ieſli co do vpadku koronie tey pomaga/ [...] tedy to ſámo koło [poselskie] narychley ią przewroći y zgubi. SkarKazSej 694a, 688a.

pomagać z czego [z elipsą inf] (1): iż iey [Św. Panience] żadna ina rzecż też iáko cżłowiekowi/ z żadnych ſtráchow nie pomagáłá/ iedno iż ználázłá iáko iny cżłowiek/ łáſkę v Páná ſwoiego. RejPos 272.

pomagać komu, czemu [w tym: bez dodatkowych dopełnień (49)] (77): Bo ſnać rzecż pilna wſzytkiemu/ nie wcżás pomaga drugiemu. BierEz O; BielŻyw 57, 88; GlabGad F5; LibLeg 11/44v; SeklKat Zv; RejKup i8, t2v; HistAl [I]3v; KromRozm I O3v; MurzHist D4, I3v; MurzNT 11 [2 r.], 78v, 91, Matth 27/24; BielKom B6v; GliczKsiąż A4; GroicPorz ll4v; KrowObr 89; RejZwierz 70v; GrzegRóżn Ev; RejAp 165; GórnDworz E6; Iáko ono wiele pomagáłá wiárá Abráámowá potomſtwu iego/ iż Pan obyecał wiele ich oſwiećić w narodzye iego/ iż mieli być wiecżnie vbłogoſłáwieni od niego. RejPos [236], 193v, 202 marg, 272; BiałKat 221, 316; Doſyć vcżynienie ile ieſt lekárſtwem/ ſámemu tylko pokutuiącemu pomaga. KuczbKat 225 marg; Ale Mſza święta [...] kośćiołowi wiele pomaga/ nie dla ſpráwy álbo zaſługi kápłáńſkiey/ ále dla zaſługi ofiáry Páná Chryſtuſowey WujJud 230, 47v, 54v, 59, 66v, 229 (10); WujJudConf 259; CzechRozm 14v, 188, 209v marg, *4v; ModrzBaz 12; Y pułtorá tyśiącá lat Zydom nie pomoga/ iż ſwych przodkow w niedowiárſtwie náſláduią. SkarJedn 354, [A*2], 373, [d9]; SkarŻyw 100, 368 [2 r.], 429; STáry miał Priapiſmum/ nieukłádną mękę/ Lecz byłá młodéy żenie tá niemóc ná rękę. Bo ſię pan częſto párzył w przyrodzonéy wánnie/ Co więcéy/ niżli iemu pomagáło Hánnie. KochFr 59; WujNT 13, 36 marg, 243, 546, 633, Cccccc3v; SkarKaz )(3, 82a, 416b, 520a; PaxLiz Ev; SkarKazSej 663a, 688a [3 r.], 694a, 698b. Cf pomagać komu czego; komu przed kim; komu w czym.

pomagać komu czego (1): iż grzech á gniew Páńſki záſlepił ocży náſze/ y zámieſzał inſtrumentá/ ktoreby tego y Pánu y Rzecżypoſpolithey pomagáć mieli/ iż ſie áni przypátrzyć/ áni ſie do żadney rzecży ſłuſzney dopytáć nie możemy. RejZwierc 193v.

pomagać komu przed kim (1): CzechRozm 219 cf Szereg.

pomagać komu w czym (1): I przetóſz pán káże ráczyi krzywdę podiąc trzebali i drugą/ a ſamęmu śię nie msćić/ by téſz naoſtatek i prawo tak nám wkrzywdách naſzych niepomágało/ że bych ié muśielj na pana ſamégo włożyć. MurzNT 21.

pomagać czemu [= w czym] (9): GliczKsiąż K5v; Sláchetne przyrodzenie pomaga ćwicżeniu. RejWiz 100 marg, 100v marg, Dd3, Dd3v; WujJud 54v marg, Mm8; Modlitwie poſt pomága. SkarKaz 121b marg; Ale fortel pomaga ſzcżęśćiu przypráwnemu/ Y gotuie zwyćięſtwo łgarzowi iáwnemu. KlonWor 72.

