[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDMOWA (159) sb f

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a w żp 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N przedmowa przedmowy
G przedmowy
D przedmowie przedmowåm
A przedmowę przedmowy
I przedmową
L przedmowie przedmowach

sg N przedmowa (81). ◊ G przedmowy (11). ◊ D przedmowie (1). ◊ A przedmowę (13). ◊ I przedmową (6). ◊ L przedmowie (41). ◊ pl N przedmowy (2). ◊ D przedmowåm (1). ◊ A przedmowy (1). ◊ L przedmowach (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów; poza tym z KuczbKat z wyd. 1789 r. zam.: przemowa) – XVII w.

1. Część poprzedzająca jakiś tekst; praefatio Modrz, Mącz, Calep; prologus Mącz, Calep; prooemium Mącz, Modrz; exordium Mącz; prologium Mącz (156): Prooemium, Latine praefatio sive Exordium, Początek/ Przedmowá. Mącz 325d; Calep 832b.
Zwrot: »przedmowę czynić« = praefari, praeloqui, prooemiari Calep (3): Praeloquor – Przedmowę czinię. Calep 835a, 832b, [860]a.
a. Początkowa część tekstu pisanego (142): Ale cżemu tę przedmowę cżyniem? iuſz oznaymięwam/ ktorzy dobrze o P.B. wierzyćie/ á do rádośći was ználezienia ćiał świętych wzywáć chcemy. SkarŻyw 565.

przedmowa do kogo (1): Przedmowá do Theophilá. [Cf POnieważ wiele ich o to ſię kuśiło/ żeby porządną ſpiſáli hiſtorią o tych ſpráwách/ ktore ſię w nas wypełniły [...]. Zdáło ſię y mnie/ [...] cny Theophile/ to wſzytko wypiſáć Luc 1/1-4] WujNT Luc 1 arg.

α. Wstęp wydzielony formalnie poza właściwy utwór lub jego część, czasem innego autora (140): Ale iż ſłowy ſzerſzemi tych dwu cżąſtek nie wypráwuiemy/ tá ieſt przycżyná tego/ że nie rzkąc áby ſię to ták w krotkiey rzecży á przedmowie zámknąć mogło/ lecż gdyby nam tho dłuzſzemi ſłowy wypráwowáć przyſzło/ oſobne kſięgi otymbychmy piſáć mogli BibRadz *4; Praefatio, Przedmowá/ To yeſt pirwſza rzecz przed yákiemi xięgámi. Mącz 119a, 325a [2 r.]; OrzQuin A3v; PRAEFATIO. To ſie wykłáda Przedmowá/ tho ieſth/ krotkie położenie ſpraw wſzytkich co ſie tu tocżą w kſięgach tego to ziáwienia Iáná ſwiętego. RejAp AA7; BiałKat a2; GrzegŚm A2v; O Márkionie wieleby piſáć/ iáko wiele pofáłſzował/ ále miárá przedmowy niedopuſzcża. BudNT przedm c, przedm a6, d2v; Ale dawſzy pokoy przedmowie/ iuż o ſámey rzecży mowić nácżnimy. ModrzBaz 2v; Przedmowá tá zámyka w ſobie vſkarżánie ná ſtan Rzecżypoſpolitey náſzey. ModrzBaz 101v; SkarŻyw A2; Gdyż to z inſzymi ſtárſzymi ſwoimi ſam [ksiądz Powodowski] (w przedmowie b.) wyznawa/ iż krztu dźiećinnego w piſmie świętym wyráżonego nie máſz CzechEp 57; Aby kto nieopátrzny cżytáiąc I.M. wywody w błąd ſię záwieść nie dopuſzcżał: mnimáiąc/ żeby to iuż ták być miáło iáko I.M.piſze w Przedmowie fol.3. CzechEp 323, [*6] [2 r.], 52, 55, 57, 67 (17); ia tylko niektore rzecży/ z liſtu/ do Iego Krolewſkiey Mośći piſánego/ tákże z Przedmowy/ przedśię wźiąwſzy rozbieráć będę NiemObr 6; Calep 858a; O tey [chrześcijańskiej sprawiedliwości] ſię w przedmowie nieco powiedźiáło. LatHar +++v; Xiążek tych wydánia przycżyny. w przedmowie. LatHar Aaa8, [+11], Aaa7 [2 r.]; WIdzę iż ſámá rzecz tego potrzebuie łáſkáwy á miły Czytelniku/ ábymći dał ſpráwę w tey przedmowie/ nawięcey o dwu rzeczách. WujNT przedm 1, przedm 1 marg, 27, 30, s. 837, Xxxxx3v, Yyyyy3, Dddddd2; Niechżeć będźie Pánie náſz wdźięcżna tá przedmowá RybWit A3; [ŚmiglŁup A2v].

