Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RUSZANIE SIĘ

Następne hasło: RUSZCZEK »

RUSZANY (7) part praet pass impf

ruszany (3), ruszan (3), ruszany a. ruszan (1).

-an-, -ån.

Fleksja

sg
m	N	ruszån, ruszany	f	N	ruszan(a)

pl
N	subst	ruszan(e)

sg m N (praed) ruszån (3), [ruszany]. ◊ f N ruszan(a) (1). ◊ pl N subst ruszan(e) (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: ruszany od czego (1) BielKron, czym (1) ModrzBaz.

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Wprawiany w ruch, który a. którym się porusza (2)
2. Przenoszony na inne miejsce, usuwany (1)
3. Zachęcany, pobudzany (1)
4. Niepokojony (2)
5. Pozbawiany urzędu (1)

1. Wprawiany w ruch, który a. którym się porusza (2): [przykazał Bóg uczynić dom] trzemi ściánámi zámkniony [...]/ áby od wſchodu ſłońcá był przyſtęp wolny/ z deſzcżek ſtoiących/ z drzewá Setim dobrze ſpoione/ á áby od wiátru nie były ruſzáne BielKron 33.

W porównaniu (1): Lecż by tego żędáć trzebá/ áby iedne práwá ſpiſáne były wſzytkim ludźiom/ ktorzi iednego Páná máią/ iáko też cżłonki iednego ciáłá/ iednym duchem bywáią ocżerſtwiáne/ ruſzáne [moventur]/ y rządzone. ModrzBaz 92v.

2. Przenoszony na inne miejsce, usuwany (1): [a gdyby [gwarek] nie zapłaćił, tedy zapowiedz ma dopuszczona być, [...] a gdy ołow w zapowiedźi iest, nie ma ruszany być pod winą 50 grzywień OrdunekGórn 42.]

ruszany skąd (1): Wtym tez pod tą confederatyą gwałtow wKoscielech czynic niemaią wszakze corpora hactenus sepulta niemaią bydz nizkąd ruszane. ActReg 16.

3. Zachęcany, pobudzany [czym] (1): marya panna laſky bozey pelna gdy byua proſzbamy ruſzana laſką na naſz ſtey pelnoſczy uyleua. PatKaz I 2v.

4. Niepokojony; molestus JanStat (2):

ruszan w czym (1): Abowiém tákowé liſty ku tákiému dowodowi/ áby kto z poddánych náſzych miał bydź w máiętnośćiách ruſzan [literas ... molestandi aliquem ex subditis nostris JanStat 288]/ ſkázuiemy bydź nikczemné y nieważné. SarnStat 329.

W połączeniu szeregowym (1): [skazujemy] áby żaden z poddánych náſzych nie mógł bydź ruſzan/ gában [molestari JanStat 288]/ y ku nieprzeſpieczeńſtwu o máiętnośći ſwe przywodzón SarnStat 328.

5. Pozbawiany urzędu (1):

Wyrażenie: »z mieśca ruszan« (1): Przeto ieſli ten [niepożyteczny sołtys] tym ſpoſobem/ iákom powiedźiał/ bywa z mieścá ruſzan [plectitur]/ cżemuby też niepożyteczni Biſkupi/ [...] niepożytecżni Sędźiowie [...] z mieyſcá niemieli być ruſzeni? ModrzBaz 99.

Synonim: 3. gaban.

Cf NIERUSZANY, RUCHANY, RUSZAĆ

ALKa, DDJ