pomagać k(u) czemu (18): ſlvſznye yego Krolyewſka M. nyema przecz wdzyecznye przyimowacz thich gwalthow. kthore naymyenyv yego Krolyewſkyey M. ſtali S woloch. kthore kv zachovanyv dobrey prziyazny y Samſzyeczthwa nycz nyepomogaya. LibLeg 11/139v; SeklKat Zv; Wyárá ſámá przez ſye bez wſſech vczynkow [...] zbawya nas/ á vczynki konyecznye nic nyepomagáyą ku dobroći álbo zbáwyenyu. KromRozm I [H3]; MurzNT 66; GliczKsiąż Fv; Ku przykładowi tedy cnoty y obycżáyow y ku wſzelákiey nauce/ yáko żywy głos/ tak że też żywego człowieká obycżaie więcey pomagayą. KwiatKsiąż B4v, Av; Mącz 230b; iáko gniew pomaga bárzo ku męſtwu GórnDworz Ff7v; KuczbKat 230; Dźiáłá záſie máłe polne zowiemy Vffnice/ Szlęgi/ Pułhakownice/ te záſie pomágáią wiele ku potkániu z nieprzyiaćielem w polu BielSpr 75, 16v, 17v; WujJud 162v; CzechRozm 219; ModrzBaz 10; BielSjem 31; WujNT 108.

cum inf (1): [Człowiek] Więcey potrzebuie iedła, abowiem porrzebnieyſza [!] ieſt ta rzecż z ktorey ciało roſcie, krew ſie mnoży, niżli ona ktora telko pokarmowi na doł żeydz pomaga, albo pomocz nieiaką cżyni ku ſtrawieniu GlabGad F5.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Ludźie Stárzy/ ktorzy przes wſzytek czás żywotá ſwego/ záwżdy bes nágány pobożnie żyli/ á z ludźmi ſtátecznymi y s cnotliwymi obcowánie mieli/ tákowe ich żyćie bárzo im pomaga/ áby zá mężoboyſtwo od śmierći byli wolni. GroicPorz ll4v.

W przeciwstawieniach: »pomagać ... (za)wadzić (6), (za)szkodzić (5), przekażać (2), przeszkadzać (2), gorszyć, kazić« [w tym: gorszyć i kazić (1)] (16): Gdy cżęſtokroć ſie to przydawa/ że bezmyerne á zápámyętliwe karanye wyęcey gorſſy y káźi niż pomaga. GliczKsiąż G; RejZwierz 70v; GórnDworz Gg8, Ii7; Obrázy chwale duchowney nietylko nic niewádzą/ ále y pomagáią. WujJud 54v marg, 54v, 109, 162v, 230, Mm8; bo z tąd wiele oboiá ſtroná porozumieć może/ coby do zwyćięſtwá pomagáło ábo przekażáło ModrzBaz 112; Co do tego ziednocżęnia wiele Ruſkim narodom pomaga/ á co Grekom przeſkadzáło. SkarJedn [A*2], 373; Iż ćieleſne rozumienie o tym Sákrámenćie nie tylko nic nie pomaga/ ále owſzem wádzi ku poięćiu rzeczy Bozkich/ y táięmnic niebieſkich. WujNT 333, 546; SkarKazSej 698b.

Przysłowie: Vbior cnocye nie pomaga. RejWiz 100v marg [idem] Dd3v.
Szereg: »nie służyć ani pomagać« (1): Ale iednák y ten ſpoſob vſpráwiedliwienia/ namniey też BOgu nie ſłuży/ áni nam przed nim ku náſzey ſpráwiedliwośći pomaga. CzechRozm 219.
a. Świadczyć za czymś, być argumentem za czyjąś opinią (10):

pomagać komu (6): WujJud 128v; Iáko tedy to mieyſce Sákrámentarzom nic nie pomaga: ták áni Nowokrzczeńcom WujNT 425, 483. Cf pomagać komu przeciw czemu; komu czym; komu w czym.