przedmowa czego [= poprzedzająca jaki tekst] (3): Druga [przyczyna napisania przypisków] iżeſmy tego z wielkiey łáſki Bożey doſzli/ że niektore mieyſcá wtychto nowego przymierza kśięgach/ od Heretykow ſą pofáłſzowáne/ (iákom o tem wprzedmowie tych kśiąg ſzeroko dał znáć.) BudNT Ff6; Budny ſzkáluie piſmo Nowego teſtámentu. W przedmowie ſwego Nowego teſtámentu. WujNT przedm 4 marg, przedm 10 marg.

przedmowa do kogo (6): Ták oni [tłumacze brzescy] w Przedmowie do cżytelniká piſzą. BudBib b3; A w przedmowie záś do I.K.M. [ksiądz Powodowski] fundámentem przednieyſzym Troycę przenaświętſzą/ z perſon iey nierozdźielnym Boſtwem ſtánowi CzechEp 224, 54, 107, 226; WujNT przedm 10 marg.

przedmowa czyja [w tym: pron poss (13), G sb i pron (2)] (15): Pátrz cżytelniku że ſię tu [...] iáwnie znácży. Iż nie z Ebreyſkiego/ ale z Láćińſkiego przekładu nie iedno Krakowſki (ktory ſię wżdy ktemv wprzedmowie ſwey przyznawa) ale y Brzeſcy tłumácże/ przekłádali. BudBib b2v; BudNT przedm a5v; A mowię to z ſłow Grzegorzá Náziáńſkiego ktorych X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ ná pocżątku przedmowy ſwey d iij. vżywa CzechEp 91; Ale od tey Przedmowy X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩ z ſtrony obmowy iego przyſtąpiemy iuż ku rzecży ktorą tego dowieść chce/ iż nie Papież ieſt Antychriſtem/ ále iáko támże mowi/ Hereſiárchowie etc. CzechEp 326; A tego nigdy nie mowimy co mowi y piſze X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ w teyże ſwey Przedmowie niżej h.ij. vpomináiąc Ewánieliká/ ktory nálągł Trideitow tymi ſłowy. CzechEp 342, 12, 63, 71, 220, 226 (11); CzechEpPOrz **v; Iáko o tym [pijaństwie wśród szlachty] y Marćin Bielſki w przedmowie ſwey/ ktorą vcżynił ná Kronikę Polſką/ wſpomina/ gdy piſze temi ſłowy: [...] WerGośc 232.

W charakterystycznych połączeniach: napisana przedmowa; przedmowa ksiąg, Nowego Testamentu (2); przedmowa do czytelnika (2); przedmowy summa; przedmowa zamyka w sobie; przedmowę czytać, kończyć, mowić, poczynać, zamknąć; w przedmowie mowić (2), namienić, (na)pisać (napisane) (9), powiedzieć (3), wspominać, wyznawać (2), zadawać [co] (2), zamknąć.

αα. W tytule (71): FalZioł [*7]; Trzecia częſc o poznawaniu obycżaiow cżłowiecżych według ſpoſobu iego ciała. Przedmowa. GlabGad L7v, A4v żp; KrowObr Cv żp; BibRadz *4 żp; OrzRozm A2; (nagł) Przedmowá. (–) Pánowie/ á Bráćia mnie miłośćiwie łáſkáwi: TRudno milczéć gdy boli/ trudno niewołáć w złéy tóni OrzQuin A3v, A4 żp; RejAp AA7v żp; KuczbKat 1; ModrzBaz 1, 1v żp, 101v; (nagł) Przedmowá. (–) SLyſzałeś o Iednośći Kośćiołá Bożego/ wierny y Bogu miły cżytelniku/ iáka y iáko potrzebna ieſt SkarJedn 153, 331; SkarŻyw 257; NiemObr 6 żp; WerGośc 204 żp; WerKaz 276 żp; GostGospSieb +2v żp; GórnTroas 4 żp; KochCzJan A2v żp; GrabowSet A2v żp; SiebRozmyśl [A2]v żp; GosłCast 4 żp; (nagł) Przedmowá. (–) Co zá nowe weſele [tj. narodziny syna Zofii Chodkiewiczowej, Hieronima]/ co za Triumf nowy? Ktory teraz wſzech niemal zabáwia rozmowy. W twoim domu ziáwił ſię Páni Miłośćiwa SkorWinsz ktv.

