![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: PRZECIWIĆ | Następne hasło: PRZECIWIE » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PRZECIWIĆ SIĘ (299) vb impf
sie (239), się (60).
e jasne.
| inf | przeciwić się | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||
| praes | |||||
| sg | pl | ||||
| 1 | przeciwię się | ||||
| 2 | przeciwisz się | ||||
| 3 | przeciwi się | przeciwią się | |||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | przeciwiłem się | m pers | |
| 2 | m | m pers | -ście się przeciwili | |
| 3 | m | przeciwił się | m pers | przeciwili się |
| f | przeciwiła się | m an | ||
| n | przeciwiło się | subst | przeciwiły się | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był się przeciwił |
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | będę się przeciwił | m pers | |
| 2 | m | będziesz się przeciwił | m pers | |
| f | będziesz się przeciwiła | m an | ||
| 3 | m | będzie się przeciwił, przeciwić się będzie | m pers | będą się przeciwić |
| n | będzie się przeciwić | subst | ||
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 1 | przeciwmy się | ||
| 2 | przeciw się | przeciwcie się | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | przeciwiłbych się | m pers | bysmy się przeciwili |
| 2 | m | byś się przeciwił | m pers | |
| 3 | m | by się przeciwił | m pers | by się przeciwili |
| n | by się przeciwiło | subst | ||
inf przeciwić się (92). ◊ praes 1 sg przeciwię się (8). ◊ 2 sg przeciwisz się (9). ◊ 3 sg przeciwi się (72). ◊ 3 pl przeciwią się (22). ◊ praet 1 sg m przeciwiłem się (1). ◊ 3 sg m przeciwił się (15). [f przeciwiła się.] n przeciwiło się (3). ◊ 2 pl m pers -ście się przeciwili (1). ◊ 3 pl m pers przeciwili się (7). subst przeciwiły się (1). ◊ plusq 3 sg m był się przeciwił (1). ◊ fut 1 sg m będę się przeciwił (1). ◊ 2 sg m będziesz się przeciwił (2). f będziesz się przeciwiła (1). ◊ 3 sg m będzie się przeciwił (1) RejPos, przeciwić się będzie (1) GrabPospR. n będzie się przeciwić (1). ◊ 3 pl m pers będą się przeciwić (1). ◊ imp 2 sg przeciw się (31); -w (10), -ẃ (9), -(w) (12); -w March1, BierEz, Mącz (2), KochFr, KochPieś; -ẃ RejWiz (2), RejZwierz (2), RejZwierc (2), Strum; -w : -ẃ PaprPan (4:2). ◊ 1 pl przeciwmy się (2). ◊ 2 pl przeciwcie się (2). ◊ con 1 sg m przeciwiłbych się (1). ◊ 2 sg m byś się przeciwił (2). ◊ 3 sg m by się przeciwił (5). n by się przeciwiło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy się przeciwili (2). ◊ 3 pl m pers by się przeciwili (4). ◊ part praes act przeciwiąc się (8).
Sł stp notuje, Cn s.v. przeciwiam się, Linde XVII – XVIII w.
- 1. [Występować przeciw komuś lub czemuś, przeciwstawiać się, stawiać opór; nie zgadzać się na coś lub z kimś
(245)
]
- W przen (2)
- Przen
(11)
- a) Nie poddawać się siłom natury (4)
- b) Z przeczeniem: zakazywać (1)
- a. Leczyć lub zapobiegać dolegliwościom lub zagrożeniom zdrowia (26)
- 2. Nie zwracać uwagi, nie brać pod uwagę; nie przejmować się, lekceważyć (19)
- 3. Konkurować, współzawodniczyć, chcieć dorównać komuś lub czemuś (12)
- 4. Stać w sprzeczności, być niezgodnym z czymś (9)
- 5. Zaprzeczać, protestować
(12)
- W przen (1)
- 6. Być całkowicie inny (1)
- 7. Odpowiadać śpiewem na czyjś śpiew (1)
przeciwić się przeciw(ko) czemu (5): ComCrac 22; Tribunus plebis, [...] is magistratus Romae sacrosanctus erat, Przećiw vrzędowi temu żaden nie śmiał vſzczypliwego słowá rzec/ álbo ſie w naymnieyſzey rzeczy przećiwić. Mącz 463d, 354d, 444a; GórnDworz Ff4.