pomagać komu przeciw czemu (1): To mieyſce przećiw wzywániu świętych odſzczepieńcom namniey nie pomaga. WujNT 559.

pomagać komu czym (1): Tyś Pánie ná pocżątku vgruntował źiemię. Bo ieſliby ták záwżdy złącżáć miáłá/ (iákoſz tego nie przę iż tu ná tym mieyſcu złącża: ále tákże przedſię tobie nic tym nie pomaga) tedyby y tám złącżáć muśiáłá CzechRozm 64.

pomagać komu w czym (1): Y Ian też w liśćie ſwym/ nic X.K. w dumie iego nie pomaga. CzechEp 294.

pomagać czemu (3): WujJud 129v; Ale to wſzytko nie ćieleſney dumie żydowſkiey niepomaga. CzechRozm 118; CzechEp 358.

pomagać za czym (1): Zá winą pieniężną pomaga ſtárodawny tey Ziemie zwycżay/ ktory ieſt miedzy Artykuły Práwá policżon ModrzBaz 27v.

W przeciwstawieniu: »pomagać ... wątlić« (1): Lecż y to nic przedśię rzecży I.M. nie pomaga/ owſzem ią wątli. CzechEp 358.

b. Pomagać zdrowiu, leczyć; mederi Mącz (377):
α. O ludziach (44): FalZioł V 21b; Iuż ſie rádzi z bábámi ktore zyołá znáią/ Bo wierz mi y ty cżáſem wiele pomagáią. RejWiz 61; Mącz 189b; MIeſtce Páráliżem záráżone/ gdy będźie ceglánym oleiem pomázáne/ otrzeźwieie záś/ gdy zá czáſu pomágáią. SienLek 62v.

pomagać komu (5): FalZioł V 18v, 90v; Ale náſzych czáſow zbytki ſye rozmnożyły: [...] á przeto też rzadkiemu lekárze pomagáią SienLek 18; RejPosWstaw 44v; Valetudinarium – Mieſcze gdzie chorim pomagaią. Calep 1100b.

pomagać czemu (29): FalZioł V 18c, 31v; Oczom krwáwym/ ſpuchłym/ y świerzbiącym/ iáko pomágáć. SienLek 67; A przeto/ pobaczywſzy ktora s tych [dolegliwości] człowieká ogárnie/ tey pomágáć. SienLek 92, 3, 16, 16v, 17v, 19v [2 r.] (17); bo iż tu vkázuiem iáko tylko głowie/ ábo pierśiam pomágáć Oczko 36, 17. Cf Zwroty.

pomagać czym (16): FalZioł V 31v, 61v; A táko wczás pomágáć/ krwie puſzczánim/ Bańkámi/ żywotá przepuſzczánim/ chárchánim/ y innymi pomocámi. SienLek 21; A pomágáć iey [głowie chorej] lekárſtwy niegwałtownymi. SienLek 39v, 17, 17v, 19v [2 r.], 20 [2 r.], 30, 33v, 157v; Bo y Doktorowie cżęſtokroć rzezániem á paleniem chorym pomagáią. RejPosWstaw 44v; A ieſliby to błoto nie záraz effectu ſwégo pokazáło/ á guzów/ álbo twardośći tákich nie miękczyło/ máśćiámi iem pómagaymy/ któréby nie zápałáły/ á moc do miękczenia miáły Oczko 17. Cf pomagać na co czym.

pomagać na co czym (1): A tak na takowe rzecży tymi lekarzſtwy pomagay. FalZioł V 38v.

Zwroty: »chorobie(-am), niemocam pomagać« (3:1): Bowiem nagłym á vpornym niemocam/ Nagłymi á vpornymi lekárſtwy trzebá pomágáć. SienLek 33v, 49v, 50 żp; Słyſzyſz iż też s tym głuchym nędznikiem przyſzłá byłá wielka tłuſzcża ludzi/ bylić też tám wżdy niektorzy co zyołá ználi/ y vmieli pomagáć chorobam ludzkim. RejPos 205.

