[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMOWA (65) sb f

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N przemowa
G przemowy
D przemowie
A przemowę przemowy
I przemową

sg N przemowa (55). ◊ G przemowy (1). ◊ D przemowie (1). ◊ A przemowę (5). ◊ I przemową (2). ◊ pl A przemowy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wypowiedź, ustne lub pisemne przekazanie jakiejś treści (12):

przemowa do kogo (2): Ktorą [wieczerzę] ták Kryſtus Syn Boży ſpráwował/ kiedy ſiadł zá ſtoł s ſwoimi zwolenniki/ tedy vtzyniwſzy przemowę do nich łáſkáwą/ wziąl chleb/ y błogoſláwił mowiąc: [...] KrowObr 47v. Cf przemowa czyja do kogo o czym.

przemowa czyja do kogo o czym (1): Ktemu obácz/ iż to ieſt przemowá Lukaſzá ś. do iednego przyiaćielá ſwego [...] o przyczynie/ przedśięwzięćiu/ y ſpoſobie piſánia ſwego. WujNT 193.

Zwroty: »przemowę powiadać« (1): O tym też powiáda kośćielna Hiſtoria/ że gdy go [św. Jana] bráćia przynukáli żeby to [ewangelię] piſał/ [...] będąc náſycony z obiáwienia/ przyſſedſſy z niebá/ onę przemowę iął powiádáć: [...] Leop *2v.

»uczynić przemowę« (1): KrowObr 47v cf przemowa do kogo.

a. Oficjalna, czasem uroczysta, wypowiedź o charakterze urzędowym (9): Abowiem zá thą Przemową wyſzſzey námienioną/ [...] káżdy bywa ſtátecznie wyſłuchan GroicPorz i3v; tám do niego [do króla] przyiáchał Iorgi Naimuntowic Xiążę Litewſkie/ Bełſkiego kráiu dzierżawcá/ á vbłágawſzy Krolá łágodną przemową/ [...] otrzymał w pokoiu Bełſką ziemię StryjKron 447; Phil E3.

przemowa czyja [w tym: pron poss (2), ai poss (1)] (3): Diar 59; Pothym Ceſarz ná zamku vcżynił rzecż do Krolow y Rad ich po Láćinie (marg) Ceſarſka przemowá. (–) BielKron 414v; Niezeszło y na IM Pana Podlaskim wniwczym, wewszytkiem się moiey przemowie accomoduiąc. ActReg 170.

W połączeniu szeregowym (1): wiedząc co naspolney miłosci obudwu wḿ nalezy Rptey iako y ziaką wdziecznoscią vczynnośc, prace, przemowy. y starania przyiął to wḿ sam tam iuz wiedziec raczysz. ActReg 114.

Zwrot: »przemowę uczynić« [w tym: do kogo od kogo (1), przez kogo (1)] [szyk zmienny] (2): Diar 59; Pan Kánclérz Oćieſki, iáko był człek dworzki y mądry, widząc ſtoiących śiwych ſtárców, vczynił do Królá od nich przemowę. Miłośćiwy Królu, [...] SarnStat 1266.
Wyrażenie: »przemowa u sądu« (1): Przemowá zwyczáyna v Sądu przed tym niż kto żáłuie álbo odpowiáda. GroicPorz nn3.
2. Słowo wstępne lub zakończenie dzieła literackiego a. jego części; prolog, przedmowa, posłowie; praefatio, principium (orationis), proloquium, prooemium Calep, Cn; exordium Calep; antelogium, anteloquium, prologium, prologus Cn (53): (nagł) Przemowa. (–) TarDuch ktv; KromRozm I Av żp; SienLek 194 żp; Przemowá. RejAp AA6 żp; BiałKat a2v żp; Proloquium – Prżemowa, pocżątek mowi. Calep 858a, [860]a; KochFrag 4 żp; OrzJan 4 żp; (nagł) PRZEMOWA. (–) SarnStat 240, 1306.

przemowa czego [= do tekstu] (3): (nagł) Wtorych Kśiąg przemowá. (–) SienLek 14v, 31v, 45.

przemowa do kogo (20): (nagł) Przemowá do Czytelniká. W ktorey ieſt opiſána Summá tych kſyążek. (–) GroicPorz B3v, B3v żp; Leop *A3v żp; (nagł) Przemowa do Polakow. (–) RejZwierz 90; SienLek 193; RejAp CC4v; (nagł) Marćiná Biáłobrzéſkiégo/ Biſkupá Láodyckiégo/ Sufráganá Krákowſkiégo/ y Opátá Mogilſkiégo. etcet. Przemowá do prawdźiwégo chrześćiáńſkiégo człowieká/ o pánu Bogu w Tróycy iedynym/ z piſmá świętégo y z Wiáry/ práwégo Powſzechnégo Kośćiołá Chrześćiáńſkiégo. (–) BiałKat a2; (nagł) Do páná ſtárſzego iuż doźdrzelſzego wieku przemowá. (–) RejZwierc 120v, B4, 181, 184, 184 żp, 209 (10); PaprPan Cc3; BielSjem 2; VotSzl A2.