przedmowa czego [= poprzedzająca jaki tekst] (1): Przedmowá Paćierzá. KuczbKat 376 żp.

przedmowa do kogo (26): Przedmowa do wſzytkich Młodzieńczow Polskich/ Zwłaſzcża rodziczow Krakowskich. KłosAlg Av; KrowObr Cv; Przedmowá/ do I.M. Páná Iordaná Spytká. OrzRozm A2v żp; GrzegRóżn A2, A2v żp; Przedmowá do Czytelniká. SienLek a4; LeovPrzep av; Przedmowá/ do I.M.P.Stán.Miłoſz. GrzepGeom A3v żp, B4; BiałKat c3v żp; Przedmowá do Iego Krol. Mił. WujJud a2v żp; BudBib bv żp; HistHel [A2]; KarnNap kt v, A2v żp; Oczko A2v żp; SkarŻyw A3, A3v żp; GrochKal 2; LatHar +2v żp; WujNT przedm 2 żp; SarnStat *3v żp; SkarKaz 2v żp; PRZEDMOVVA Do Iáſnie Wielmożnego Páná/ Páná Ianá Zamoyſkiego z Zamośćia CzahTr A2; Do Naiáśnieyſzego trzećiego ZYGMVNTA Krolá Polſkiego. Vboga Przedmowá. CzahTr F4v; Przedmowa do Stániſłáwá Licháńſkiego. KlonWor ded **2v żp.

przedmowa ku komu (12): Przedmowa na żywot pana Iezuſow ku oſwiétzoné pannié pannié Elzbiécie/ dobré pamięci/ krolewnie Polſkié ij kſiężnie Legnitzkié. OpecŻywPrzedm C3; (nagł) Przedmowa roſkoſzná ku Fortunie ij Nieſſcżęſciu ludſkiemu. (–) O milá fortuno [...] ForCnR E3v; RejKup B; Ku Kreśćiáńſkiemu cżłowieku Przedmowá krotka. LubPs A4 żp, A3; Przedmowá ku themu co ma cżyść/ á co ma rozumieć o tych kſiąſzkach RejWiz A4v; BibRadz *3v; Przed: ku Czytelnikówi SienLek a4v żp; SienLekAndr a2v żp; RejPos 156; BudNT przedm b; Ku Monárſze niezwyćiężonemu RVDOLPHOWI II. Ceſárzewi práwemu RZYMSKIEMV Vboga Przedmowá. CzahTr F.

przedmowa na co (5): Przedmowa. na żywot pana Iezuſow. OpecŻywPrzedm C3v żp, C3; Przedmowá Ná Kátechizm. KuczbKat 6 żp; Ku wſzem wiernym tych kśiążek cżytelnikom/ przedmowá Sim. Budnego na nowy Nowego teſtámentu przekład. BudNT przedm b, c2v żp.

przedmowa o czym (2): O Pożytku Piſmá ſwiętego/ y o wſzytkiey ſpráwie przekłádánia tych Kſiąg/ ku Krześćiáńskiemu Cżythelnikowi Przedmowá. BibRadz *3v; SkarŻyw A3v żp.

przedmowa czyja [zawsze: G sb; w tym: autora (5), postaci literackiej (1)] (6): Do wſzelkiego brátá krześćijáńskiego Przedmowá. Marćiná Krowickiego. KrowObr Cv; Przedmowá Przekłádáczá do Czytelniká. LeovPrzep av; BudNT przedm b; Przedmowá Iego M. Kśiędzá Biſkupá/ do wſzyſtkich Plebanow y Kápłanow Kuiáwſkiego y Pomorſkiego Biſkupſtwá. KarnNap ktv; Przedmowá. Macieiá Striykowſkiego StryjKron A6 żp; Przedmowá dwu Báránow o iedney głowie. BielRozm 2.