przeciwić się czym (6): Tám máią być wſzyſcy iego krewni/ przywołánim przypozwáni/ áby ſtánęli ku obronie śieroty/ ieſliby ſye onemu wwiązániu czym przećiwić mogli. GroicPorz p3; ktorym [złym ludziom] ſię niepodobáć/ á mnimániu ich ábo rácżey obłędliwośći/ y słowy y vcżynkámi przećiwić ſię/ nic inſzego ieſt/ iedno zá ſkutecżną sławą iść. ModrzBaz 62v; Przeto wiele ná tem Rzecżypoſpolitey należy/ áby byli niektorzi [...]/ coby ſię około Pánow niebáwili/ á przeto ſię też żądzam ich/ słowy y piſániem przećiwić/ á wolnym ludźiom [...] roſkázowáć śmieli. ModrzBaz 130; Calep [718]a; SarnStat 381, 383.
przeciwić się w czym (16): OpecŻyw 100v; [bracia do Józefa] A coż my naſz miły panie z ſobą pocżąć mamy Iedno na wſzem twoiey łaski nad ſobą cżekamy A czo my ſie niebozątka mamy w cżym przećiwić Ty nas mozeſz y potraćić mozeſz y ożywić RejJóz O6; KromRozm I E4; Leop Iob 30/21; Drugi ſyn Wacſłáwow imieniem Przemyſl/ ktoremu był oćiec ſpuśćił koronę/ przećiwił ſie oycu w wielu rzecżách BielKron 325v; ktory [Michał Gliński] krolowi w vcho cżęſthokroć ſzeptał ná nie [wojewodów i starostów] powiádáiąc/ iż ſie krolowi w káżdey rzecży przećiwili/ á iego roſkazánia nie przyimowali. BielKron 401v, 316, 429; Mącz 463d; Ian záśię Biſkup Antyocheńſki/ onych cżáſow cżłowiek zacny/ y vcżony/ przećiwił ſię w tym Cyrilluſowi/ gániąc iego płochy poſtępek NiemObr 136; WisznTr 31. Cf »ni w czym się nie przeciwić«, »we wszytkim się przeciwić«.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: temu (2); iżby (1), zaimek względny (1)] (2): A temu ſie nie przeciw iżby zwrociło dziecię FalZioł V 42v; Cur impugnas ea quae manifeste vera sunt, Czemu ſie temu przećiwiſz co yáwna prawdá yeſt. Mącz 330b.
W połączeniach szeregowych (7): Blogoſlawieniſcie gdyż by zlorzecżyli wám ludzie/ a przeciwili ſie wám/ a mowili wſſytko zlé przeciwko wám lgątz/ dlá mnie OpecŻyw 42; KromRozm I D; SEdechiaſz [...] krolował lat XI. Ale iż był złośćiwy/ pyſzny/ báłwochwálcá/ Nábchodnozorowi ſie przećiwił/ przyſięgę złamał/ y dáni nie dał. Przeto Nábchodnozor krol Bábilońſki/ przyiechawſzy z woyſkiem obległ Ieruzálem BielKron 91; Mącz 128d; RejPos 25v; będźiemy z pilnośćią prośić/ áby naiwysſzy Biſkup Pan náſz [...] y winę y karánié/ pod któré ſie poddáiemy/ áby przyłożył ná tego/ któryby ninieyſzé ziednoczenié y ſprzymiérzenié zgwałćił/ przeſtępował/ álbo iemu ſie przećiwił SarnStat 1105; SkarKazSej 675a.
