[zaloguj się]
[pdf]

PRZELANIE (39) sb n

Pierwsze e jasne, a oraz końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N przelånié przelåniå
G przelåniå
D przelåniu
A przelåni(e)
I przelåni(e)m, przelånim
L przelåniu

sg N przelånié (14); -é (5), -(e) (9). ◊ G przelåniå (7); -å (4), -(a) (3). ◊ D przelåniu (2). ◊ A przelåni(e) (3). ◊ I przelåni(e)m (7), przelånim (2) WierKróc, Calep. ◊ L przelåniu (3). ◊ pl N przelåniå (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

I. Rzeczownik od „przelać” (31):
1. Wlanie do innego naczynia; transfusio Mącz, Calep (2): Transfusio, Przelanie. Mącz 140b; Calep 1080a.
2. Wlanie w zbyt wielkiej ilości [czego] (1):

W porównaniu (1): Bowiem iako zbytnie przelanie oleiu gaſi ſwiatło w kaganczu, takież zbytnie picie gaſi ciepło przirodzone. GlabGad G8.

3. W wyrażeniach peryfr. (28):
»przelanie krwie« [w tym: dla czego (1)] = zabicie, zamordowanie; sanguinis effusio Modrz [szyk 12:9)] (21): Byſmy byli w ty dnij/ gdy bylij naſſy oytzowie niebylibyſmy ijm towarzyſſmi w przelániu krwie prorotzkié. OpecŻyw 77; LibLeg 6/191v; SeklWyzn Gv; KromRozm I Dv; HistRzym 20v; Dawid/ bárzo śię ćięſzko żáłował ná mężoboyce onymi ſłowy: Prędkie ſą ich nogi ku przelaniu krwie. KuczbKat 325; MycPrz II B3, Cv; Iáko też on Domárat/ gdy go w tym uználi/ A Rzetzypoſpolitey ſkaźcą być widźieli Mężnie ſie przećiw iemu práwie oborzyli/ A tego krwie przelanim znátznie popráwili. WierKróc A3; Przyzwaláią ná to y wielcy á zbożni (Bog to wie) Theologowie/ ktorzi tákie ludźie iuż ná przelanie krwie bliżnego [ad effundendum proximi sanguinem] oślep bieżące/ Wiecżerzą ſyná Bożego ſpráwuią. ModrzBaz 62v, 62, 79, 104, 106, 144; ArtKanc Q5v; zeten Pokoi nietylko wtym mabydz zachowąn zeby Krwie przelania przestrzegać ActReg 43; Phil R3; WujNT 99; CzahTr H.
~ Szereg: »przelanie krwie abo mężobojstwo« (1): W tymże piątym przykazániu zákázuie Bog obrázy bliźniego ná ćiele iego: á naywięcey przelania krwie ábo mężoboyſtwá. PowodPr 67. ~

»przelanie krwie« [w tym: czyjej (2); o co (1)] = śmierć lub odniesienie ran w walce [szyk 3:1] (4): Potrzebá iſcie y dáley obawáć ſie y thego/ áby kiedy ono thák wielkie zebránie ich [Polaków]/ kthorego zá cięſzką pracą y przelaniem krwie ſwoiey doſtáli/ nie było iákim ſproſnym nieporządkiem roſproſzone LeszczRzecz A3; Iuż krwie przelania wielkie o tę źiemię były/ Przodkowie náſzy trudność o Pomorze mieli. MycPrz I [C]2; PowodPr 9.

~ Szereg: »gardłowanie i przelanie krwie« (1): Takze tego gardłowania Rycerstwa swego y przelania krwie racz W Kr. M bydz wdzięczen. ActReg 57. ~

»przelanie krwie [czyjej]« = ukrzyżowanie Chrystusa (2): Pilát [...] kázál go w pawlocżyſté odzienijé oblétz/ aby żydowie naſyciwſſy ſie iego przeciwnoſci ij ſromoty nie żądaliby daléy przelániá iego krwie niewinné. OpecŻyw 128; WujNT 99.

»przelanie [czyjej] krwie« [o Chrystusie] = śmierć na krzyżu (1): aby występki naſſe [...] były znas zmazany: przez przelanie ſwiętey krwie twoiey RejPs 29v.

II. Rzeczownik od „przelać się” a. „przelać”: wypłynięcie wskutek przepełnienia [czego] (1): iż ſye tá chorobá z przelania żołći przydáie SienLek 89.
III. W funkcji właściwej (7):
1. To, co wypłynęło (2): iż gdy ſye żołć w człowiecze przepełni á przeleie/ thedy ſye ono przelanie ze krwią zmieſza/ y od niey kreẃ pożołknie SienLek 89.

przelanie czego (1): Ale iż ſye thá chorobá żołta niemoc z żołći przydáwáć może/ tedy zá to mam iż ponieważ żołć ná wątrobie leży/ iey przelanie też ná wątrobę vpada/ á od thego mniemam/ wątrobá ſye pſuie SienLek 89v.

2. Powódź, wylew; diluvies, exundatio Calep (2): Exundatio – Przeląnię. Calep 401a, 325a.
3. Nadmiar, zbytek; redundantia, redundatio Calep (3): Redundatio – Zbywanię przelianię. Calep 903a, 903a.
Wyrażenie przyimkowe w funkcji przysłówka: »z przelanim« = zbyt obficie (1): Profluenter – Nad miarę, zprzelanim. Calep 855b.

Synonimy: I.1. wlanie; II. wycieczenie; III.1. przelew; 2. potop, potopielisko, powodź, zalanie; 3. zbytek.

Cf PRZELAĆ

SBu