»niedostatkowi pomagać« (4): Więc tym niedoſtátkom táko pomagay/ proſtą potráwą/ niepátrząc drogich lekarſtw SienLek 17, 40v, 96, 118v.

Szeregi: »pomagać i leczyć« (1): Ale to iáko im [piersiom] pomágáć y leczyć tu maſz/ á naprzod czym ie czyśćić. SienLek 83.

»radzić i pomagać« (1): KTo chcze radzić y pomagać cięſzkoſciam rodzenia Brzemiennych niewiaſt, maią takowi Ludzie radzić y ſprawować ſluſzne rządzenie paniam brzemiennym w iedzeniu ſluſznym FalZioł V 18c.

»zabiegać i pomagać« (1): Theż y z vſt śmiedzenie [!] przychodźi/ gdy komu dźiąſłá gniją/ á to zową Dźiegná: czemu ták zábiegáć y pomágáć maſz: [...] SienLek 75.

β. O lekarstwach i zabiegach (332): Anyż z ieleniemi ięzyki vwarzony w wodzie: pomaga FalZioł III 16b; Gdy kto żołcią ſkopową pomaże wrzody albo bolącżki Cancerowate/ pomaga znamienicie. FalZioł IV 2b, I 2d [2 r.], 13a, 28b, 29a, d [2 r.] (34); DOktor dawał piłuły/ á iż pomagáły/ Drugi mnimał ná wſzytko/ by iuż tę moc miáły. RejFig Bb2v; Mącz 212b; boć mocne lekárſtwo/ mocnie á bárzo pomaga: lekkie lżey. SienLek 46; Wilcze ſerce iáko ie kolwiek temu daſz/ pomaga. SienLek 58v, 17v, 34, 64v, 120v, 167v.

Z podmiotem w postaci inf (28): Też na mieſtcza wkoſciach bolącze plaſtr z niey [saletry] przykładać/ pomaga FalZioł III 41b; Thakieſz woda w ktoreyby otręby wrzały/ ciepło ſpuchłe mieſtcze naparzać: pomaga. FalZioł V 25v, I 15d, II 23, IV 14d, V 35v, 38v (12); W tákowym bolu głowy/ z noſá ſobie kreẃ puśćić bárzo pomaga. SienLek 40; Rutą záwżdy ráno ſye kádźić pomaga y w wieczor. SienLek 58v; Winne látorośli świeże wárzyć á po ránu pić/ bárzo pomaga członkom záráżonym. SienLek 63, 52, 58v [2 r.], 60, 61v, 85 (16).

pomagać od czego (5): Gdy ią [żółć żurawia] ktho w nos wpuſzcża z wodką bzową/ pomaga od paraliża FalZioł IV 25b; Swiniam to oſobliwie od zarázy pomaga/ gdy im mięſá końſkiégo náwárzyſz SienLek 192, 53, 85v, 166v.

pomagać komu, czemu (żywotne) [w tym: bez dodatkowych dopełnień (33)] (41): ForCnR D2v; A VLoſkiego kopru wodka zaćmienie ocżu wyiaſnia/ y theż ludziom opuchłym y tym ktorymby pamięć zginęła: pomaga FalZioł II 13b, IV 3d, 4d, 5d, 18c, 20b [2 r.] (19); A ia tem ſeropem tuſſę Vſdrowicz czyalo y duſſę. Bo tam ſą y zyola ktemu Czo pomagaią choremu. RejKup k8v; Zyłá [tj. puszczenie krwi z żyły] z wielkiego pálcá v Nogi/ pomaga opuchłym. SienLek 36; Albo pomázawſzy łoiem kozłowym/ poſyṕ prochem s palonych podeſzwow ſtárych botow/ toć nieiedno ludźiom ále y koniom pomaga. SienLek 120, 38, 52, 53, 61v, 72 (14); A iż opuſzcżał [krol Aza] Páná Bogá ſwego/ á położył nádzyeię w lekárzoch ſwoich/ nie pomagáło mu nic lekárſtwo iego. RejPos 257; Bo to rzecż pewna/ iáko ciáłom vmárłym pokarm przyrodzony nic niepomaga/ ták też duſzy Ciáło Páńſkie pożytecżne być niemoże KuczbKat 180; RejZwierc 158; Oczko 11v, 24v, [40]v.