W przeciwstawieniach: »przeciwić się ... łaskę dawać (2), poddawać się (2), dosyć czynić a pełnić [co], być posłusznym, przyzwolić, słuchać« (8): ComCrac 22; Abowim Bog chce myeć to poſluſſeńſtwo/ ábyſmy ſye nyerządnym żądzom przećiwili. A ktorzy ſye nyeprzećiwyą/ ále im ſye poddawáyą przećiw przykazányu bożemu/ [...] ći ſą nyeſpráwyedliwi KromRozm I Hv; Bog ſie pyſznym przećiwi/ á pokornym łáſkę dawa. Leop Iac 4/6 [idem] 1.Petr 5/5; Cedere legibus, Nie przećiwić ſie/ ále być posłuſznym vſtáwam. Mącz 43b; My tu tedy theraz przywodzić będziem ſobie ná pámięć tylko ty ktore nas vcżą iáko ma być znan ten Bog náſz/ im ſie nie przećiwmy/ ále rádniey tego ſłuchaymy/ [...] czo nam Pan Bog dziſia vżycży SarnUzn C5; ále gdy niemiał cżymby zápłáćić [Eustachiusz właścicielowi okrętu]/ kazał mu żonę wźiąć w zapłáćie chcąc ią mieć ſobie. Vſlyſzawſzy to Euſtachiuſz żadnym obycżáiem niechćiał ktemu przyzwolić. A gdy ſie temu przećiwił/ tedy pan okrętu kinął ná przewozniki ſwe áby go w morze wrzućili HistRzym 128v; Poddawayćieſz ſię tedy Bogu/ á przećiwćie ſię dyabłu WujNT Iac 4/7.
W porównaniach (4): Ale yáko Iánnes y Iámbres Moizeſſowi ſye przećiwili/ ták y ći prawdźye ſye przećiwyą/ ludźye ſkáżonego wmyſlu KromRozm I B4; BibRadz II 138b marg; śiłá ieſt [białychgłów] kámiennego ſercá/ ktore zá ſtátecżnoſcią ſpodziwną/ gwałtowniey ſie miłośći przećiwią/ niż ktora w morzu ſkáłá nawáłnym wełnąm. GórnDworz Bb5v.
W charakterystycznych połączeniach: przeciwić się błaznowi (błaźnicy) (3), błędom (2), Bogu (7), bożemu zrządzeniu, bratu, chęci, człowieku(-owi) (bogatemu, złemu) (4), dekretom, diabłu (2), Duchowi Świętemu, ewanjelijej, fortunie (2), głosowi [Pana], groźbam, kapłanowi, karaniu, kościołowi, krolowi (4), lubościom, majestatowi [czyjemu], mężowi, miłości (2), młodym, mnimaniu, mocy (2), mowie ludzkiej, możniejszemu, namiętnościam, narodowi, nieprzyjacielom, niewoli, niniejszemu pokojowi, odstępowi, ojcu, ołtarzowi, paniętom, panom rajcom, panu (2), Panu (Bogu) (4), Pismu Świętemu (2), plotkam, pospolitemu dobru, postanowieniu (bożemu) (2), postąpieniu człowieka, postępkom, powieści twej, prawdzie (4), prawdziwej nauce ewanjelijej, prawdziwym słowom [Pana], prawu, prokuratorowi, prośbam kościoła bożego, przełożonym, przeźrzeniu bożemu (2), pysznym (3), rozkazaniu, rzeczam wielu, słowu bożemu, spiknieniu nieprzyjacioł, sprawam (2), starym, swej wolej (2), szczęściu inych ludzi, świętemu plemieniowi [tj. Jezusowi], trucinie, ustawam (3), więtszemu panu, władzy, wodzie nawalnej (2), wolej (bożej, krolewskiej, pańskiej, świętej, Ojca Niebieskiego) (7), wwiązaniu, wzdaniu, zachowaniu od grzechu, zgodzie pokoju, ziemiam krolestwa polskiego, złej pożądliwości krolow, zrządzeniu bożemu, zwierzchności, żarłoctwu, żądzam (2); przeciwić się przeciw radzie, przeciwko statutowi, przeciw urzędowi; przeciwić się w (każdej, najmniejszej) rzeczy (2), w wielu rzeczach (2); przeciwić się barzo, częstokroć, gwałtowniej, ktorymkolwiek sposobem, mocnie, namniej (3), tym więcej, ustawicznie, wielce, z wszytką mocą, zawsze.