[przemowa do czego [= do tekstu]: Przemowá do Páńſkiey Modlitwy. KuczbKat 354 marg.]

przemowa ku komu [= do czytelnika] (7): (nagł) Ku dobrym towarzyſżom to/ warzyska [!] przemowa (–) RejJóz Q3v, Q3v; (nagł) Wtora ċeſċ pardot przemowa ku temu co cedl a pothem pardot;iſedł Paweł. (–) RejKup O; MurzNT A4; RejAp AA5v, 199; HistHel ktv.

przemowa ku czemu [= do tekstu] (1): (nagł) Ku Kſiąſzkam krotka przemowá. (–) RejZwierc B4v.

przemowa nakogo, na co [= na (czyj) tekst] (3): (nagł) Przemowá ná Mátheuſzá Ewangeliſtę. (–) Leop *2v, Nn5; (nagł) PRZEMOWA NA PRAWO ZIEMSKIE. (–) SarnStat 552.

przemowa o czym (1): Krotka przemowá. o porządney niedbáłośći náſzey. RejZwierc 185v żp.

przemowa czyja (2): Przemowá S: Hieronimá. Leop *2v żp; (nagł) Przemowá Białychgłow do Mężcżyzn. (–) BielSjem 2.

Wyrażenia: »przemowa krotka (a. krociuchna), mała« [szyk 8:7] (14:1): (nagł) Ku temu czo cżedł mała przemowa (–) RejJóz Q3v; SienLek 31v; RejAp AA5v, CC4v, 199; Zámykáiąc ty Kſyęgi tu będzie przemowá krotka do káżdego Krześćiáńſkiego cżłowieká y brátá RejZwierc 184, B4, B4v, 181, 184v żp, 185v żp (9); (nagł) Do zacnych Ruſakow y Podolan krociuchna przemowá [...]. (–) PaprPan Cc3.

»ostatnia przemowa« = zakończenie, posłowie (1): (nagł) Oſtátnya Przemowá. (–) RejPos C4v.

Szereg: »prolog albo przemowa« (1): PROLOG Albo przemowá. PaxLiz A4.
a. Dedykacja (2):

przemowa do kogo (1): (nagł) PRZEMOWA Do Naiáśnieyſzego Krolá Polskiego ZYGMVNTA III. (–) PowodPr 2.

Wyrażenie: »[ku komu] krotka przemowa« (1): (nagł) Ku naiaſnieyſzey Kxię/żnie [!] Izabelli Krolewnie Polskiey/ na ten cżas Krolowey Węgierskiey y Cżeskiey/ krotka przemowa. (–) RejJóz A2.
b. Inwokacja, rozwinięta apostrofa [do czego] (2): (nagł) Do Ruſkich y Podolſkich zyemacute; Przemowá. (–) O Wy zacne kráiny iuż ſie cięſzcie [!] s tego PaprPan A2; (nagł) Do Orla Slawnei Koroni Polſkiei Kleinotu/ Przemowa. (–) WIecey niſzlic prziſtalo potzales bel broic PaprUp Av.
3. [Sposób mówienia [czyja]:
Wyrażenie: »przemowa wzdzięczna«: yako thoczenica [...] vargy thvoie eloquium tuum dulce przemova wſzdzeczna thvoia. {ſlothką} TomZbrudzBrul Cant 4/3.]
4. [Przepowiednia (pl):
Szereg: »przemowy, to jest proroctwa«: Neptalin, cervus emissus/ Neptalin yelen wypuſzczonÿ to ieſt predky ⟨etñ dans eloquia pulcritudinis dayvc pyekne przemovÿ/ to ieſt prorocztva TomZbrudzBrul Gen 49/21.]

Synonimy: 1. mowa, oracyja, rzecz; 2. prefacyja, prolog, przedmowa, wstęp; 3. mowa, mowienie; 4. prorokowanie, przepowiedzenie, wieszczba, wrożba, wrożka.

KO