W charakterystycznych połączeniach: prosta przedmowa, rozkoszna, uboga (2); przedmowa pacierza; przedmowa do (chrześcijańskiego) czytelnika (11), do wszelkiego brata krześcijańskiego; ku (krześcijańskiemu) czytelnikowi przedmowa (3), ku krześcijańskiemu człowieku (3), ku monarsze; przedmowa na Nowy Testament (Nowego Testamentu przekład) (2); przedmowa przekładacza.

Wyrażenie: »krotka (a. krociuchna), maluczka przedmowa« [szyk 4:2] (5:1): Ku dobrim naſladowczam Spraw panſkych krotka przedmoua RejKup B; LubPs A3, A4 żp; RejWiz A5 żp; Do łáskáwego á w proſthoćie Krześćiáńſkiey ſię kochaiącego cżytelniká/ proſta á kroćiuchna przedmowá. GrzegRóżn A2; Ku káżdemu Krześćiáńſkyemu cżłowieku málucżka przedmowá. RejPos 156.
b. Wstępna część tekstu mówionego: rozpoczęcie mówienia, powiedzenie czegoś na początku (9): Sermo abruptus seu abrupta oratio, Roſtrzelána mowá która nie wywieźyſta [!] álbo nie wieźbita [!] yeſt/ gdźie ſie yedná ſententiá nie dźierży drugiey/ álbo gdy żadney przedmowy niemaſz/ ále proſto o rzeczy ſie poczina mówić króm rozmyślenia którego. Mącz 360d, 360d; A ponieważ tákowe przedmowy nic ſą krzecży: bo bywáią cżynione ábo dla ziednánia łáſki v ſędźiego [...]/ álbo dla zátłumienia rzecży ſtrony przećiwney/ ábo iednák dla przewłoki y rozerwánia ſądu: Przeto máią być zniſzcżone y od ſpráwiedliwego ſądu wyrzucone ModrzBaz 94, 60v.
Zwrot: »przedmowę czynić« = zacząć mówić; proloqui, prooemiari Mącz [szyk zmienny] (2): Proloquor, Czinię przedmowę/ Poczinam mówić. Mącz 197d, 325d.
α. Wstępna część przemówienia (3): Tráfnie bárzo Martialis ſzydźi z tych/ ktorzi ſię w długich przedmowách/ do rzecży nic nienależących / kocháią/ temi wirſzámi: [...] ModrzBaz 94v.
Zwrot: »przedmowę (u)czynić« [szyk zmienny] (2): Ieſliby kto rozumiał/ żeby ten obywátel Páńſtwá Weneckiego ktory ma być obran [książęciem]/ niebył godny ná to/ áby ták wielki vrząd ná ſobie nośił [...] powſtánie: á pirwey vcżćiwie przedmowę vcżyniwſzy/ ſzcżerze powie/ co o onem cżłowieku rozumie ModrzBaz 46, 94; [Pierwey niżli co pocznę mowić/ braćia á panowie moi łaſkáwi [...]/ muſzę przedmowę nieiáką vcżynić BazHist 387].
2. Prefacja, hymn kościelny śpiewany podczas mszy św. po ofiarowaniu (1):
Szereg: »prefacyje to jest przedmowy« (1): Ale ktoſzkol⟨wi⟩ek ty Prefa⟨c⟩ye przydał/ okázuie ſię to/ iż nie tákowe ⟨Prefa⟩cye/ tho ieſt przedmowy / bywáły pierwey do ludu/ i⟨ak⟩ie ſą dziſieyſzych ⟨...⟩. Ale ſtánąwſzy Biſkup álbo ⟨...⟩akon/ ták mowi ⟨do lu⟩du obroćiwſzy ſię otzymá: Pan ſwámi. A lud m⟨u⟩ odpowiedał/ y z duchem thwoim: Podnieśćie ſercá wzgorę KrowObr 196.
3. Mówienie (2): Ale áby ſie iuż cżás długą przedmową nie trawił/ powiemći vmyſł ſercá moiego. Rádbym dźiś z tobą o vſpráwiedliwieniu náſzym nákrotce rozmawiał CzechRozm 205v.
a. Przemówienie (1):
Zwrot: »[do kogo] przedmowę uczynić« (1): To wyrzekſzy [Brutus]/ á ſtraż przydawſzy młodzieńcom/ thymi ſłowy do Poſpolſtwá przedmowę vcżynił. Phil E2.

Synonimy: 1. prefacyja, proemijum, prolog, przemowa, wstęp; a. przedpisanie; 2. prefacyja; 3. mowienie; a. przemowienie.

MPi