»nic się nie przeciwić« (1): Bo gdy vciekał [Dawid] przed Abſálonem ſynem ſwym/ tedy Semei ſtárzec ieden wołał zá nim złorzecżąc iemu/ y kamieńmi miecząc zá nim. A wſzákoż Dawid ná on cżás nic ſie nie przećiwił temu LubPs B5v.
»ni w czym (a. w niczym) się nie przeciwić« (3): Lepiey ći ſie panu Bogu ni w cżym nie prżećiwić RejJóz N6; BielKron 13; Obsequi alicui in omnibus, w niczim ſie nie przećiwić. Mącz 385d.
»na, we wszytkim (a. wszem) się przeciwić« (3:2): ktorzy duchem bożym bywáyą ſpráwowani/ ći ſą ſynowye boży. Nye mnyeyći [zwolennicy Lutra] ſye y ſlowu bożemu álbo piſmu śwyętemu [...] yákmirz we wſſyſtkim przećiwyą. KromRozm I F4v; A ktoby ſie tym plotkam ná wſzytkim przećiwił/ Wierzę żeby żadnego ſwiát długo nie żywił. RejWiz 39v; RejZwierz 103v; BielKron 467; RejZwierc 269v.
»przeciwić się a przę i wspor czynić« (1): A przecziwko takovem zapiſom, oboviąſkąm, zaſtavąm, ivz zadne mieyſcze niebędzie zadnemv czlovieku ani procuratorovi ſie przeczivicz, a prze y wsporu przecziwko yemv nieczynicz, yedno temv doſycz czynicz ato pelnicz vedlie zapiſv ComCrac 22.
»przeciwić się, dać odpor« (1): Gdyby dziśich lat tego Rotmiſtrzá [Osowskiego] poználi/ Imięby mu ſnadź dáli Kokleſá onego/ Ktory trzymał nawáłność ludu niemáłego/ Ná ſobie/ nie nowináć też to Oſowſkiemu/ Przećiwić ſie dáć odpor w Ruśi ták wielkiemu. PaprPan F3v.
»przeciwić się albo mowić przeciwko [czemu]« (1): Reus de vi, Obżáłowány że ſie przećiwił álbo mówił przećiwko temu ſtátutowi. Mącz 354d.
»przeciwić się i prześladować« (1): Abowiem wiele ſkáził ábo wywroćił náuki Apoſtolſkiey [Kościół Rzymski]/ wiele odiął/ á przydał też wiele/ wielu rzecżam ſie też przećiwi y przeſláduie. RejPosWstaw [1434].
»zastawić (a. zastawować) się, (i, a) przeciwić się« [szyk 2:1] (3): In malam contra sceleratissimam conspirationem hostium confligamus, Záſtawmy á mocnie ſie przećiwmy łotrowskiemu nieprziyaćioł náſzych ſpiknieniu. Mącz 409a; Nád to/ iż ten ſtan zá cżáſu ludźi ſtárodawnych/ cżęſtokroć ſię przećiwił y mocnie záſtáwował [quod veteres saepe restitisse]/ złey pożądliwośći Krolow/ y tych ktorzi Rzecżypoſpolite rządzą/ okázuią to Hiſtorye onych cżáſow. ModrzBaz 130; Calep 917b.