pomagać czemu [= jakiej dolegliwości] (25): Płucza oſle ſtarwſzy wypithe, Teſkliwoſci kaſzlowi pomagaią FalZioł IV 4d, II 22v, IV 5c, 15a, 52a; Mącz 431b; Pomagać też temu [niemocy zwanej krą] páprotká y ielenie ięzyczki SienLek 94v; Wſzelakim wrzodom álbo kroſtam w Ogonicy/ pomaga żołć niedźwiedźia poſpołu s ſádłem SienLek 119v, 85, 109v, 132v, 143. Cf Zwroty.

pomagać czemu [= jakiej części ciała] (16): FalZioł I 91c, 112b, 148b, IV 4c, 5c (10); Dissolutos stomachos utilissime adiuvant, Zákáżonym żołądkóm pomaga. Mącz 401b, 431b; SienLek 63, 65, 88v; Bo iáko to lekárſtwo bywa chwalone/ ktore ábo wſzytkiemu ćiáłu pomaga/ ábo ieſli tylko iedney cżęśći/ tedy ią ták vzdrawia/ że drugiey nic niezáſzkodźi ModrzBaz 70v.

pomagać czemu [= funkcji organicznej] (2): Gdy ſye vkłádźieſz/ á maſz żołądek chory/ ná brzuch ſye położ/ ábowiem tákie leżenie pomaga trawieniu SienLek 11v, 35v.

pomagać czego a. czemu (2): FalZioł II 22v; Prodest perspicuitati oculorum, Cziśćy oczy/ pomaga yásnośći oczóm. Mącz 431b.

pomagać k(u) czemu (17): [asafetyda z kastoreum] Pomaga ku richłemu á lekkiemu porodzeniu. FalZioł V 24v, I 92b, IV 7b, 20b, 26d, V 24v, 44, 87; Acżkolwiek wino ieſt przyrodzone picie cżłowieku y pomaga barzo ku zagrzaniu żołądka y ku ſtrawieniu pokarmu w nim, wſzaſzakoż [!] bezmierne iego pożywanie wadzi mozgowi GlabGad G8, G6, Kv; Zyły [tj. puszczanie krwi z żyły] zauſznice pomagáią ku dobrey pámięći/ á ku oczyśćieniu licá/ od kroſt/ y innych ſzkárádośći. SienLek 35, 56, 112. Cf »pomagać ku zdrowiu«.

pomagać (na)przeciw(ko) czemu (40): Syrzyſko/ albo z ſiadłe mleko Owcże napreciw [!] wſzytkim złym trucinam pomaga FalZioł IV 2b; Pępek Bociani przeciw każdemu iadowi pomaga. FalZioł IV 20d, I 118c, II 6c, 23v, IV 6a, 8a (14); Contra vanas species opitulatur, Przećiwko fántáziyam pomaga. Mącz 266c; Zyłá w Wárgach pomaga náprzećiw wrzodom w vśćiech/ y w Dźiąſłách. SienLek 35v, 35v [3 r.], 36, 36v. Cf Zwroty.

pomagać co (1): Sledźionę záſyę ták maſz pomágáć/ náwierćiawſzy z octem máćierzey duſzki/ ma ten pić co go śledźioná boli. SienLek 94v.