»przeciwić się ani nie zezwalać« (1): czemu [oddzieleniu ziemi podlaskiej] ſie przećiwiły áni ná to nie zezwaláły ſtany Koronné SarnStat 1037.
W charakterystycznych połączeniach; przeciwić się bolączce kancer, chorobie świętego Walantego, jadowi (jadom) (11), kolerze, niemocy (3), strachom nocnym, trucinam, ukąszeniu jadowitych robakow (zwierząt, niedźwiadkowemu) (3), wilkościam flegmistym, złości [czego], zwyczajowi [kaszlu]; przeciwić się barzo.
przeciwić się komu, czemu (9): RejPs 60v; Nieprzeczyw ſię tey blazniczy [tj. Sumieniu, żonie Kupca] Bowiem tak czynyly wſytczy. RejKup i6v, L, l4v; A nie przećiẃ ſie ſwiátu/ tey mizerney gnidzye/ Weźrzy iedno do niebá/ vźrzyſz ocżći idzye. RejWiz 176, 193; Ieſliżećby przyſzedł iáki Pagorek/ tedy ſye ty pagorkowi nie przećiẃ/ á wſzyſtko kráiem idź około pagorká. Strum I3. Cf Fraza.
Ze zdaniem dopełnieniowym [iż, że] (4): NIe przećiw ſie iż ſłowá/ iáko piorun trzaſkał [Marcin Zborowski]/ Ale rozum ſnadź ieſzcże/ w powiciu go záſtał. RejZwierz 51; Z dawná ći [Wańkowie a Chodorowscy] w ſławie dobrey iáko w wodzye brodzą/ Nie przećiw ſie iż to ták pokorniuchno chodzą/ Ale krolá Adráſtá káżdy z nich celuie PaprPan D3v, Tv, V4.
W przeciwstawieniu: »ufanie kłaść ... nie przeciwić się« (1): Abowiem błogoſláẃiony to człek ktory vpełne vffánie kłádzie wpánu bogu ſwoiem á nie przećiwi ſie tem ktorzy ſie kocháią w omylnych mocach ſwoich RejPs 60v.
przeciwić się w czym (1): Marsias, Ieden z Satyrów który ſie Bogu Apollineſowi w ſpiewániu/ piskániu y ynſych [!] muſikách przećiwić chćiał Mącz 210c; [A ták choway ſie ſkromnie w tey mierze/ Nie przećiẃ ſie paniętom w vbierze. WirzbGosp A4v].
W charakterystycznych połączeniach: przeciwić się w inszych muzykach, w piskaniu, w śpiewaniu, w ubierze.
przeciwić się w czym (2): Tákże w wyelu inych rzeczy/ piſmu ſwyętemu Luteranowye ſye przećiwyą KromRozm I G; Ano nic nie ieſt prżećiwnieyſzego mądrośći/ iáko wielka ſubtelność/ ktora ácz we wſzyſtkich rżechách prżećiwi ſię prawdźie/ wſzákoż około práwá/ tám ieſt nayſzkodliwſzą/ tám ieſt iádem y trućiżną. GórnRozm Fv.
»jako nie przeciwić się tak też nie dowierzać« (1): wſzakoż ia iako themu ſie nie przeciwię, tak też niebarzodowierzam [!] GlabGad P.
»przeciwić się i wywracać« (1): Apostato – Przecziwię ſzie, y wiwram aco [lege: wywracam] com przedtim wierzeł. Calep 82b.
Synonimy: 1. obarzać się, odmawiać, opierać się, opponować się, sądzić się, występować, zastawić się; a. bronić, pomagać, uśmierzać; 2. »lekce ważyć«; 5. negować, przeczyć.
Formacje współrdzenne: przeciwić; sprzeciwić się; przeciwiać się, sprzeciwiać, sprzeciwiać się.
Cf PRZECIWIĄCY SIĘ, PRZECIWIENIE, PRZECIWIENIE SIĘ
MN