pomagać na co [= na jaką dolegliwość] (108): Then oleiek pomaga na zapalenie członkow y gorączoſci głowney. FalZioł II 22v; Zołć wołowa pomaga na piſzczenie w vſzu FalZioł IV 5c; Krew kozia [...] gdy ią kto pije na thrucinę barzo pomaga. FalZioł IV 6a; Layno Kocie albo kotcże z octem á z gorcżyczą/ parchy goij/ y na opadanie włos pomaga. FalZioł IV 7a, I 3a, b, 5c, 118c, II 23v [2 r.] (76); A chłop ſzukáiąc Oſłá/ ſráć mu ſie záchciáło/ Trefił w lozę gdzie ono Oſliſko leżało. Y przyſzedł mu dziękowáć/ y ná tym zoſtáli/ Iż ná wſzytko gáłuſzki ony pomagáłi. RejFig Bb2v; SienLek 36; Iednákże iżeſmy ich niemáło widźieli/ ktorym ná hániebną Fráncę Cieplice pomagáły Oczko [40]v. Cf Zwroty.

pomagać na co [= na jaką część ciała] (7): tedy [rzepik] ieſt lekárſtwo vielkie na bolącżki iadowite [...]/ y też naprzecziwko iadu pſa wſciekłego y cżłowieka wſćiekłego/ niedopuſzcża wnątrz wchodzić/ Takież y zwirzchu prziłożiwſzy na ty mieſcza pomaga. FalZioł I 5b; Krew Gołębia [...] na ocży krwawe barzo pomaga po troſzcze w paſzcżaiącz [!]. FalZioł IV 21a, I 89a, IV 21c, 26c, 27c, 59c.

pomagać czym (1): Kthorym ſpoſobem á iakhim ſłożeniem ſwem ty rzecży z ziemie vroſle niemocam j poruſzeniu zdrowia cżłowiecżego pomagaią tho maſz pilnie obacżyć FalZioł II 3a.

pomagać przy czym (1): ktori [jaspis] ma w ſobie żyły żołthe/ brzemiennem niewiaſtham/ albo przy porodzeniu pomaga. FalZioł IV 54c.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym (1): [kamień balagius] Niewiaſtam brzemiennem aby nie porzuciły dzieci/ albo iżby nieiakiey ſzkody nie cierpiały: pomaga. FalZioł IV 49b.

Ze zdaniem dopełnieniowym odpowiadającym dopełnieniu typu „komu” (1): Khomu cżłonki drżą/ krew pſia pomaga wypiwſzi FalZioł IV 6c.

Ze zdaniem okolicznikowym odpowiadającym dopełnieniu typu „na co” (26): Krowiniecz theż pomaga gdy pcżoła albo oſa vje FalZioł IV 5b; Ten theż popioł pomaga pierſiam: gdy dziewcze albo niewieſcie czyczki opuchną FalZioł IV 37b, II 19d, 23v [2 r.], IV 3a, d, 5b (19); GlabGad K7v; Zyły w nogach pod koſtkámi zewnątrzne/ pomagáią kiedy Lędźwie bolą/ y kiedy nápuchnie łono. SienLek 36; Zyły w ſámych vſzu/ pomagáią przećiw drżeniu głowy/ y kiedy zwoni w vſzu SienLek 36v, 35v [3 r.], 36v.

W przeciwstawieniach: »pomagać ... szkodzić (3), zawadzić« (4): FalZioł IV 40d; To też trzebá wiedźieć/ iżći kożde lekárſtwo/ ktore w pićiu dáią/ niezáwżdy niemocnym pomaga/ á zwłaſzczá mocne, á zdrowym záwżdy ſzkodzą. SienLek 38; Bo ácż też ten [prostaczek] robić muśi/ ále mu to więcey pomaga ku zdrowiu niżli záwádzi. RejZwierc 158; Oczko 24v.

Zwroty: »pomagać na bol(enie) (a. boleść), (na)przeciw(ko) boleniu (a. boleści, a. bolączce), bolom (a. boleniu, a. boleści, a. bolączce)« [szyk zmienny] (17:7:7): Tuk koſci owcżich [...]/ gdyby ktho pił/ tedy kamień wnątrz łamie/ á pomaga bolacżcze [!] w korzeniu/ w miechierzu/ y w nyrkach FalZioł IV 2b; Proch khoſci wołowey ſpaloney/ na bolenie zębow pomaga/ gdy nim zęby bolącze pociera. FalZioł IV 5c; Iaię kokoſze na każdy bol ocżu pomaga FalZioł IV 20b, I 97a, IV 3d, 4c, d, 7a (26); Zyłá [tj. puszczenie krwi] miedzy wielkim pálcem v Ręki/ á miedzy Rożnem/ pomaga náprzećiw boleniu głowy/ y oczu SienLek 35, 35, 35v [2 r.], 36.

»pomagać chorobie, na chorobę« [szyk zmienny] (1:1): SienLek 36; gdyż iuż iákobyſmy pozwolili/ Cieplice być lekarſtwo thak wźięté/ że wſzyſtkim chorobam pomaga: á ieſli wſzyſtkim/ pewnie z roznych przyczyn/ y rózne przypadki máiącym Oczko 25v.

»pomagać na niedostatki, naprzeciw niedostatkom« [szyk zmienny] (2:1): tedy takie parzenie pomaga naprzeciw tym niedoſtatkom. FalZioł I 125d; A Iaſtrząb w rożaney wodcze vwarzony/ na wſzytki niedoſtatki ocżu pomaga: gdy tą wodką wymywa. FalZioł IV 17d, IV 3d.

»pomagać (na)przeciw niemocy, na niemoc, niemocy, w niemocy, z niemocy« [szyk zmienny] (11:9:5:1:1): Ten oleiek pomaga wſzytkim zimnem niemoczam z flegmy FalZioł II 22v; Mięſo kotowe ieſt ciepłe y ſuche/ Pomaga na boleſci nyrek y grzbieta/ y też na cżyrwoną niemoc ktora bywa zmęſkigo cżłonku. FalZioł IV 7a; Ten proch iſcie nawięcey nad wſzytko pomaga w takowey niemoczy. FalZioł V 95, I 22a, 48d, II 3a, IV 7c [2 r.], 8a (23); Ieſtliże on chori zwykł był za zdrowia takim pokarmum tedy one pomagaią z niemoci GlabGad K7v; Zyłá Wątrobna nád łokćiem/ idźie od żołądká/ od Sercá/ od Wątroby: pomaga [puszczenie z niej krwi] przećiw Kurczowi/ y niemocam tych członkow od ktorych idźie SienLek 36, 36 [2 r.].

»pomagać ku zdrowiu« (3): FalZioł V 84; Efficaciter sanat, Wyelmi pomogą ku zdrowiu. Mącz 115b; RejZwierc 158.

Szereg: »pomagać, leczyć (a. uleczać)« (4): [miód] Kaſzlączym pomaga, iadowite vkſzenie [!] lecży FalZioł IV 28a, I 118c, II 49d, 52a.
Przen [komu] (1): Iednák wiedźiał [Pan Bóg] iż mu [faraonowi] żadne lekárſtwá pomágáć nie miáły. SkarKazSej 707a.
αα. Wspomagać działanie innego lekarstwa [czemu cum inf] (1): Też gdy iey [żywicy] wypije ſzcżemkolwiek iednę cżąſtkę [...]/ trzewa miękcży/ powiethrznoſci grube wygania/ boleſć trzew rozgania/ miękcżić ynem lekarzſtwam pomaga FalZioł III 31b.
γ. O objawach: świadczyć o poprawie zdrowia [komu] (1):

W przeciwstawieniu: »nie pomagać ... umarzać« (1): Iż dobre známioná wida: Aleć mnie nie pomagáią/ Tyć mię wſzyſtki vmarzáią. BierEz Lv.

Synonimy: 1.a. przyczyniać się, służyć, stać, udzielać, umacniać; α. ratować; b. naśladować, towarzyszyć; c. popierać, sprzyjać, wspierać; 2.b. leczyć, służyć, umacniać, uzdrawiać.

Formacje współrdzenne cf 2. MOC.

Cf POMAGAJĄCY, POMAGANIE

IKar